Llapan kanqanman ëwari

Qallananchö tïtulukunaman ëwë

“Mëtam ëwanki, tsëtam ëwashaq”

“Mëtam ëwanki, tsëtam ëwashaq”

Pëkunapita yachakushun

“Mëtam ëwanki, tsëtam ëwashaq”

RUTWAN Noemïqa Moab nación mëtsikan pampapa cruzaq nänipam ëwëkäyan. Pïninnaqmi kayan. Alläpa wapapar vientoq mëtsikan pampapam ëwëkäyan, tsëmi alleqllaqa rikakuyannapistsu. Rutqa cuentata qokun ampïrinampaq ichikllana pishinqantam. Tsëmi, “¿mëllachöraq quedakuyäshaq kanan paqas?” nir suegranta rikëkur yarpachakun. Suegranta alläpa kuyarninmi përëkur imëkatapis ruranampaq listo këkan.

Cada ünopam llakikïninkuna kan. Atska watakunanam Noemïqa viuda, pero kananqa Mahlón y Kilión jutiyoq ishkëlla wamrankunapis wanukuyashqa kaptinmi más llakikïyoqraq këkan. Rutpis alläpa llakishqam këkan, porque Mahlonqa majanmi karqan. Ishkanmi Israel nacionchö Belen markaman ëwëkäyan. Noemïqa yurikunqan markamanmi kutikan, pero Rutqa, kastankunata, markanta, costumbrenkunata y hasta diosninkunata dejarïkurmi mana reqinqan markaman ëwëkan (Rut 1:3-6).

¿Imanirtaq Rutqa llapanta dejarirqan? ¿Imataq yanaparqan sasakunachö tsarakunampaq y suegran Noemïta cuidanampaq? Moabita Rut Diosman markäkur o yärakur ruranqankunapitaqa yachakïta puëdentsikmi, y kë yachatsikïchömi rikäshun imakunachö pëta qatinantsikpaq kaqta. Puntataqa yachakurishun karuchöraq këkaq Belen markaman kë ishkan warmikuna imanir ëwayanqanta.

Tukï desgraciakunapa pasaq familia

Rut winanqan Moab jutiyoq takshalla nacionqa, mar Muerto nishqampita Inti o rupay yarqamunan lädochömi quedaq. Tsë nacionqa juk jatun pampachömi kaq, y atska lädokunachömi ruri ruriyaq patsa kicharaq. Montekunaqa o qerukunaqa escäsom kaq. Pero “Moab nacionchö pampa chakrakuna[chöqa]” imëkam wayoq, hasta Israelchö mallaqë kanqan witsankunapis. Tsërëkur Moabman ëwakurmi Mahlonwan familianqa Rutta reqiyarqan (Rut 1:1).

Israelchö mallaqë tiempo kaptinmi, Elimëlecqa warmin Noemïta y ishkan tsurinkunata pusharkur Moab nacionman ëwakurqan. Tsë nacionchö Diosman markäkïninkuna o yärakuyninkuna sinchi kanampaqqa sasaraqchi karqan, porque israelïtakunaqa watachö 3 kutim Jehoväta adorayänampaq pë akranqan sitioman ëwayaq (Deuteronomio 16:16, 17). Tsënö kaptimpis, Noemïpa markäkïninqa sinchim karqan, pero alläpa llakikïmanmi charqan nunan wanukïkuptin (Rut 1:2, 3).

Noemïqa mëraq yapë llakikurqan moabita warmikunawan wamrankuna casakuyaptin (Rut 1:4). Pëqa musyarqanmi israelïtakunapa awilun Abrahanqa, kastampita Diosta adoraq warmita tsurin Isaacpaq ashipunqanta (Génesis 24:3, 4). Jinamampis Moises qellqanqan Leychöqa mandakurqan israelïtakunapa wamrankuna juk nación warmikunawan o ollqukunawan mana casakuyänampaqmi, tsënöpa juk dioskunata adorëman mana ishkiyänampaq (Deuteronomio 7:3, 4). *

Pero Mahlonwan Kilionqa moabita warmikunawanmi casakuyarqan. Capazchi Noemïqa tsëpaq yarpachakurqan y llakikurqan, pero Rut y Orpá lumtsïninkunataqa kuyëpam tratarqan. Quizaschi pensarqan imëllapis Diosninta sirwiyänampaq kaqta. Tsëchi lumtsïninkunapis pëta alläpa kuyayaq. Tsënö alläpa kuyanakuyanqanmi yanaparqan familianchö desgraciakuna yapë pasakuptin alli tsarakuyänampaq. Wamrankunapis manaraq kaptinmi Rutwan Orpäqa viuda quedariyarqan (Rut 1:5).

Tsë desgraciachö, ¿Rutta yanaparqanku religionnin? Manachi. Moabchöqa mëtsika dioskunatam adorayaq, y más reqishqaqa dios Kemosmi kaq (Números 21:29). Tukïmi rikätsikun moabïtakunaqa diosninkunarëkur wamrankunata sacrifikäyanqanta, awmi, imëka mana allikunatam religionninkunachö rurayaq. Israelpa kuyakoq y llakipäkoq Diosnimpita nunan Mahlón o suegran Noemí yachatsiyanqanqa mëraq Rutta alläpa kushitsirqan. ¡Imanö jukläyam! Jehoväqa alläpa kuyakïwanmi gobernan, y sirweqninkuna mana mantsashpa adorayänantam munan (Deuteronomio 6:5). Y nunan wanukïkuptinqa, mëraq Rutqa suegran Noemïman más witirqan. Mëraq Llapanta Puëdeq Diospita, shumaq rurëninkunapita, y markanta alläpa kuyakïwan y ankupäkïwan cuidanqampita chakwanyashqana suegran parlapaptin Rutqa shumaq wiyakoq.

Noemïqa altantollam këkarqan markanchö imapis pasakunqanta. Capazchi juk kutiqa Jehová markanta yanapaptin Israelchö mallaqë manana kanqanta juk negociante willarirqan. Belenqa “Tanta kanan wayi” ninanmi, y tsënö kanqantam yapë rikätsikurqan. Tsëmi Noemïqa markanman kutikunampaq churakarqan (Rut 1:6).

¿Imatataq Rutwan Orpá rurayarqan? (Rut 1:7.) Tukï desgraciakunachö imëpis junto kashqa karmi suegranwan alläpa kuyanakuyaq. Y Ruttaqa quizaschi más gustarqan suegran Noemí kuyakoq y Jehoväman markäkoq kanqan. Kiman viudakunam Juda markaman ëwar qallëkuyarqan.

Kë pasakunqankunam rikätsimantsik alli y mana alli nunakunatapis desgraciakuna pasanqanta (Eclesiastés 9:2, 11). Jina juk precisaqtapis yachatsimantsikmi: kuyashqantsikta wanupakïkurqa, allim ashishwan Noemïpa Diosnin Jehoväman markäkoqkunapa o yärakoqkunapa shoqakïninta (Proverbios 17:17).

Rutpa rasumpa kuyakïnin

Nänitam ëwarëkäyan, pero Noemïpaqa juk yarpachakïninmi kan. Yanaqaqnin shipashkunaqa alläpam kuyayarqan pëta y wamrankunata, pëkunapaqmi yarpachakun. Manam munantsu sufrir sïguiyänanta. Musyanmi Belenchöqa pëkunata qonampaq imampis mana kanqanta.

Noemïqa tsëkunapaq yarpachakurmi kënö nirqan: “Ëwayë, kutikuyë mamëkikunapa wayinman. Wanukushqa nunëkikunatawan noqata alläpa kuyayämanqëkinölla, qamkunatapis Jehová alläpa kuyakoq këninta rikëkatsiyäshï”. Noemïqa munan Jehová bendeciptin nunankuna o runankuna tariyänanta y alli kawakuyänantam. Y tsëpitanam “ishkanta mutsarirqan, y lumtsïninkunanam waqar qallëkuyarqan”. Alläpa kuyakoq y ankupäkoq kaptinchi Rutwan Orpäqa suegranta kuyayaq. Tsëmi kutin kutin ishkankuna kënö niyarqan: “Manam, antis qamwanmi markëkiman kutikushun” (Rut 1:8-10).

Pero Noemïqa Israelchö imannaq kanqanta, pëta cuidanampaq pïnimpis mana kanqanta y pëkunawan casakuyänampaq wamrankuna manana kapunqantam entiendetsita procuran, y tsënöllana imëpis kawakunampaq kaqtam pensan. Jina pëkunata yanapëta mana puëder alläpa llakikunqantapis ninmi (Rut 1:11-13).

Orpäqa rasllam cuentata qokurin imata ruranampaq kaqta: Moabchö kastankunawan quedakïtam akran. Pëpaqqa tsëmi más alli. Tsëmi alläpa llakikurnin suegranta mutsëkur kutikun (Rut 1:14).

¿Y Rutqa? ¿Noemí ninqantaku ruran? “Rutqa paqwëmi suegranta dejëta munarqantsu” ninmi Bibliaqa. Quizaschi Noemïqa japallanna ëwakïkarqan. Pero qepanta Rut ëwëkaqta mäkurirmi, “¡Rikë! Viudayashqa lumtsï mayikiqa markanman y diosninkunamanmi kutikushqa. Qampis pëwan kutikï” nirqan (Rut 1:15). Noemí ninqanqa juk precisaq yachatsikïtam rikätsimantsik: Orpäqa manam markanllatatsu kutikurqan, sinöqa “diosninkuna[mampis]” kutikurqanmi. Diosnin Kemosta y juk dioskunatam sirwir sïguirqan. ¿Tsënöllatsuraq Rutpis ruranman karqan?

Rutqa shonqupita patsëmi suegran Noemïta y Jehoväta kuyaq. Tsëmi claro musyan imata ruranampaq kaqta. Noemïpa nawinman rikëkurmi kënö nin: “Ama dejarinaqta munar tsënö nimëtsu, manana yanaqänaqpaq. Mëtam ëwanki, tsëtam ëwashaq, y mëchöpis pununqëkichömi punushaq. Markëkim, markä kanqa, y Diosnikipis, Diosnïmi kanqa. Wanunqëkichömi noqapis wanushaq, y tsëchömi pampakäshaq. Y tsëta o mastapis Jehová ruramätsun wanïraq qampita mana rakimaptinqa” (Rut 1:16, 17).

¡Imanö shumaqmi këta ninqanqa! 3.000 watakunanam pasarishqa Rut tsënö ninqampita, pero kananyaqmi pï më yarpäyan. Këqa rasumpa kuyakï imanö kanqantam rikätsikun. Noemïta alläpa kuyarninmi Rutqa mana reqinqan markaman ëwakurqan. Wanïran pëpita rakinan karqan. Rutqa Noemïpa markanchö yachakänampaq y Moab nacionchö imëkanta, hasta diosninkunatapis dejarinampaqmi listo këkarqan. Manam Orpänötsu karqan, antis shonqupita patsëmi Noemïpa Diosninta sirwita munarqan. *

Tsënömi Belenman ëwaq nänipa yapë ëwar qallëkuyan. Tsë markaman chäyänampaqqa juk semänanöran ëwayänan karqan. Pero ishkankuna yanaqänakuyanqanqa yanapanchi mana alläpa llakikuyänampaq.

Kanan witsampis tukï sufrimientokunam kan. Biblia ninqannöllam “allapa sasa cawaqui tiempucuna[chö]” këkantsik, tsëmi tukï desgraciakunapa pasantsik (2 Timoteu 3:1). Tsëmi alläpa precisan rasumpa kuyakoq kanantsik. ¿Imataq rasumpa kuyakïqa? Kë mana alli tiempokunachö alli kaqta ruranantsikpaq yanapakoq kallpam. Rasumpa kuyakoqqa, tsëtam sasa tiempokunachöpis rikätsikun. Alläpam yanapakun casado kawakïchö, familiachö, amïgokunawan y congregacionchöpis alli kawakunantsikpaq. Rasumpa kuyakoq karninqa, Rut ruranqantam qatikäshun.

Rutwan Noemí Belenchö

Rasumpa kuyakunqantsiktaqa rurënintsikwanmi rikätsikunantsik. Rutpis rurëninwanmi rikätsikurqan Noemïta y Jehová Diosta rasumpa kuyanqanta. Rikärishun imata ruranqanta.

Tsënömi ishkan viudakunaqa chäriyarqan Belenman (Belenqa Jerusalenpa sur lädonchömi 10 kilömetroschöno quedaq). Noemí chaqta rikëkur pï më nunakuna parlayanqanmi rikätsikun pëwan familianqa tsë takshalla markachö puntata imëkayoq kayanqanta. Warmikunaqa alli rikapëkurninmi “¿Noemïku kë?” niyarqan. Moab nacionchö imëka mana allikunapa pasanqantachi qaqllanqa rikätsikurqan (Rut 1:19).

Noemïqa llapan pasanqantam kastankunata y unë vecïnankunata willan. “Yachanëpaq” ninan jutimpa qayayänampa rantin o trukan, Mará nir qayayänampaqmi rogakun, Maräqa “Llakikï” ninanmi. ¡Alläpa llakishqam sientekun! Jobnöpis pëqa pensan Jehová sufritsinqantam (Rut 1:20, 21; Job 2:10; 13:24-26).

Noemïwan Rutqa ishkanmi Belen markachö yachakëta procurayan, y Rutqa kikimpaq y suegrampaq imachö trabajanampaq kaqmanmi yarpachakun. Jehová israelïtakunata Ley qonqanchö waktsakuna pallapakuyänanta dejayänampaq mandakunqantam musyarin. Seguë witsanmi chakrakunaman yekïkur segaqkuna dejayanqanta pallapakïta puëdeyaq. Jina chakra kuchunkunachö y esquïnankunachö winaqkunatapis pallapakïta puëdeyaqmi (Levítico 19:9, 10; Deuteronomio 24:19-21). *

Cebädata segayänan tiempom chärishqa (calendariontsikchöqa abril killa witsan). Rutqa chakrakunapam ëwan pillapis pallakunanta dejananta ashir. Tsënö ëwëkarmi, imëkayoq y mëtsika chakrayoq Boaz jutishqa nunakunapa chakranman chärin, pëqa Noemïpa wanukushqa nunampa kastanmi. Pallapakïta puëdikarpis, Rutqa segaqkunata rikaq jöventaran permisota mañan. Awniriptinran pëqa pallapakur qallëkun (Rut 1:22–2:3, 7).

Cebädata segaqkunapa qepantam Rutqa pallapakur ëwan. Shikwanqanta o dejayanqanta pallanampaqmi puktin o umpun, nïkurmi manöjokunata ruran y juk sitiomanmi churan tsëpitana päjapita cebädata rakinampaq. Tsë rurëqa manam fäciltsu y hörakuna pasanqanmannömi más sasa o aja tikran. Tsënö kaptimpis Rutqa manam qelanantsu, antis sudanqanta pitsakunampaq y “wayiman” yëkurir imallatapis mikurinanllapaqmi jamarin (tsë wayiqa capazchi trabajaqkuna arwachö o llantuchö jamayänampaq kaq).

Rutqa manachi pipis pëman interesäkunanta shuyararqantsu. Pero Boaz rikëkurqa segaqninkunapa mandaqnintam pëpaq tapukurqan. ¿Y pitaq Boazqa? Boazqa shonqupita patsëmi Diosta kuyan y pëman markäkun o yärakun, y trabajadorninkunatapis “Jehová qamkunawan këkätsun” nirmi saludan. Y trabajadorninkunapis tsënöllam contestayan, wakinqa capazchi kayan jornalërokuna o juk nacionkunapita. Boazqa Rutpita más mayormi, y wamrampaqnömi pëpaq yarpachakun (Rut 2:4-7).

Tsëmi “wamrallä” nir qayan y chakranchö pallapakur sïguinampaqmi nin, jina joven trabajadorninkuna mana fastidiayänanrëkur sirweqnin shipashkunallawan kanampaqmi nin. Jinamampis almuerzo hora mikïnin qoyänampaqmi mandakun. Y manam tsëllatsu, jina kallpata qormi shumaq parlapärin. ¿Imanir? (Rut 2:8, 9, 14.)

Juk nacionpita këkaptimpis imanir shumaq tratanqantam Rutqa Boazta tapun. Y Boazqa Noemïrëkur imëkata ruranqanta willayanqantam nin. Noemïqa allitachi lumtsïnimpaq Belen warmikunachö parlarqan. Y manam tsëllatsu, Boazqa musyarqanmi Jehoväta sirwinampaq Rut churapakanqanta, tsëmi kënö nin: “Llapan ruranqëkikunapita Jehová bendecïkushï, älasninchö tsapashqa këta ashir shamunqëkirëkur Israelpa Diosnin Jehová alli pägota qoykulläshï” (Rut 2:12).

¡Tsënö ninqanqa alläpachi Rutta yanaparqan! Imëka juk chipsa o chipi mamampa älasninchö tsapäkïta asheqnö, Jehoväpa älasninchö Rut tsapäkïta ashinqanqa clärom këkan. Shumaq parlapärinqampita Boazta agradecikurirmi Rutqa ampinqanyaq trabajar sïguin (Rut 2:13, 17).

Kanan witsampis pï mëpaqmi imatapis tarinanqa alläpa sasaraq, pero Rut Diosman markäkur ruranqankunapita yachakïta puëdentsikmi. Rutqa alleqmi musyaq yanapayänanta wananqanta, tsëmi përëkur rurayanqankunapita alläpa agradecikoq. Manam penqakurqantsu kuyë suegranta yanapananrëkur imëkachöpis trabajëta. Jinamampis, imapis mana pasananrëkur y alli yanaqikunawan trabajanampaq consejayanqanta chaskikurqanmi. Pero imapitapis masqa, manam imëpis qonqarqantsu Teytan Jehová imëkapitapis tsapëkanqanta.

Rutnö rasumpa kuyakoq, qollmi shonqu, alli trabajaq y agradecikoq kashqaqa, markäkïnintsikpitam wakinkunapis yachakuyanqa.

[Päginapa ura kuchunchö willakïkuna]

^ par. 22 Rutqa manam juk nación nunakunanötsu “Dios” nirqanlla, sinöqa Jehová nirmi Diospa jutinta utilizarqan. Juk Bibliachömi kënö nin: “[Noemïta] mana imëpis dejanampaq awnir [Jehová] jutita utilizarqa, Israel markapitana kanqantam Rutqa rikätsikun” (La Biblia, Salvatore Garofalo traducitsinqan).

^ par. 29 Kë ley mandakunqanqa alläpa allim karqan, y Moab nacionchöqa manam tsëta Rut rikarqantsu. Moab kinrë nacionkunachöqa manam allitsu viudakunata tratayaq. Juk librom kënö nin: “Juk warmipa nunan wanukïkuptinqa, wamrankunanam tsë viudata rikäyaq. Y wamrannaq karqa, qellërëkurmi esclava këman chaq o jukwan jukwan punukur kawakoq”.

[23 kaq päginachö recuadru]

Desiertochö pashtaq yaku cuenta

Rut libropaqqa niyan imëka desiertochö pashtaq yaku cuenta kanqantam. Puntan kaq Jueces librom, Rut libro willakunqan imë pasakunqanta rikätsikun, y tsë libropitapis más takshallam Rut libroqa (Rut 1:1). Kë ishkan librokunataqa profeta Samuelchi qellqarqan. Rasllam cuentata qokurintsik Rut libroqa Bibliachö preciso ordenchö këkanqanta. Jueces libroqa guërrakunapaq y ushakätsinakïkunapaqmi parlan, pero qateqnin kaq Rut libroqa imëka desiertochö “pashtaq yaku cuentam” kushiratsimantsik sirweqninkunata Dios cuentaman churanqanta rikätsimarnintsik. Juk familiata pasanqantam willakun y alläpa precisaqkunatam yachatsimantsik. Kuyashqa kastata wanupakïpaq, rasumpa kuyakïpaq y Diosman markäkïpaq o yärakuypaqmi parlan.

[24 kaq päginachö dibüju]

Rutqa alläpa llakikïpa pasarnin, Noemïpa shoqakïnintam ashirqan

[24 y 25 kaq päginakunachö dibüju]

“Markëkim, markä kanqa y Diosnikipis, Diosnïmi kanqa”

[26 kaq päginachö dibüju]

Kuyë suegran Noemïta yanapananrëkurmi Rutqa imëkachöpis sinchi trabajarqan