Ima tiyashcata ricui

Ima tiyashcata ricui

CAPÍTULO 7

Causaitaca Yaya Dios shina valorashunchij

Causaitaca Yaya Dios shina valorashunchij

“Causaita cuj pugyu yacuca quiquinpimi” (SALMO 36:9).

1, 2. a) ¿Ima valishca regalotataj Diosca ñucanchijman cushca? b) ¿Alli causachunca Yaya Diosca imatataj cushca?

 CAUSAICA Dios cushca sumaj regalomi can (Génesis 1:27). Paica ñucanchijcuna sumajta causachun, alli decisioncunata agllachunmi munan. Chaimantami Bibliapica alhaja consejocunata cushca. Cai consejocunata cazushpaca ‘ima alli cashcata, ima mana alli cashcatami’ yachashun (Hebreos 5:14). Shinallataj Dios munashca shinami imatapish rurashun. Jehová Dios ñucanchij bienpajllataj yachachishcata intindishpaca Bibliapaj consejocunatami ashtahuan valichishun.

2 Shuj problemata charijpi Bibliaca caita chaitami rurana cangui nishpaca huaquinpica mana tucuita huillanchu. Por ejemplo, ungushca cajpi doctorca “yahuarhuanmi shuj tratamientota rurana cangui” nijpica ¿imatataj ruranguiman? Chai tratamientota chasquinata o mana chasquinata agllangapajmi Bibliapi mandashcacunata alli ricuna cangui. Shinami causaimanta, yahuarmanta Yaya Dios imata yuyajta alli intindingui. Shuj alli decisionta agllashcamantapishmi tranquilo sintiringui (Proverbios 2:6-11). ¿Causaimanta, yahuarmantaca Bibliapica imatataj nin?

YAHUARPISH CAUSAIPISH DIOSPAJCA VALISHCAMI CAN

3, 4. a) ¿Caín paipaj huauquita huañuchijpica Diosca imatataj nirca? b) ¿Diosca imamantataj chaita nirca? c) ¿Yahuarca imatataj ricuchin?

3 Causaica Diospajca achca valishcami can. Bibliapica yahuarca causaitami ricuchin ninmi. Abelta Caín huañuchijpica Jehová Diosca: “Cambaj huauquipaj yahuarmi ñucataca allpamanta caparicun” nircami (Génesis 4:10). Yahuarmanta parlashpaca Abelpaj causaimantami Diosca parlacurca.

4 Yacu juillu tiyashca huashaca Jehová Diosca Noetapish paipaj familiatapish, cunamantaca aichataca micuichijlla, pero “causaita cuj yahuarndij aichataca ama micunguichij” nircami (Génesis 9:4). Noepaj huahuacunamanta shamushcamantami ñucanchijpish cai mandashcata cazuna canchij. Yahuarca causaitami ricuchin. Chaimantami yahuarca Diospajca achca valishca can. Ñucanchijpish yahuartaca achca valishcata shinami ricuna canchij (Salmo 36:9).

5, 6. ¿Yahuartapish causaitapish israelitacuna valorachunca Diosca imata rurachuntaj mandarca?

5 Yaya Dios Moisesman cushca leypica: ‘Maijanpish yahuarta micujpica ñucaca paihuan pꞌiñarishpa, paitaca israelcunapuramanta anchuchishami. Aichapaj causaica yahuarpimi’ nircami (Levítico 17:10, 11).

6 Diosca israelitacunamanca, shuj animalta micunapaj huañuchishpaca yahuartaca allpapimi tallina canguichij nircami. Chashnami israelitacunaca animalcunapaj causai Diospaj cashcata ricuchijcuna carca (Deuteronomio 12:16; Ezequiel 18:4). Pero Diosca, animalta huañuchishca qꞌuipa libre maipi tiyaj yahuarta llujchichunca mana nircachu. Ashtahuanpish animalpaj yahuar ña llujshijta ricushpaca aichataca micunallami carcacuna. Chashnami Jehová Diostapish, chai animalpaj causaitapish respetacushcata ricuchircacuna. Israelitacunaca paicunapaj juchacunata perdonachunca animalcunata huañuchishpami Diosman sacrificiota cuna carca. Nota 19 y 20-ta ricui.

7. ¿Yahuar valishca cashcataca Davidca ima shinataj ricuchirca?

7 Rey Davidhuan shuj cutin ima tucushcata yachashpami yahuar valishca cashcata intindishun. Filisteo soldadocunahuan macanacucushpami Davidca yacunaihuan huañucurca. Chaimi paita sirvijcunaca contracunapaj ladoman rishpa yacuta apamurcacuna. Pero Davidca: ‘Cai yacuta ñuca ubyanamantaca Mandaj Dios huaquichichun. Cai runacuna casi huañushpa apamugrishca yacuta ubyashpaca, paicunapaj yahuarta ubyashca shinami canga’ nircami. Davidca yahuarpish causaipish Jehová Diospajca valishca cashcatami yacharca. Chaimantami chai yacutaca mana ubyasha nirca (2 Samuel 23:15-17).

8, 9. ¿Diosta sirvijcunapajca yahuarca imamantataj valishca can?

8 Jesusta punta catijcunaca Moisesman cushca huaquin mandashcacunallatami cazushpa catina carca. Por ejemplo, Diosca animalcunata cushpa sacrificiocunata rurachunca ña mana mandarcachu. Pero yahuartaca mana micunachu canguichij nishpami mandarca. Shinallataj Jehová Diosca, yahuarta micunaca huainayana juchapi, rurashcalla dioscunata adorana juchapi urmacushca layallatajmi can nircami (Hechos 15:28, 29).

Fracciones sanguineasta churarinata o mana churarinataca ¿ima shinataj intindichi tucunchij?

9 Gentecunaman, animalcunaman Yaya Dios causaita cuj cashcatami yachanchij. Shinallataj yahuarpi causai cashcamantami yahuartaca achcata valoranchij. Chaimantami doctorcuna “yahuarhuanmi shuj tratamientota rurana cangui” nijpica, chai tratamientota chasquinata o mana chasquinata agllangapaj Bibliapi mandashcacunata alli yachana canchij.

YAHUARTA MANA CHURACHINAMANTA

10, 11. a) ¿Yahuar, glóbulos rojos, glóbulos blancos, plaquetas, plasmata churarinamantaca Diosta sirvijcunaca imatataj yuyanchij? b) ¿Imatataj cada uno agllana canchij?

10 Hechos 15:29-pi mandashca shinami Diosta sirvijcunaca yahuarta mana micunchij. Shinallataj ñucanchij yahuartaca piman mana cunchijchu. Ashtahuancarin ñucanchij yahuarta huaquichishpa chai yahuarllatataj cutin churachunca mana saquinchijchu. Shujtajcunapaj yahuartapish mana churarinchijchu. Glóbulos rojos, glóbulos blancos, plaquetas, plasmatapish mana churarinchijchu. Caicunataca componentes principales de la sangre nishpami rijsinchij.

11 Glóbulos rojos, glóbulos blancos, plaquetas, plasma ucupimi ashtahuan uchilla partecuna tiyan. Chai partecunataca fracciones sanguíneas nishpami rijsinchij. Chai partecunata churarinata o mana churarinataca cada cualmi agllana canchij. Shinallataj huaquinpica shuj operacionta ruracushpa, shuj examenta rurangapaj o shuj tratamientota catingapajmi ñucanchij yahuarllatataj utilizancuna. Chaimantami doctorcuna ñucanchij yahuarta ima shina utilizanata cada cual decidina canchij. Nota 21-ta ricui.

12. a) ¿Diosca imamantataj alli yuyashpa imatapish decidichun munan? b) ¿Shuj tratamientota chasquinata o mana chasquinata decidicushpaca imatataj rurana canchij?

12 Jehová Diosca ñucanchij shungu ima shina cajtami ricun (Proverbios 17:3; 24:12-ta leyipai). Alli decisioncunata agllashpami alli shunguta charishcata ricuchishun. Chashna shunguta charijta ricushpami Diosca cushilla sintiringa. Chaimantami shuj tratamientota chasquinata o mana chasquinata agllagricushpaca Jehovata mañana canchij. Qꞌuipaca chai tratamiento ima shina cashcata allimi yachana canchij. Bibliapi imata yachashcata yuyarishpami alli agllai tucushun. Imata rurashcamantaca, cada quiquinmi chasquishun (Gálatas 6:5; Romanos 14:12). Chaimantami shujtajcunataca, “¿ñuca laya llaquita charishpaca imatataj ruranguiman?” nishpa mana tapuna canchij. Shinallataj ñucanchijpaj randi shujtajcuna decidichunca mana saquinachu canchij.

DIOSCA CꞌUYASHCAMANTAMI LEYCUNATA CUSHCA

13. ¿Diosca imamantataj yahuarta churarichunca mana munan?

13 Jehová Diosca ñucanchijtaca achcatami cꞌuyan. Pai imata rurachun mandashpaca ñucanchij bienpajmi imatapish mandan (Salmo 19:7-11). Alli causasha nishpallaca mana Diostaca cazunachu canchij. Ashtahuanpish paita cꞌuyashcamantami tucui mandashcacunata cazunchij (Juan 14:21, 23). Por ejemplo, Jehová Diosta cꞌuyashcamantami yahuartaca mana churarinchij (Hechos 15:20). Paica yahuarta churarishpa ñucanchij saludta dañana cashcataca allimi yachan (Isaías 55:9-ta leyipai). Achca gentecunapish yahuarta churarina saludpaj mana alli cashcataca allimi yachancuna. Cutin achca doctorcunacarin, “yahuarta mana churashpa operanaca allimi can” nincunami.

14, 15. a) ¿Israelitacuna llaquicunata ama charichunca imatataj Yaya Diosca mandarca? b) ¿Israelitacunaman cushca leycunamantaca imatataj yachanchij?

14 Israelitacuna llaquicunata mana charichun munashpami Diosca paipaj mandashcacunata alli pajtachichun munarca. Por ejemplo, israelitacuna terrasayuj huasita rurashpaca chai jahuamanta maijanpish ama urmachunmi muyundijta pircana carca (Deuteronomio 22:8). Shinallataj shitaj o apaj huagrata charishpaca shujtajcunata sagmashpa ama llaquichichun, ama huañuchichunmi bienta huatana carca (Éxodo 21:28, 29). Israelitacuna chai mandashcacunata mana cazushcamanta gentecuna huañujpica paicunapaj culpami cana carca. Caipi ricushca shinaca Jehová Diosca paita sirvijcuna alli causachun munashpami mandashcacunata cushca.

15 Cai mandashcacunaca causaica Jehová Diospaj achca valishca cashcatami ricuchin. Ñucanchijpish causaitaca Yaya Dios shinami achcata valichina canchij. Chaimantami llaquicunata ama charingapajca ñucanchij huasita alli cuidashpa charina canchij. Shuj carrota charishpaca allimi allichishpa charina canchij. Manejacushpapish mana maipish cachun manejanachu canchij. Huaquin gentecunaca maipish cachun pugllaicunatami agllancuna. Paicunaca llaquicunata charinataca mana cuentata cuncunachu. Ashtahuanca jovencunami chashna pugllanata munancuna. Pero Diosca chai diversioncunapi participachunca mana munanchu. Paica ñucanchij causaita, shujtajcunapaj causaita valorachun, cuidachunmi munan (Eclesiastés 11:9, 10). Chaimantami diversioncunataca alli yuyashpa agllana canchij.

16. ¿Huahuata shullunamantaca Jehová Diosca imatataj yuyan?

16 Jehová Diospajca gentecunapaj causaica achca valishcami can. Shuj huahua manaraj huacharijpipish paipaj causaica achca valishcami can. Por ejemplo, Moisesman cushca leypi nishca shinaca, maijanpish macanacucushpa chichu huarmitaraj panda macajpi huarmipish o huijsapi caj huahuapish huañujpica chai runaca Diospaj ñaupajpica culpablemi cana carca. Mana chaita rurasha nishca cashpapish chai huarmi o paipaj huahua huañushcamantami paipish huañuna carca (Éxodo 21:22, 23-ta leyipai *). Shuj huahua mamapaj huijsa ucupiraj cashpapish paipaj causaica Diospajca achca valishcami can. Cada huatami achca huahuacunata shulluchincuna. ¿Chaita ricushpaca Diosca ima shinashi sintiringa?

17. ¿Bibliata manaraj yachashpa huahuata shullushcamanta shuj huarmi llaquilla sintiricushpaca imatataj yuyarina can?

17 ¿Shuj huarmi Bibliata manaraj yachashpa huahuata shullushca cajpica Diosca paita perdonangachu? Ari. Jesusmantami Jehová Diosca paita perdonai tucun (Lucas 5:32; Efesios 1:7). Bibliapica: ‘Diosca yallitaj cꞌuyaj perdonajmi can’ ninmi. Shinallataj, ‘Inti llujshinatapish, inti huashicunataca carupimi churan. Ñucanchij juchacunatapish chai shinallatajmi, ñucanchijmanta anchuchishpa caruyachin’ ninmi (Salmo 103:8-14, QC, 1989). Chaimantami tucui shunguhuan arrepintirishca cashpaca chai huarmica mana culpable sintirishpa catina can.

PITAPISH AMA PꞌIÑASHUNCHIJ

18. ¿Imamantataj pꞌiñana yuyaicunataca anchuchina canchij?

18 Dios cushca causaitaca tucui shunguhuanmi cꞌuyana canchij. Shujtaj gentecunapaj causaitapishmi respetana canchij. Apóstol Juanca: ‘Paipaj huauquita maijanpish pꞌiñajca huañuchij shinallatajmi can’ nircami (1 Juan 3:15). Pihuanpish mana apanacushpaca paicunata pꞌiñacushcataca mana cuentata cushunchu. Chashna pꞌiñashpaca respetotapish mana ricuchishunchu. Ashtahuancarin paicunamanta huashallami rimai callarishun. Maipica, “ñucamantaca huañujpichari alli canman” nishunmi. Jehová Diosca ñucanchijcuna shujtajcunamanta chashna mana allita yuyacushcataca allimi yachan (Levítico 19:16; Deuteronomio 19:18-21; Mateo 5:22, NM). Pitapish mana pꞌiñashpa catinachu canchij. Chai mana alli yuyaitaca utcami anchuchina canchij (Santiago 1:14, 15; 4:1-3).

19. ¿Salmo 11:5-pi nishca shinaca imacunatataj pꞌiñana canchij?

19 Salmo 11:5-pica, ‘Jehová Diosca millaita ruranata cꞌuyajtaca pꞌiñanmi’ ninmi. Televisionpi, Internetpi llaquichijcunata, mana alli shimita rimajcunata ricushpaca mana alli ruraicunata munashcatami ricuchinchij. Shinallataj huañunalla pugllaicunapi participashpaca millaita ruranata cꞌuyashcatami ricuchishun. Millai yuyaicunata charinapaj randica chuya, limpio yuyaicunallatami charina canchij (Filipenses 4:8, 9-ta leyipai). Chashnami ñucanchij causaita cꞌuyashcata ricuchishun.

CAUSAITA MANA VALICHIJCUNAHUANCA AMATAJ TANDANACUSHUNCHIJ

20-22. a) ¿Shujtajcunata llaquichijcunaca Diospaj ñaupajpica ima shinataj ricurincuna? b) ¿Cai pachapaj ruraicunapi mana chagrurishcataca ima shinataj ricuchinchij?

20 Diablomi cai Allpataca mandacun (1 Juan 5:19). Diablopaj munaita rurajcunaca shujtajcunapaj causaitaca mana respetancunachu. Por ejemplo, gobiernocunapaj culpamantami achca gentecuna, ñucanchij huauqui panicunapish huañushcacuna. Chaimantami Bibliapica, gobiernocunaca manchanai pꞌiñaj animalcuna layami can nin (Daniel 8:3, 4, 20-22; Apocalipsis 13:1, 2, 7, 8). Shinallataj achca gentecunami armacunata cꞌatushpa achca cullquita ganancuna. Chai gentecunaca millaita rurashcamantami Jehová Diospaj ñaupajpica culpable cancuna.

21 Ñucanchijca politicacunapi, guerracunapica mana participanchijchu. Shinallataj gentecunataca mana huañuchinchijchu. Shujtaj organizacioncunapish gentecunata huañuchichunca mana apoyanchijchu (Juan 15:19; 17:16). Jesusca: “Cancunata pꞌiñajcunatapish cꞌuyanguichij” nircami (Mateo 5:44). Chaimantami ñucanchijta llaquichijpipish mana chashnallataj llaquichinchij (Romanos 12:17-21). Chashnami cai pachapaj ruraicunapi mana chagrurishcata ricuchinchij.

22 Bibliapica tucui panda religioncunataca, “Babilonia jatun pueblo” ninmi. Chai religioncunapaj culpamantami achca gentecunaca huañushcacuna. Bibliapica: ‘Dios ima nishcata huillajcunapaj, Diospajlla cajcunapaj cai pachapi huañuchishca tucuicunapaj yahuarpish Babilonia jatun pueblopimi can’ ninmi. Diosta alli adorajcunaca panda religioncunapaj ucupica mana canachu canchij. Chaimantami Jehová Diosca, ‘Babilonia jatun pueblomanta llujshichij’ nin (Apocalipsis 17:6; 18:2, 4, 24, QC, 1989).

23. ¿Panda religioncunamanta llujshishcata ricuchingapajca imatataj rurana canchij?

23 ‘Babilonia jatun pueblomanta llujshingapajca’ panda religioncunahuanca manataj chagrurinachu canchij. Por ejemplo, ñaupa purishca religionpica ñucanchij shutitaca shuj listapichari charin. Chai religionman ña mana pertenicishcata ricuchingapajmi tal vez ñucanchij shutita borrachina canchij. Shinallataj mana alli relgioncunapaj ruraicunatapishmi millana canchij. Panda religioncunaca politicapi participachun, charinallata mashcachun, huainayashpalla purichunmi saquincuna. Cutin, shujtaj religioncunacarin Dios millashcacunata rurachunmi animancuna (Salmo 97:10-ta leyipai; Apocalipsis18:7, 9, 11-17). Panda religioncunapaj culpamantami achca gentecuna huañushcacuna.

24, 25. ¿Imamantataj tranquilo cushilla causaita chari tucunchij?

24 Diosta manaraj rijsishpaca Diablopaj ruraicunapichari purij carcanchij. Pero, Jesús ñucanchij juchacunamanta huañushcata yachashpami ñucanchij causaita cambiarcanchij. Qꞌuipaca Jehová Diosman mingarishpami bautizarircanchij. Cunanca, Diospaj munaita ruracushcamantami tranquilo cushilla causanchij (Isaías 1:18; Hechos 3:19).

25 Ñaupaca shujtajcunata llaquichishpachari causaj carcanchij. Shinapish Jesusmantami Yaya Diosca ñucanchijta perdonarca. Cunanca ñucanchij causaitapish, shujtajcunapaj causaitapish achcatami valoranchij. Chaimantami Diosmanta yachachun shujtajcunata ayudanchij. Chashnami paicunapish Diablopaj ruraicunata huashaman saquishpa Diospaj ñaupajpi alli ricuringacuna (2 Corintios 6:1, 2).

DIOSPAJ SHIMITA HUILLASHUNCHIJ

26-28. a) ¿Diosca imata huillachuntaj Ezequialtaca mandarca? b) ¿Ñucanchijtapish imata rurachuntaj Yaya Diosca mandan?

26 Profeta Ezequieltaca Jehová Diosca Jerusalén llajta ima shina tucurinata, chaipi ama huañungapaj israelitacuna imata rurana cashcata huillachunmi cacharca. Ezequiel mana huillajpica Diosca ‘gentecunapaj yahuarca, cambaj jahuami canga’ nircami (Ezequiel 33:7-9). Ezequielca gentecunapaj causaita achcata valichishcamantami Yaya Dios imata huillachun nishcataca tucuita huillarca.

27 Cunan punllapish cai pachapaj ruraicuna ñalla tucurinata huillachunmi Yaya Diosca mandan. Shinallataj gentecuna salvarichun paicuna imata rurana cashcatami yachachina canchij. Diospajman cꞌuchuyachunpishmi ayudana canchij. Chashnami paraíso Allpapi causai tucungacuna (Isaías 61:2; Mateo 24:14). Tucui laya gentecunaman huillangapajmi achcata esforzarina canchij. Caita rurashpallami apóstol Pablo shina sintirishun. Paica: ‘Gentecunapaj yahuarmantaca ima juchachina illajmi cani. Taita Dios imallata munashcataca, mana pacashpami tucuita huillarcani’ nircami (Hechos 20:26, 27).

28 ¿Yaya Diosta cꞌuyashpa catingapajca imatataj ashtahuan rurashpa catina canchij? Chaitaca shamuj capitulopimi ashtahuan yachashun.

^ Éxodo 21:22, 23 (NM): “Maijan cꞌaricuna macanacucushpa chichu huarmita panda macajpi huahua llujshijpica, ni pi mana huañujpica, chai cꞌarica chai huarmipaj cusa mashnata pagachun nishcata pagachun, chai runaca juezcuna mandashcata pagachun. Ashtahuanpish maijanpish huañujpica, chai runapish huañuchishca cachun.”