1, 2. (1) Ta mel̦el̦ein “im̦õn kõppãd an Devid”? (2) Ewi wãween kar bar kalõke? (3) Wõn ro rej ri karejaran Jeova rainin?

 ILO kar juon kweilo̦k ilo Jerusalem me an em̦m̦aan ro rerũtto ilo iiõ eo 49, Jemes ear ba: “Simeon [Piter] ear kõnnaanek kõjkan an Anij ilo̦k m̦okta ñan ippãn ri aelõñ ko, bwe En bõk armej . . . kõn etan. Im ekkar ñan men in naan ko an ro ri kanaan, ãinwõt ar je, ‘Ãlikin men in I naaj jepl̦aak, im bar kalõk im̦õn kõppãd an Devid, eo ear buñ; im I naaj bar kalõk m̦weo e m̦or, im I naaj kajjuuri, bwe armej ran̦ m̦õttan mej ren pukot [Jeova] im ri aelõñ otemjej, iooer rej ba Eta, ãindein [Jeova] ej ba, Eo ej kwal̦o̦k men kein jãn iien m̦oktata.’”​—Jerbal 15:13-18.

² “Im̦õn kõppãd an Devid” ej mel̦el̦ein kiiñ ro me rar itok jãn baam̦le eo an Devid. Im̦õn kõppãd in ear buñ ilo iien eo kar jol̦o̦ke kiiñ eo ãliktata an Juda etan Zedekaia jãn an irooj. (Amos 9:11) Bõtab, kanaan in ear kwal̦o̦k bwe Anij enaaj bar ‘kalõke.’ Mel̦el̦ein men in bwe enaaj bar wõr juon eo jãn baam̦le eo an Devid me enaaj kar irooj. Armej in ej Jijej. (Ezekiel 21:27; Jerbal 2:29-36) Jemes ear ba bwe kanaan in ej bar kwal̦o̦k kõn iien eo me naaj kapit Ri Ju ro im ri aelõñ ko bwe ren kiiñ ak irooj ippãn Jijej ilañ. Ri kapit rein im elõñ milien ‘jiip ro jet’ an Jijej rej kwal̦o̦k naan kõn m̦ool eo.​—Jon 10:16.

3, 4. Ta eo ear jipañ Ri Ju ro ilo Babilon ñan epaakel̦o̦k Jeova?

³ Ke Ri Ju ro rar jipo̦kwe ilo Babilon, men in ear kaalikkar bwe em̦õj an buñ ‘im̦õn kõppãd eo an Devid.’ Ri Babilon ro rar kabuñ ñan anij ko rejjab m̦ool im l̦oor tõmak ko reriab. Innem, ewi wãween armej ro an Anij rar maroñ tiljek wõt ium̦win iiõ ko 70 ke rar pãd ilo Babilon? Eokwe, rar maroñ tiljek wõt kõn ejja men eo me  ej jipañ armej ro an Jeova rainin ñan tiljek wõt ilo jukjukun pãd in an Setan. (1 Jon 5:19) Ewõr an ri karejar ro an Jeova juon menin jolõt eaorõk me ej jipañ er ñan tiljek wõt.

⁴ Rainin, epãd aolepen Baibõl̦ eo ippãd im men in ej m̦õttan jolõt eo ad. Ear ejjel̦o̦k an Ri Ju ro ilo Babilon aolepen Baibõl̦ eo. Bõtab, rar jel̦ã kõn Kien eo Anij ear lel̦o̦k ñan Moses ekoba Kien ko Joñoul. Bareinwõt, rar jel̦ã “al ko in Zaion” im elõñ jabõn kõnnaan ko. Im rar bar jel̦ã kõn ro ilo iien ko etto me rar tiljek ñan Jeova. Ri Ju ro rar bũrom̦õj im jañ kõnke rar kõn̦aan jepl̦aak ñan ijo kapijukuneer. Rein rar jab mel̦o̦kl̦o̦ke Jeova. (Riit Sam 137:1-6.) Aolepen men kein rar jipañ er ñan epaakel̦o̦k Jeova meñe rar pãd ilo Babilon, ijo me elõñ katak ko im m̦anit ko reriab rar wal̦o̦k ie.

5. Ta anij ko me rej jilu ilo juon im Ri Babilon im Ri Ijipt ro etto rar kabuñ ñani?

⁵ Ilo iien ko etto, armej ro rar kabuñ ñan anij ko me rej ba trinity ak jilu anij ilo juon. Ñan waanjoñak, Ri Babilon ro rar kabuñ ñan anij ko me rej jilu ilo juon. Juon iaaer ej anij in allõñ, anij in al̦, im anij kõrã eo me ej anij in koorl̦o̦k im tarin̦ae. Ri Ijipt ro rar kabuñ ñan anij eo me ej koba jemãn, jinen, im nejin. Meñe anij kein rej jilu ilo juon, ak ejjab aolep iien armej ro rar l̦õmn̦ak bwe rej joñan wõt juon. Juon iaan anij ko an Ri Ijipt me ej jilu anij ilo juon ej anij Osiris, anij kõrã eo Isis, im l̦addik eo nejierro etan Horus.

6. Ta in Trinity? Etke armej ro an Jeova rejjab tõmak katak in?

⁶ Rainin, kabuñ ko me rej ba er Kũrjin rej bar tõmak ilo Trinity. Rej ba bwe Jemen, Nejin, im Jetõb Kwõjarjar rej jilu anij ilo juon. Ak tõmak in ej kõm̦m̦an bwe jen l̦õmn̦ak bwe Jeova ejjab kajoor otem kajoor kõnke ej juon wõt ippãn Nejin im Jetõb Kwõjarjar. Kar kõjparok armej ro an Jeova jãn katak im tõmak in eriab. Em̦õj ad katak im jel̦ã bwe “Jeova ad Anij, E wõt Jeova.” (Duteronomi 6:4) Elõñ alen Jijej ear ba bwe Jeova ej juon wõt Anij, im Kũrjin ro rem̦ool rej tõmak naan kein an Jijej.​—Mark 12:29.

7. M̦okta jãn an juon armej peptaij, ta eo ej aikuj jel̦ã im tõmak kake?

⁷ Jijej ear jiroñ rũkal̦oor ro an: “Kom̦win ilo̦k, im kõm̦m̦an ri aelõñ ko otemjej bwe ren rũkal̦oora, im peptaij er ilo etan Jema im Nejin im Jetõb Kwõjarjar [kajoor eo an Anij, NW].” (Matu 28:19) Mel̦el̦ein men in bwe el̦aññe juon armej ekõn̦aan peptaij im erom juon Kũrjin em̦ool im juon iaan Ri Kõnnaan ro an Jeova, ej aikuj tõmak bwe Jemen, eo im ej Jeova, ewõr an maroñ ioon Jijej. Ej aikuj bar tõmak bwe Jijej ej Nejin Anij, im kar jilkintok ñan lal̦ in bwe en mej im kõl̦l̦ãik on̦ean jerawiwi ko an armej otemjej. Armej in me ekõn̦aan peptaij ejjab aikuj tõmak ilo jetõb kwõjarjar me jet armej rej tõmak bwe ej juon anij im ej joñan wõt juon ippãn Anij. Bõtab, ej aikuj tõmak bwe ej kajoor eo an Anij. (Jenesis 1:2, UBS; lale kõmel̦el̦e eo itulal̦ ilo eoon.) Kõn ad jel̦ã bwe katak eo kõn Trinity ejjab kautiej Anij im ej juon katak ejjab m̦ool, men in ej m̦õttan jolõt eo ad jãn Jeova.

8. Ta kar tõmak eo an Ri Babilon ro ikijjeen anij ko aer im jetõb ro renana?

⁸ Armej in Babilon rar jab tõmak wõt ilo anij ko aer ak rar bareinwõt tõmak ilo jetõb ro renana im rar anijnij. Ekkar ñan juon bok, (The International Standard Bible Encyclopaedia) ej ba bwe Ri Babilon  ro rar tõmak bwe jetõb ro renana remaroñ kõm̦m̦an bwe armej ro ren nañinmej. Kõn men in, armej ro rekõn jar ñan anij ko aer im kajjitõk bwe ren kõjparok er jãn jetõb ro renana.

9. (1) Ewi wãween an kar elõñ Ri Ju ro katak im jel̦ã tõmak eo eriab kõn jetõb ro renana? (2) Ta eo ej kõjparok kõj jãn kauwõtata ko me rej itok jãn anijnij?

⁹ Ke Ri Ju ro rar pãd ilo Babilon, elõñ iaaer rar katak im jel̦ã kõn tõmak ko reriab. Tokãlik, elõñ Ri Ju ro rar jino tõmak katak eo an Ri Grik ro bwe jetõb ro renana remaroñ bar em̦m̦an. Bõtab, Anij ej jiroñ kõj bwe ekauwõtata im ebõd ñe jej anijnij ak kajjioñ in kõnono ippãn jetõb ro renana. Men in em̦ool ej m̦õttan jolõt eo ad eaorõk. (Aiseia 47:1, 12-15, UBS) El̦aññe jejjab bõk kun̦aad ilo anijnij ãinwõt an Jeova jiroñ kõj ñan jab kõm̦m̦ane, men in enaaj kõjparok kõj.​—Riit Duteronomi 18:10-12; Revelesõn 21:8.

10. Katak ko rebõd im m̦anit ko renana ilo kabuñ ko reriab ak Babilon El̦ap rar wal̦o̦ktok jãn ia?

¹⁰ Rainin, elõñ ro im rej pãd ilo kabuñ ko reriab rej bar anijnij ãinwõt armej ro etto ilo Babilon. Eñin unin Baibõl̦ ej ba bwe aolep kabuñ ko reriab ioon lal̦ rej jitõñl̦o̦k ñan Babilon El̦ap. (Revelesõn 18:21-24) Kabuñ kein reriab rej lukkuun ãinwõt kabuñ eo jem̦aan an Babilon kõnke eñin ijo me katak ko rebõd im m̦anit ko renana rar wal̦o̦ktok jãne. Kõnke Babilon El̦ap ak aolep kabuñ ko reriab rej anijnij, kabuñ ñan ekjab, im kõm̦m̦ani men ko jet renana, m̦õttan jidik naaj ko̦kkure er aolep.​—Riit Revelesõn 18:1-5.

11. Ta naan in kakkõl ko kõn anijnij me rej pãd ilo bok ko ad?

¹¹ Jeova ear ba: “Kom̦win jab m̦adm̦õd ak anijnij.” (Livitikõs 19:26) Ilo iiõ ko 1800, elõñ armej rar anijnij. Kõn men in, bok eo Naan in Keeañ an Mãe 1885 (etan bok in ilo iien eo kar Zion’s Watch Tower) ear kwal̦o̦k juon katak ikijjeen men in. Katak eo ear ba bwe kabuñ ko etto rar katakin armej bwe ãlikin an armej ro mej, rej erom jetõb im mour m̦aanl̦o̦k. Ear bar ba bwe aolep m̦anit im tõmak ko an aelõñ ko rej pedped ioon tõmak eo ebõd bwe ro remej rej ilo̦k ñan bar juon jikin. Katak eo ear bar kwal̦o̦k bwe enjel̦ ro renana rar arin armej ro remej im kajjioñ kõnono ippãn ro remour. Kõn men in, enjel̦ rein renana rar maroñ kareel elõñ armej ro ñan tõmak bwe ro remej rej erom jetõb. Ilo juon bok an doulul in me kar kõm̦m̦ane jem̦aan, ear bar kakkõl armej ro kõn bar men kein. Bareinwõt, ewõr bok ko jet ad rekããl rainin me rej bar kakkõl kõj kõn anijnij.

12. Ta eo Anij ear kõm̦akũt Solomon ñan je kõn ro remej?

¹² Aolep ro im rar katak ‘m̦ool eo’ rejel̦ã bwe ro remej rejjab eñtaan. (2 Jon 1) Ikijjeen ro im rej pãd ilo “Sheol” ak lũp eo lũpõn armej, Solomon ear ba: “Ro remour rejel̦ã bwe renaaj mej; a ro remej ejjel̦o̦k aer jel̦ã, . . . Jabdewõt eo peim̦ ej loe bwe en kõm̦m̦ane, kwõn kõm̦m̦ane kõn am̦ maroñ; bwe ejjel̦o̦k jerbal, ak men in l̦õmn̦ak, ak jel̦ã, ak mãlõtlõt, ilo Sheol, ijo kwõj ilo̦k ñan e.”​—Ekklisiastis 9:4, 5, 10.

13. Ta tõmak eo Ri Ju ro rar l̦oore jãn kabuñ im m̦anit ko an Ri Grik ro?

¹³ Jeova ear jiroñ Ri Ju ro m̦ool eo kõn ro remej. Bõtab, ke ri tõl ro an Grik rar irooj ioon Juda im Siria, rar kajjioñ in kõm̦m̦an bwe armej ro ren l̦oor kabuñ im m̦anit ko an Ri Grik ro. Kõn men in, Ri Ju ro rar jino tõmak bwe ewõr juon aan ilowaan armej me ej mour m̦aanl̦o̦k ãlikin an armej eo mej. Rar tõmak bwe aan armej eo ej ilo̦k  ñan bar juon jikin im ej eñtaan ie. Bõtab, tõmak in ear jab itok jãn aelõñ in Grik. Ekkar ñan juon bok, ej ba bwe Ri Babilon ro rar tõmak bwe ewõr juon jikin me anij ko rekajoor im enjel̦ ro renana rej kaeñtaan armej ro ie. Men in ej kaalikkar bwe Ri Babilon ro rar tõmak bwe ewõr juon aan ilowaan armej me ej mour m̦aanl̦o̦k ãlikin an armej eo mej.

14. Ta eo Job im Ebream rar jel̦ã kake kõn ta eo ej wal̦o̦k ñan juon armej ñe emej?

¹⁴ Meñe ear ejjel̦o̦k Baibõl̦ ippãn Job, ak ear jel̦ã m̦ool eo kõn ta eo ej wal̦o̦k ñan juon armej ñe emej. Ear bar jel̦ã bwe ñe enaaj mej, Jeova, Anij in yokwe, enaaj kõn̦aan kõmour e. (Job 14:13-15) Ebream bareinwõt ear tõmak bwe Anij enaaj kõmour im kejerkak ro remej. (Riit Hibru 11:17-19.) Innem, ej alikkar bwe em̦m̦aan rein rar jab tõmak bwe ãlikin an armej ro mej rej ilo̦k ñan bar juon jikin. Etke? Kõnke el̦aññe ro remej rej mour kadede ilo bar juon jikin, innem enaaj ejjel̦o̦k tokjãn ñan kõmour er ak kejerkak er jãn mej. Ejjel̦o̦k pere bwe kajoor eo an Anij ear jipañ Job im Ebream ñan tõmak bwij enaaj bar kõmour ro rar mej. M̦ool eo kõn men kein ej m̦õttan menin jolõt eo ad jãn Jeova.

15, 16. Ta eo Anij ear kõm̦m̦ane ñan lo̦mo̦o̦ren kõj jãn jerawiwi im mej?

¹⁵ Anij ear bar kwal̦o̦k ñan kõj kõn ta eo ear kõm̦m̦ane ñan lo̦mo̦o̦ren kõj jãn jerawiwi im mej. Jej aikuj kwal̦o̦k ad kam̦m̦oolol Anij kõn men in. (Rom 5:12) Jejel̦ã bwe Jijej ear “jab itok bwe ren karejar ñan E, a bwe En ri karejar, im bwe En lel̦o̦k An mour kõn on̦ean elõñ armej.” (Mark 10:45) Jej m̦õn̦õn̦õ bwe jejel̦ã bwe jej anemkwoj jãn jerawiwi im mej kõn “menin wiaik eo ej ilo Kũraij Jijej.”​—Rom 3:22-24.

¹⁶ Ilo raan ko an rijjelõk ro, el̦aññe  armej ro rar kõn̦aan bwe Anij en jol̦o̦k aer bõd rar aikuj ukel̦o̦k jãn jerawiwi ko aer im tõmak ilo katok in mour eo an Jijej. Ej aikuj bar ãindein ippãd rainin. (Jon 3:16, 36) El̦aññe juon armej ej tõmak ilo katak ko reriab ãinwõt katak eo kõn jilu anij ilo juon im bwe ro remej rej mour m̦aanl̦o̦k ãlikin aer mej, innem eban maroñ bõk tokjãn jãn katok in mour eo an Jijej. Bõtab, kõj jemaroñ bõk tokjãn jãne. Jejel̦ã m̦ool eo kõn Nejin Anij bwe ikijjeen katok in mour eo an jemaroñ bõk ‘jeorl̦o̦k bõd kõn jerawiwi ko ad.’​—Kolosse 1:13, 14.

17, 18. (1) Ia eo jemaroñ katak kõn bwebwenatoon Ri Kõnnaan ro an Jeova ie? (2) Etke ad ekkatak kõn men in enaaj jipañ kõj?

¹⁷ Ebar wõr men ko jet im rej m̦õttan menin jolõt eo ad jãn Jeova. Ta kein? Ej men ko jet me Anij ear katakin kõj kaki im wãween ko jet ear kõm̦m̦ani ñan jipañ im kajeraam̦m̦an kõj. Yearbook ko ad rej kwal̦o̦k kõn wãween an ro doon Jeova ipel̦aakin lal̦ kate er ilo aer karejar ñan e. Jemaroñ katak kõn jinoin bwebwenatoon Ri Kõnnaan ro an Jeova ilo ad alwõje pija eo Faith in Action, Baat 1 im 2 im ilo bar bok ko ad (juon iaaer ej Jehovah’s Witnesses​—Proclaimers of God’s Kingdom). Bareinwõt, ekkã wõt an bok eo Naan in Keeañ kwal̦o̦k kõn bwebwenato ko kõn ro jeid im jatid ilo tõmak.

¹⁸ El̦aññe jej ekkatak kõn bwebwenatoon Ri Kõnnaan ro an Jeova, men in enaaj jipañ kõj. Ke Ri Israel ro rar katak kõn wãween an kar Anij jipañ er, rar bõk tokjãn jãn men in. (Exodus 12:26, 27) Ilo iien eo ke Moses erũtto im l̦al̦l̦ap, ear ba ñan Ri Israel ro: “Kom̦win keememej iien ko remootl̦o̦k, iien ko etto; Kom̦win kajjitõk ippãn ro jememi bwe ren kõnnaanek kom̦ kõn men ko rar wal̦o̦k, kom̦win kajjitõk ippãn l̦al̦l̦ap ro bwe ren kõnnaanek kom̦ kõn iien ko remootl̦o̦k.” (Duteronomi 32:7, UBS) Kõj aolep jej m̦õn̦õn̦õ in bõktok nõbar ñan Anij im jiroñ ro jet kõn men ko ear kõm̦m̦ani. (Sam 79:13) Men ko jej katak jãn bwebwenatoon armej ro an Jeova renaaj jipañ kõj ñan wõnm̦aanl̦o̦k wõt im karejar ñan e.

19. Kõnke jejel̦ã m̦ool eo, ta eo jej aikuj kõm̦m̦ane?

¹⁹ El̦ap ad kam̦m̦oolol bwe meñe jej pãd ilo jukjukun pãd in enana ak Anij ear kwal̦o̦k ñan kõj m̦ool eo. (Jabõn Kõnnaan 4:18, 19) Innem, jen niknik wõt ilo ad katak Baibõl̦ im kwal̦o̦k naan ñan ro jet. Jej errã ippãn ri jeje Sam ke ear ba: “Inaaj kõnono kõn Am̦ wãnõk; Am̦ wõt. O Anij kwaar katakin eõ jãn ke iar ajri, im ñan iien in iar kwal̦o̦k kõm̦m̦an ko Am̦, remenin bwilõñ. Eokwe, ñe inaaj rũtto im uõn kool̦an bõra O Anij, Kwõn jab ilo̦k jãn ña, m̦ae iien em̦õj aõ kwal̦o̦k Am̦ kajoor ñan bar juon epepen, Am̦ maroñ bõtata ñan er otemjej renaaj itok.”​—Sam 71:16-18.

20. (1) Ñe jej tiljek wõt ñan Jeova, ta eo jej kam̦oole? (2) Ta eñjake eo am̦ kõn jim̦we im maroñ eo an Jeova ñan irooj iood im ad kabuñ ñan e wõt?

²⁰ Ñe jej tiljek wõt ñan Jeova, jej kam̦ool bwe jej tõmak bwe e eo ej tõllo̦kũn ñan an irooj iood im bwe e wõt jej aikuj kabuñ ñan e. (Revelesõn 4:11) Jeova ej letok kajoor eo an ñan jipañ kõj karoñ ro jet kõn nuuj eo em̦m̦an im lel̦o̦k kaenõm̦m̦an im kõjatdikdik ñan er. (Aiseia 61:1, 2) Setan ejamin lo tõprak ñan irooj ioon ro doon Jeova im armej otemjej. Menin jolõt eo ad jãn Jeova enaaj jipañ kõj ñan jutak pen im epaake Jeova bwe jen maroñ karejar ñan e kiiõ im ñan indeeo.​—Riit Sam 26:11; 86:12.