Enda ku bidi'mo

Enda ku kifunka

Kulomba Lusa—Lufungulo Lutwala ku Ndoe

Kulomba Lusa—Lufungulo Lutwala ku Ndoe

Kulomba Lusa—Lufungulo Lutwala ku Ndoe

“KULOMBA lusa kudi na bukomo. Kupwijanga ñuma pampikwa bikandangobo, kupwija kwiketa kwa pala pala kwa mizo, kukwasha imbikalo itabije masusu asusuka babikalwa babo, kadi kujokejanga bujalale mu kipwano kya bantu.” Mo mwāsonekele Deborah Tannen, mulembi wa mabuku apotwa bininge kadi mwifundi wa ndimi ku Inivelesite ya Georgetown mu Washington, D.C.

Bible witabija amba kulomba lusa na mutyima umo i muswelo mufike’po uvudile kulongolola kipwano kyonekele. Kifwa, mu lukindi lwa Yesu lwa mwana wa kisupa, shandya mwana pa kumona mwana ujokela ku njibo ne kulomba na mutyima onso kufwilwa lusa, wāmutundaile lubilo lonka wāmwalwija ku njibo. (Luka 15:17-24) Bine, muntu kafwaninwepo kwitatula, ino ufwaninwe kwilwa mitatulo yandi, kulomba lusa, ne kukimba kulekelwa. I amo, ku bantu ba kwityepeja kwabinebine, kulomba lusa ke kukomopo.

Lupusa Ludi na Kulomba Kufwilwa Lusa

Abikele, mwana-mukaji wa tunangu mu Isalela wa kala, i mushiye kifwa kilombola lupusa ludi na kulomba kufwilwa lusa, nansha byaālombele kufwilwa lusa pa kibi kyālongele mulumyandi. Davida, wāikele ke mulopwe wa Isalela mwenda mafuku, wālamine aye ne bantu bandi luombe lwa Nabalu, mulumya Abikele, pobādi mu ntanda mutuputupu. Ino bana-balume bādi na Davida, abo pa kukalomba mukate ne mema kudi Nabalu, Nabalu webājokeja makasa ne kwibamwesha malwa. Davida wāfuna, wātaluka na bana-balume 400 kwenda kukatamba Nabalu ne kipango kyandi bulwi. Abikele pa kwivwana nabya, wāiya kusambakana Davida. Abikele pa kumumona, wākupila mpala panshi ku maulu andi. Kānena’mba: “Padi ami mfumwami, bukondame bwikale padi ami; nakwisashilapo, bamuleke bidi mwingidi-mukaji obe esambe mu matwi obe, kadi wivwane binenwa bya obe mwingidi-mukaji.” Abikele wāshintulula mwanda mowikadile, wāpa Davida kyabuntu kya bidibwa ne bitomibwa. Penepa Davida nandi amba: “Kanda ku njibo yobe talala nyā; tala bidi, naivwana diwi dyobe ne kukwitabija biyampe byonka.”—1 Samwele 25:2-35.

Mutyima wa kwityepeja wa Abikele ne binenwa byandi bya kulomba kufwilwa lusa pa ngikadilo mityani ya mulumyandi byāpandije kipango kyandi. Davida wāmufwija’ko amba ubaunkankaja kupya mambo a mashi. Eyo, Abikele kāsuswilepo Davida ne bantu bandi, inoko wāitabije kilubo pangala pa kisaka kyandi, wāsamba kipwano kya ndoe na Davida.

Kifwa kikwabo kya muntu wādi uyukile kitatyi kifwaninwe kulomba lusa i mutumibwa Polo. Kitatyi kimo wādi usamba ku meso a Sanhedrini, kidye kikatampe kya Bayuda. Ananaisa kitobo mukatampe wātapwa na binenwa byampikwa budimbidimbi bya Polo, wākalabala, penepa wāsomanya boba bādi kubwipi na Polo bamukupile ku kyakanwa. Ponka’po Polo wāmunena’mba: “Nobe Leza ukakukupilanga abe lubumbu lwa mpemba, ushikete kunketela myanda mwendele mukanda-wabijila, ino ubasoñanya nkupilwe nanshi ubajilula bya mu mukanda-wabijila.” Boba bādi’po bātopeka Polo amba ubatuke kitobo mukatampe; ponka’po mutumibwa wāitabija kilubo kyandi amba: “Nkiyūkilepo, bānwe bāna betu, amba i [kitobo] mukatampe, ke-kintu kisonekelwe’mba: Kokanena bibi mukatampe wakulela bantu benu.’”—Bilongwa 23:1-5.

Byānene Polo—amba yewa utongelwe bu mutyibi kafwaninwepo kunyemena ku bikandangobo—byādi byendele’mo. Inoko wālombele lusa pa kunena, pampikwa kuyuka, kitobo mukatampe mu muswelo wādi ukokeja kumonwa bu wakubulwa bulēme. * Kulomba kwālombele Polo lusa kwāshitwidile ba mu Sanhedrini dishinda dya kuteja byaādi usaka kunena. Polo wādi uyukile biyampe lupata lwādi umbukata mwa ba mu kidye, wēbalombola amba kyasambila i kukulupila kwakulupile mu lusangukilo. Pa kino, nkalañani mikomo yāikala’ko, ne Bafadiseo bēkupa ku mutamba wa Polo.—Bilongwa 23:6-10.

I ñeni’ka yotwaboila ku bino bifwa bibidi bya mu Bible? Abyo byonso bilombola amba binenwa bya kwialakanya kwabinebine pa bibi bilongelwe byāshitwile dishinda dya mīsambo mikwabo. Nanshi binenwa bya kulomba lusa bikokeja kwitujokejeja ndoe. I amo, kwitabija bilubo byetu ne kulomba kufwilwa lusa pa bibi bilongelwe kubwanya kufungula kibelo kya kwisamba mīsambo yūbaka.

‘Ino Kekudipo Kibi Nkyonongele’

Potumona amba tubasanshija muntu na binenwa nansha na bilongwa byetu, tukokeja padi kulanga amba muntu’wa kadipo na bujalale nansha amba udi na mankaleja mapitepite. Ino Yesu Kidishitu wādingile bandi bana ba bwanga amba: “Shi ubaleta kyabuntu kyobe ku madabahu, kadi uvuluke ponka ne mwanda ōmwenena ne mwanenu, nankyo shia’kyo bidi konka ku madabahu, wende ukabadikile kupwana ne mwanenu, ebiya kōjoka shobe kwiya kupana kyabuntu kyobe.”—Mateo 5:23, 24.

Kifwa, mwanenu ubwanya kumona amba ubamulubila. Pano po pakunena Yesu amba enda “ukabadikile kupwana ne mwanenu,” wikale umulubile nansha kumulubilepo. Mungya bilembwa bya Kingidiki, binenwa byānene Yesu pano ‘bilombola kwiivwana kwa abo bonso kupwa kwa mfika ya abo bonso.’ (Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words) Eyo, shi bantu babidi abekoleja, bine, kekubulwe padi bonso babidi badi na pobalubile, mwanda abo bonso i bakubulwa kubwaninina, bantu ba kutupatupa. O mwanda bafwaninwe kwiivwana abo bonso.

Mwanda udi’po ke kuyukapo ubingile i ani ne uponene i ani, ino i kuyuka i ani ukabadikila kukwata mulangwe wa kwaluja ndoe. Mutumibwa Polo wāyukile amba bene Kidishitu ba mu Kodinda batwalanga bengidi nabo mu bidye bya ba ino ntanda kifwa pa mwanda’tu wa kwisusa kwa abo bene na bene mu myanda ya lupeto, o mwanda wēbalemunwine amba: “Lelo i bika byo kemulekela mwanda bitupu? Lelo i bika byo kemulekela mwadimbwa nansha bitupu?” (1 Kodinda 6:7) Eyo, Polo wādi shandi unena bino mwanda wa kuzozeja banababo bene Kidishitu baleke kukesambila myanda yabo mu bidye bya ba ino ntanda, ino musoñanya udi’po i uno: Ndoe umbukata mwa bana na bana betabije yo idi na mvubu kupita’ko kuyuka mubinge ne mupone. Kulama uno musoñanya mu ñeni kuketukwasha tupēlelwe kulomba lusa pa kintu kimona mukwetu amba tubamulubila.

Kifwaninwe Kwikala Wabinebine

Eyo, kudi bantu bengidijanga bipitepite binenwa bya kulomba lusa. Kifwa mu Jampani, kishima sumimasen, kyobengidija divule pa kulomba kufwilwa lusa, kitelekwanga misunsa tununu ne tununu. Kinenwanga ne pa kufwija’ko muntu, koku abe munda uyukile amba kubwanyapo kumwalwija kiyampe kyakulongele. Kino kishima byokingidijibwa mu myanda mivule, bamo padi bamonanga amba kibapite kutelwatelwa, balakana shi boba banena’kyo bekinenanga’tu na mutyima wa bubinebine. Ne mu mizo mikwabo namo mudi miswelo ya kulomba lusa ikokeja kwingidijibwa bipitepite.

Inoko mu ludimi lo-lonso, i kya kamweno kwikala wabinebine shi kolombe kufwilwa lusa. Muneneno ne mulupukilo wa diwi bifwaninwe kulombola bubinebine bwa kwialakanya kobe. Yesu Kidishitu wāfundije bandi bana ba bwanga mu Busapudi bwa ku Lūlu amba: “Nanshi kinenwa kyenu kīkale kyakunena’mba: Eyo! Eyo! Ehē! Ehē! ke-mintu yakutentekapo ku yoya nabya ke ya mubi.” (Mateo 5:37) Shi ulomba lusa, lombola’kyo! Tulete kifwa: Mwana-mulume umo wadi mu mulongo wa bantu, wilaija kubandaulwa ku meso kwa kukanda mu amviyo, penepa sakoshi wandi wakumuna mwana-mukaji wadi munyuma mwandi, ponka’po walomba lusa. Minite mityetye kupita’po, mulongo wajina, sakoshi watenga monka mwana-mukaji’wa. Mwana-mulume walomba monka lusa bya bulēme. Kyaba’po, kadi wamukumuna’ye dikwabo, mwana-mukaji mwendi nandi wamunena amba shi ukimba kulombola na bubine byobya byanena, ufwaninwe kuta’ko mutyima kiselwa kileke kumutenga kadi monka. Bine, kulomba lusa kwabinebine kwendelanga pamo na kusumininwa kuleka kujokela mu kilubo dikwabo.

Shi twi babinebine, nankyo mu kulomba lusa kwetu mukekala ne kwitabija kilubo kyo-kyonso kyotulongele, kukimba kufwilwa lusa, ne kulonga bukomo bwa kulongolola byonekele. Yewa ulubilwe nandi ufwaninwe lubilo lonka kulekela kipya-mambo wesāsa. (Mateo 18:21, 22; Mako 11:25; Efisesa 4:32; Kolose 3:13) Ulubile ne ulubilwe bonso i bampikwa kubwaninina, o mwanda padi kujokeja ndoe kekukekalapo kupēla nyeke. Nansha nankyo, binenwa bya kulomba lusa bidi nyeke na bukomo butwala ku ndoe.

Kulomba Lusa Pokekwendele’mo

Bishima bya kwialakanya, bya mitompwe, bikalanga shabyo bitūkija mutyima ne kuleta ndoe, ino muntu wa tunangu ukepuka kwingidija’byo pokebifwaninwe. Tutele kifwa pa mwanda utala kulama bululame ku meso a Leza. Yesu Kidishitu paādi pano panshi, “wēpel[wile] aye mwine, pa kukōkela [kufika’nka ne] ku lufu, nalo, kadi, e-ē! i lufu lonka lwa [ku mutyi wa masusu].” (Fidipai 2:8) Inoko kālombelepo kufwilwa lusa pangala pa nkulupilo yandi amba bāmupēleleje’ko masusu andi. Kadi Yesu kālombelepo kufwilwa lusa pāmunene kitobo mukatampe amba: “Nakutyipila mutyipo kudi Leza wa būmi witusapwilepo shi abe udi Kidishitu aye Mwanā Leza.” Yesu kālombelepo bya bulanda kufwilwa lusa, ino wālondolwele na kininga’mba: “Mo monka, ubanena. Nanshi nemunena’mba: Dingi dikwabo mukamona Mwanā muntu ushikete pa lundyo lwa kilobo pa kwiya mu makumbi a mūlu.” (Mateo 26:63, 64) Yesu kāikelepo nansha dimo na mulangwe wa kukimba kulama ndoe na kitobo mukatampe inoko ajimije’ko bululame bwandi ku meso a Yehova Leza Shandi.

Bene Kidishitu nabo balēmekele balupusa. Inoko kebafwaninwepo kulomba lusa pangala pa kukōkela kobakōkele Leza ne kuswa kobaswele banababo.—Mateo 28:19, 20; Loma 13:5-7.

Ke Kutupu Kikalakanya Ndoe

Dyalelo tuloñanga bilubo mwanda twi bapyane kubulwa kubwaninina ne bubi kwa nkambo wetu Adama. (Loma 5:12; 1 Yoano 1:10) Bubi bwādi na Adama bwātambile ku kutomboka kwaātombokele Umpangi wandi. Ino ku ngalwilo ba Adama ne Eva bādi babwaninine, bampikwa bubi, o mwanda Leza ulaile kwalwija bantu ku ino ngikadilo ya bubwaninine. Ukafundula bubi ne bipa byabo byonsololo.—1 Kodinda 15:56, 57.

Langa’po bidi mobikekadila! Yakoba, mwanabo na Yesu wa munda mwa inandi, wānene mu madingi atala pa kwingidija ludimi amba: “Shi kudi umo wakubulwa kukukala mu kinenwa, nankyo aye i mubwaninin[e], uyūkile kwilama ne ngitu yonso kumo.” (Yakoba 3:2) Muntu mubwaninine ubwanya kulama ludimi lwandi kutyina amba wakengidija’lo bibi ne kufula ku kulomba lusa. Uyukile “kwilama ne ngitu yonso kumo.” Bine, kikekala kya kutendelwa kashā potukekala babwaninine! Papo kekukekalapo kadi kijika mu ndoe idi mu bantu. Pano’ko bidi, kulomba lusa kwendele’mo, kwabinebine, pa kibi kyotulongele kuketwikadija nyeke mu ndoe.

[Kunshi kwa dyani]

^ Mobimwekela Polo kājingulwilepo uno kitobo mukatampe mwanda meso andi keādipo amona biyampe.

[Kifwatulo pa paje 5]

I ñeni’ka yotukokeja kuboila ku kifwa kya Polo?

[Kifwatulo pa paje 7]

Bantu bonso pobakekala babwaninine, kekudipo kadi kikakalakanya ndoe