Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Ngikadilu mubi udi mua kunyanga lungenyi luetu—Lukuka

Ngikadilu mubi udi mua kunyanga lungenyi luetu—Lukuka

Ngikadilu mubi udi mua kunyanga lungenyi luetu​—Lukuka

Napoléon Bonaparte, Yulio Kaisa ne Aleksandre Munene bavua ne lukuka. Nansha muvuabu mu bukalenge ne bikale ne butumbi, bantu aba bakabueja mu mitshima yabu ngikadilu udi mua kunyanga lungenyi lua muntu. Busatu buabu bavua bumvuila muntu kampanda lukuka.

Muena malu a nkindi kampanda Bertrand Russell wakafunda wamba ne: “Napoléon uvua umvuila Kaisa mukawu, Kaisa uvua umvuila Aleksandre [Munene] mukawu ne Aleksandre uvua pende mua kuikala umvuila Hercules muntu wa mu mianu mukawu.” Lukuka ludi mua kukuata muntu yonso nansha yeye muikale ne bubanji bua bungi, ngikadilu mimpe ne ukumbaja malu a bungi mu nsombelu wende.

Lukuka ludi lumvuija kumvuila bakuabu mukawu bua bintu bidibu nabi, bubanji, malu mimpe adibu bapeta ne bua malu makuabu. Mukanda kampanda udi uleja dishilangana didi pankatshi pa lukuka ne mukawu wamba ne: “‘Mukawu’ ndijinga dia kuikala ne bintu bia buena bidi nabi muntu mukuabu, ne ‘lukuka’ ndijinga dia kunyenga muntu bintu bidiye nabi.” Muntu udi ne lukuka kena anu umvuila bantu badi ne bintu mukawu to, kadi udi ujinga kubanyenga nabi.

Mbia meji bua tuetu kukonkonona mushindu udi lukuka mua kutukuata ne malu mabi adilu mua kukebesha. Tudi nangananga ne bua kumanya malu atudi mua kuenza bua kubenga kuenza malu ne lukuka.

TSHIDI MUA KUKEBESHA LUKUKA

Bu mudi bantu bapange bupuangane ne ‘dijinga dia lukuka,’ kudi malu a bungi adi mua kukolesha dijinga edi munda muetu. (Yak. 4:5) Pavua Paulo mujingulule bumue bua ku malu aa wakafunda ne: ‘Tulekele kuditumbishatumbisha patupu ne kufikishangana munda ne kuvuijangana mukawu.’ (Gal. 5:26) Lungenyi lua ditembangana ludi mua kukolesha menemene dijinga dia lukuka ditudi bapiane bua dipanga bupuangane. Bena Kristo bakuabu babidi Cristina ne José * bakadimuena mudi bualu ebu bulelela.

Cristina udi mpanda-njila wa pa tshibidilu udi wamba ne: “Ntu ndimona nkadi ngumvuila bakuabu mukawu. Ntu mfuanyikija bidibu nabi ne bindi meme tshiyi nabi.” Musangu mukuabu Cristina uvua udia ku mêsa ne mutangidi wa tshijengu kampanda ne mukajende. Bu muvuaye mumanye ne: yeye ne bayende Eric bavua mua kuikala bena mulongo ne mutangidi wa tshijengu ne mukajende, ne ku kale bavua ne majitu a muomumue mu tshisumbu, Cristina wakamba ne: “Bayanyi pende se mmukulu. Kadi mmunyi munudi nuenu nuenza mudimu wa dikumbula bisumbu tuetu katuyi tuwenza?” Lungenyi lua ditembangana luakajula lukuka mu mutshima wende ne kumupangishalu bua kumona mudimu muimpe uvuabu benza ne bayende mu tshisumbu; ukavua umona bivuabu benza bu ne: ki mbikumbane.

José uvua musue kuikala musadidi wa mudimu mu tshisumbu. Pavuaye mumone bateka bakuabu basadidi mu tshisumbu kadi yeye kayi musadidi, wakatuadija kubumvuila mukawu ne kukinaye mutangidi wa malu a kasumbu ka bakulu. José udi wamba ne: “Lukuka luakamfikisha ku dikina muanetu eu ne kuakula bibi bua bualu buende. Padi lukuka ludiunda mu mutshima webe, udi utuadija kudieyemena, kuyi wela kabidi meji bimpe to.”

TSHIDI BILEJILU BIA MU BIBLE BITULONGESHA

Mu Bible mudi bilejilu bia bungi bidi bitudimuija. (1 Kol. 10:11) Bimue bia kudibi kabiena bileja anu mudi lukuka lukuata muntu kadi bidi kabidi bileja mudilu lunyanga bantu badi balulekela lukola mu mutshima wabu.

Tshilejilu, Kayina muana wa kumpala wa Adama ne Eva wakafika munda bua muvua Yehowa muitabe mulambu wa Abele ne mubenge wende. Kayina uvua amu ne mushindu wa kuakaja tshilumbu etshi, kadi mukawu wakamusaka bua kushipa muanabu. (Gen. 4:4-8) Nunku kabiena bikemesha padi Bible wamba mudi Kayina ‘mufume kudi muena bubi’ Satana.​—1 Yone 3:12, MMM.

Bana babu ne Yosefe dikumi bakamumvuila mukawu bua muvua tatuende mumunange bikole. Mukawu eu wakatamba kukola pavua Yosefe mubalondele bilota biende. Bavua basue too ne kumushipa. Ndekelu wa bionso bakamupana bu mupika ne kushimabu tatuabu bibi bitambe ne: Yosefe mmufue. (Gen. 37:4-11, 23-28, 31-33) Bidimu bia bungi bimane kupita, bakitaba tshilema tshivuabu benze ne kuambilanganabu ne: ‘Bushuwa, tudi bapete dinyoka bua tshilema tshituvua benzele muanetu; tuvua bamone dikenga divuaye nadi mu muoyo pavuaye utulomba luse, tuetu nansha kumuteleja.’​—Gen. 42:21; 50:15-19.

Lukuka luakakuata Kola, Datana ne Abilama pavuabu bafuanyikije majitu abu ne avua nawu Mose ne Alona. Bakabanda Mose muvuaye ‘udibandisha bu mukalenge’ ku mutu kua bakuabu. (Nom. 16:13) Bualu ebu kabuvua bulelela to. (Nom. 11:14, 15) Yehowa nkayende ke uvua musungule Mose. Kadi batomboji aba bavua bamumvuile mukawu bua muaba uvuaye nawu. Ndekelu wa bionso Yehowa wakabashipa bua lukuka luabu.​—Mus. 106:16, 17.

Mukalenge Solomo uvua muleje tshidi lukuka mua kukebesha. Tshilejilu, mukaji kampanda muena muana uvua mufue wakasua kuitabijija mukuende bua kuangataye muana uvua mufue. Pashishe mamu muena mafi au wakafika too ne ku ditaba bua bashipe muana uvua ne muoyo. Kadi Solomo wakamona ne: mamu uvuabu bapeshe muana ke uvua mamuende mulelela.​—1 Bak. 3:16-27.

Lukuka ludi mua kukebesha malu mabi matambe. Bilejilu bia mu Bible bitudi tufuma ku ditela ebi bidi bileja ne: lukuka ludi mua kufikisha ku lukinu, kansungansunga ne dishipangana. Mu bilejilu bionso ebi, muntu uvuabu benzele bibi kavua muenze bualu buvua buakanyine tshivuabu bamuenzele to. Ntshinyi tshitudi mua kuenza bua kujadika ne: lukuka kaluena lutulombola? Ntshinyi tshitudi mua kuenza bua kuepuka lukuka?

MALU A MUSHINGA ATUDI MUA KUENZA BUA KUEPUKA LUKUKA

Ikala ne dinanga ne uditeka pa muaba wa bakuabu. Mupostolo Petelo wakadimuija bena Kristo ne: ‘Bualu bua nuenu nuakulengeja mitshima yenu mu kutumikila kuenu kua malu a bushuwa bua kuikala ne dinanga dia bana benu ba mu Kristo didi kadiyi ne lubombo nunku nunangangane mu mitshima yenu bikole.’ (1 Pet. 1:22) Dinanga ntshinyi? Mupostolo Paulo wakafunda ne: ‘Dinanga didi dikenga musangu mule, didi dienzela bakuabu bimpe; dinanga kadiena ne mukawu; dinanga kadiena difunafuna, kadiena didisua; dinanga kadiena dienza malu a dikamakama, kadiena didikebela bintu.’ (1 Kol. 13:4, 5) Tuetu banange bakuabu mushindu eu kabiakutuepulaku ku mukawu anyi? (1 Pet. 2:1) Pamutu pa Yonatana kumvuila Davidi mukawu, ‘wakamunanga bu mutshima wende mene.’​—1 Sam. 18:1.

Ikala udisangisha ne bantu badi banange Nzambi. Mufundi wa Musambu wa 73 wakumvuila benji ba malu mabi mukawu bua nsombelu muimpe uvuabu nende. Kadi wakatshimuna lukuka pakabuelaye mu ‘muaba wa tshijila wa Nzambi.’ (Mus. 73:3-5, 17) Kudisangisha ne batendeledi ba Yehowa kuvua kuambuluishe mufundi wa Musambu eu bua kumanya malu mimpe adi muntu mua kupeta padiye ‘usemena pabuipi ne Nzambi.’ (Mus. 73:28) Tudi mua kupeta petu diakalenga dia mushindu eu tuetu ne tshibidilu tshia kudisangisha ne bena Kristo netu mu tshisumbu.

Ikala uditatshisha bua kuenza malu mimpe. Panyima pa Nzambi mumane kumona ne: lukuka ne lukina bivua bidiunde mu mutshima wa Kayina, wakamuambila ne: ‘Enza malu mimpe.’ (Gen. 4:7) ‘Kuenza malu mimpe’ kudi kumvuija tshinyi bua bena Kristo? Yezu wakamba ne: ‘Tudi ne bua kunanga Mukalenge Nzambi wetu ne mutshima wetu wonso ne muoyo wetu wonso ne lungenyi luetu luonso ne kunanga mukuetu bu mutudi badinange.’ (Mat. 22:37-39) Disanka ditudi mua kupeta patudi tuenzela Yehowa mudimu ne tuambuluisha bakuabu mmushindu muimpe udi mua kutuambuluisha bua kuepuka lukuka. Kuyisha bikole ne kuvuija bantu bayidi mmushindu muimpe wa kuenzela Nzambi ne bakuetu mudimu, kudi kutupetesha ‘disankisha dia kudi Yehowa.’​—Nsu. 10:22.

Ikala ‘usanka ne badi basanka.’ (Lomo 12:15) Yezu wakumvua disanka bua malu mimpe avua bayidi bende bapete ne wakaleja ne: bavua ne bua kuenza malu mapite avuaye muenze mu mudimu wa buambi. (Luka 10:17, 21; Yone 14:12) Bu mutudi batendeledi ba Yehowa tudi mu buobumue, nunku malu mimpe adi yonso wa kutudi upeta ndisanka dietu bonso. (1 Kol. 12:25, 26) Nunku katuenaku mua kusanka padi bana betu bapeta majitu manene mu tshisumbu pamutu pa kubumvuila mukawu anyi?

KI MBUALU BUTEKETE TO!

Mvita itudi tuluangana bua kutshimuna lukuka mmikole. Cristina udi wamba ne: “Ntshidi amu ne lungenyi lua kumvuilangana mukawu. Nansha mundi mukine mukawu, lungenyi elu ludi anu mu mutu muanyi ne ndi ndienzeja misangu yonso bua kululekela.” José udi pende ne tshilumbu tshia muomumue. Udi wamba ne: “Yehowa wakangambuluisha bua kuanyisha ngikadilu mimpe ya mutangidi wa malu a kasumbu ka bakulu. Malanda anyi ne Nzambi mmalue kushema bikole.”

Lukuka mbumue bua ku “malu mabi adi mubidi wenza” budi bena Kristo ne bua kuluisha bikole. (Gal. 5:19-21) Tuetu bepuke lukuka mu nsombelu wetu netuikale ne disanka ne bualu ebu nebusankishe Tatu wetu wa mu diulu Yehowa.

[Mêyi adi kuinshi]

^ tshik. 7 Tudi bashintulule mêna.

[Lungenyi lunene lua mu dibeji 17]

Ikala ‘usanka ne badi basanka’