KË WILLAKÏTA escribeq Salomon nuna ninqanqa rasumpa kaqllam. Manam alläpa unëtsu kawantsik, tsëmi nunakunaqa mas watakuna kawëta munar imëkata rurayashqa. Y tsëta imëkanöpa ashishqa kayanqantam, atska cuentukuna y willakïkuna rikätsikun.

Juk mandakoq ruranqanman pensarishun, pëpa jutinqa Gilgamesmi karqan. Kë nunapaqqa mëtsika cuentukunam kan. Tsëpita juk kaqmi willakun, mana wanushpa kawëta munar më tsëman ëwashqa kanqanta, peru manam ashikanqanta tarirqantsu.

Jesus manaraq yuriptinmi, Chïna nacionchö estudiaq nunakunaqa mas watakuna kawëta munar juk jampita upuyänampaq ashiyarqan. Jina imëkakunata juntarmi juk jaräbi cuentata rurayarqan. Nunakunaqa niyan, Chïna nacionchö wakin mandakoqkunaqa tsëta upushqa karnin wanushqa kayanqantam. Unë witsan Euröpachönam öruta mikïman tikratsita munayarqan, tsëtaqa rurayarqan örunö kaq mana awkinyäyänampaq kaqta pensarmi.

Unë witsan rurayanqannöllam, kanan witsan nunakunapis imanir awkinyanqantsikta musyëta munar imëkata rurëkäyan. Tsëkunata rurayanqanqa rikätsimantsik, nunakuna manana awkinyäyänampaq y manana wanuyänampaq kaqman creiyanqantam. Peru, ¿imatataq cuentata qokuyashqa?

Alli estudiashqa nunakunaqa, imanir awkinyanqantsikpita y imanir wanunqantsikpita mëtsika willakïkunatam jorqayämushqa. Kë watakunachöqa, animalkuna y nunakuna imanö rurashqa kayanqantam alli estudiayashqa. Tsëtaqa rurayashqa, watakuna pasaptimpis jövinlla rikakunapaq y mana awkinyänapaqmi. Tsëmi qellëyoq nunakunaqa, kë estudiashqa nunakunata qellëninkunawan yanapëkäyan. Tsëkunata rurayanqanchöqa, ¿imakunatataq rurayashqa?

Awkinyëta y wanïtam qepätsiyashqa. Wakin estudiashqa nunakunaqa niyan, yawarnintsikchö kaqkunarëkur awkinyanqantsiktam. Yawarnintsikchö kaqkuna rakïkäyaptin y manana mushoqyäyaptinmi nunakunaqa awkinyantsik.

 2009 watachömi, Elizabeth Blackburn warmiqa alli estudianqanrëkur juk premiuta chaskirqan. Pëwan yanapaqninkunaqa, awkinyëta qepätsiyänampaqmi juk jampita tariyarqan. Tsënö kaptimpis, nunakuna mas unë kawayänampaq yanapakïta mana puëdiyashqa kayanqantam willakïninkunachö niyarqan. Jina niyarqanmi, nunakunaqa 70 y 80 watakunalla kawayänampaq kaqta.

Yawarnintsikchö kaqkunatam mushoqyätsiyashqa. Yawarnintsikchö kaqkuna awkinyäyaptinqa, mananam masqa yurinnatsu. Tsëmi awkinyarninqa alläpa nanapäkuntsik. Tsëllaraqmi, Francia nacionpita alli estudiashqa nunakunaqa, pasëpa awkinna nunakunapa yawarninchö këkaqkunata mushoqyätsiyashqa. Tsëta estudiaqkunapa mandaqnin Jean-Marc Lemaitre nunam nirqan, rurayanqanqa nunakuna manana awkinyäyänampaq yanapakunampaq kaqta.

Wakin estudiashqa nunakunaqa niyan, mana awkinyänapaq imëkakunata rurayanqankunapis mas watakuna kawanapaq yanapamënintsikta mana puëdinqantam. Llapanchöpis limpiu kë y muyakoq qeshyakunapita cuidakï yanapakuptin y mas jampikuna kaptinmi, nunakunaqa mas watakuna kawëta unëpita patsë shuyaräyan. Peru wakin doctorkunaqa niyashqa, imëkata rurarnimpis nunakunaqa mas unëpa kawëta mana puëdiyänampaq kaqtam.

Atska waranqa watanam pasarishqa, Diospa sirweqnin Moises kënö ninqampitaqa: “Qanchis chunka watakunallam kawantsik; y alli sinchi karpis puwaq chunka watakunallam. Tsënö kaptimpis, alläpam llakikuntsik y nanapäkuntsik; tsëqa rasllam pasarin, volaq cuenta” (Salmus 90:10). Nunakuna imëkata rurashqa kayaptimpis, Moises ninqannöllam llapantsikpis kawantsik, manam mas unëpaqa kawëta puëdintsiktsu.

Nunakunapita mas unë kawaq animalkuna y montikunapis kanmi. Tortügaqa 150 watanömi kawan, y juk montinäqa waranqa watakunapam kawan. Tsë animalkunawan y montikunawan kawënintsikta igualatsishqaqa, kënömi tapukuntsik: “¿Imanirtaq noqantsikqa 70 y 80 watakunalla kawantsik?”.