Ir al contenido

Ir al índice

¿La awetaʼm?

¿La awetaʼm?

¿La xaq xiw ri Biblia kkʼutuwik che ri israelitas xeʼux esclavos pa Egipto?

Ri Biblia kubʼij che, are chiʼ ri madianitas kikʼamom bʼi ri José pa Egipto, ri Jacob xuqujeʼ ri ufamilia xeʼel bʼi pa Canaán xeʼopan pa Egipto. Xekʼojiʼ cho ri ulew che kbʼix Gosén che, are jun lugar jachiʼ kkʼis wi ri nimaʼ Nilo (Gén. 47:1, 6). Ri israelitas «sibʼalaj xekʼiyarik xekʼojiʼ kʼi kalkʼwal xkʼojiʼ kʼu sibʼalaj kichuqʼabʼ». Rumal laʼ, ri egipcios xkixibʼij kibʼ chkiwach che xkibʼan esclavos chke (Éx. 1:7-14).

E jujun winaq kimik ketzeʼn chrij ri kubʼij ri Biblia xuqujeʼ kkibʼij che qastzij taj ri kubʼij chkij ri israelitas. Are kʼu, qas kʼo kkʼutuwik che xekʼojiʼ esclavos semitas * pa ri ojer Egipto.

Jun kʼutbʼal, ri arqueólogos kiriqom lugar jachiʼ xekʼojiʼ wi nikʼaj winaq pa ri norte re ri ojer Egipto. Ri biblista John Bimson kubʼij che chilaʼ xriqitaj wi veinte o más lugar jachiʼ xekʼojiʼ wi ri semitas. Xuqujeʼ, ri egiptólogo James Hoffmeier kubʼij: «Weneʼ pa ri e junabʼ 1800 xuqujeʼ 1540 nabʼe chuwach ri e qaqʼij, xeʼopan e winaq pa Egipto che kechʼaw pa semítica che e kʼo pa ri Asia occidental». Xuqujeʼ kubʼij: «Ri tiempo riʼ kʼo ubʼanik rukʼ ri kbʼix ‹tiempo ke ri patriarcas› che xuqujeʼ kjunamataj rukʼ ri kubʼij ri wuj Génesis chrij ri tiempo xuqujeʼ ri ubʼanik ri kikʼaslemal».

Pa ri sur re Egipto riqom chi nikʼaj jastaq. Jun wuj che bʼanom che papiro re ri Imperio Medio (weneʼ re ri e junabʼ 2000 xuqujeʼ 1600 nabʼe chuwach ri qaqʼij) chupam kʼo ri kibʼiʼ ri esclavos che xepatanin pa jun chke ri ja re ri lugar riʼ. Más che cuarenta bʼiʼaj are semitas. Ri e patanelabʼ riʼ are ri kebʼanow ri wa, kekemenik xuqujeʼ e tobʼanelabʼ. Ri Hoffmeier kubʼij: «Rumal che e kʼo más che cuarenta semitas pa ri ja re Tebaida [che kʼo pa ri sur re Egipto], weneʼ pa ronojel Egipto e kʼo kʼi chke ri e winaq riʼ, más na chuchiʼ ri mar».

Ri arqueólogo David Rohl xutzʼibʼaj che jujun chke ri kibʼiʼ ri esclavos che e kʼo pa ri lista riʼ «qas esam pa ri Biblia». Jun kʼutbʼal, pa ri papiro kʼo jujun bʼiʼaj che kjunamataj rukʼ Isacar, Aser xuqujeʼ Sifrá (Éx. 1:3, 4, 15). Rohl xuchomaj wariʼ: «Wariʼ are jun kʼutbʼal che ri israelitas qas xeʼux esclavos pa Egipto».

«Ri kubʼij ri Biblia chkij ri israelitas che xeʼux esclavos pa Egipto xuqujeʼ che xeʼel bʼi chilaʼ e bʼantajik che qas xekʼulmatajik», xchaʼ ri biblista Bimson.

^ párr. 4 Ri tzij semita elenaq che ri ubʼiʼ ri Sem, jun chke ri ukʼojol ri Noé. Weneʼ chkixoʼl ri rijaʼlil ri Sem e kʼo ri elamitas, ri asirios, ri e nabʼe taq caldeos, ri hebreos, ri e sirios xuqujeʼ jalajoj taq tribus árabes.