KEGLA yada i Brookings, i nwelmbok u Dakôta, i loñ Amérika, lihep li bé ngandak. Hala a bé hônlaha me le ngéda lihep likeñi i bé bebee ni bôdôl. Ni nla ba nhelek le yokela, di bé ndék bôt i solop ikété litéédana li bé wom, di sehlaga bés bobasôna. Di bé di téé i bisu i pañ linyôl li malép li bilémb li li bééna ndék malép ma nsune! Nwaha le me toñle bé ñañ u niñ yem, ha ni ga nok loñge inyuki di bé ha.

Me bi gwéé hilo 7, hi sôñ Matumb, hi ñwii 1936. Me bé man nu nsôk ikété bon ba-na. Di bé yéénege ikété man wom, i het di bé sal nwom, di néñhak bémba yés i nwelmbok, i pes likôl i Dakôta. Di bé tégbaha ngandak ngéda i nson nwom, ndi wo bé woñ u bé lôôha ba nseñ inyu lihaa jés. Bagwal bem ba bi sôblana kiki Mbôgi Yéhôva i ñwii 1934. Ba bi ti bomede nkikip yak Tata wés nu ngii, le Yéhôva, inyu boñ le sômbôl yé yon i ba jam li bisu i niñ yap. Pua yem Klarence, mbus ngéda manyañ le Alfred, ba bé mimañ mi likoda li Kondé, i nwelmbok u Dakôta (ba gwelek nson u ba nsébél i len ini le nkot juu li mimañ).

I ke makoda ni likalô li mandap ni mandap inyu añle bôt bilôl bilam kiyaga Bibel i niiga, i bé lem ikété lihaa jés. Ndémbél i bagwal bés, ni biniigana ba bi ti bés, bi bi tihba miñem nwés bañga litihbaga kayéle i tinde bés i boñ mam malam. Me ni mankéé nu muda le Dôrôté, di bi yila batéé likalô ngéda di bééna ñwii minsamal. I ñwii 1943, me bi tilba i Suklu Ane, i i bi tip bôdôl i makoda més.

Makoda ma ndôn ni mana makoda makeñi mape ma bé nseñ ngandak ikété niñ yés. Mankéé Grant Suiter a bé nti nkwel u tôbôtôbô i  likoda li ndôn li ñwii 1949 i Su Fols, i nwelmbok u Dakôta. Me ngi hoñlak ki nkwel wé u bééna ño le: “Ngeñ i nke iloo kiki ni nhoñol!” A bi yigye le, bikristen gwobisôna bi bi tiba nkikip yak Djob, bi nlama gwélél niñ yap i nya i yôni inyu añal ñañ nlam u Ane Djob i i ntééba. Hala a bi tinde me i ti memede nkikip yak Yéhôva. Jon i likoda li makiiña li bé noñ ha i tison i Brookings, me bé mukété litéédana li yé wom, li sun-ge ngandak, kiki me mbôk me kal bé, me bemek le me kôs sôble. Hala a bé hilo 12 hi sôñ Maye sép, i ñwii 1949, di bé bôt ba-na i bem le ba sôble bés ikété “titimba” i bibende.

Me bi kit ni le me ga yila nsañal. Me bi bôdôl bôlô nsañal hilo hi bisu hi sôñ Kondoñ i ñwii 1952, me bééna 15 ñwii. Bibel i nkal le: “Nu a nhiôm ni bôt ba pék a’ bana pék,” ngandak bôt ba pék ikété lihaa jem ba bi nit makidik me bi yoñ i yila nsañal. (Bingéngén 13:20) Nyandôm Julius, nu a bééna 60 ñwii, a yila solôñ wem i bôlô nsañal. To hala kii a bé me mañ, di bi tégbaha mangéda malam ikété nson likalô. Me bi kôs ngandak pék mu mam a bi boma ikété niñ yé. Yak Dôrôté a bi hoo yila nsañal.

Mu kii me bé mañge wanda, bagwal bem ba bé ba naña bagwélél ba makiiña i yén i mbai yés. Ngwélél wada le Jésé Kantwell bo nwaa Lin, ba bi hôla me ngandak. Makénd ba bi ti me, ma bé ikété mam ma bi tinde me i yila nsañal. Kiki ba bé tôñ me ngandak, hala a bi tinde me i téé ngim mam me bé lama yônôs i pes mbuu. Ngéda Kantwell bo nwaa ba bé yuuga makoda mape ma libôga jés, ba bé ba naña me ngim mangéda i téé likalô ni bo. Kinje maséé ni bisai i pes mbuu me bééna ha ngéda i!

Babiina bape ba ba bi yuuga bés i mbus, ba bé Bod Miller ni nwaa wé Yôan. Ha ngéda i me bééna 18 ñwii, ngomin a nyéksaga me i yila sônda. Bôt ba ngomin ha libôga jés, ba bi ha jôl jem i nsoñgi bôt u bé lama yila sônda, ngim nson u u bé kiha bé ni oda Yésu a ti banigil bé le ba yén haa ni mam ma nkoñ isi. Ni ki le me bé gwés añal miñañ minlam mi Ane. (Yôhanes 15:19) Me bi ke i soohe bôt ba ngomin ba le ba ha me i nsoñgi u bôt ba base.

Hala a bi tihba me i yi le mankéé Miller a bé bebee i ke yéga me bikééhene i ndap ngomin i  libôga jés. Kii a bé mut minyaô, a bak ki mut nu le a nsehla bé i bisu bi bôt. Hala a bi ti me makénd ngandak i yi le me bééna i nya mbiñ mut i pes mbuu i pañ yem! I mbagi bikééhene i bi pam, yon i bé le ba bi neebe me kiki mut base i mamélél ma sép i ñwii 1954. Hala a bi néhne me njel i yônôs jam lipe li me bi téé le me nyônôs i pes mbuu.

Mu mangéda ma, me bi kôs nsébla i ke sal i Bétel, i Wom u Watchtower, i libôga jada li Staten Island i tison New York. Me bi kôhna bisai i sal nyoo yom kiki bo ñwii maa. Hala a bi boñ me le me nigil ngandak mam malam inyule me bi boma ngandak bôt ba pék, me sal ki ni bo.

Nkuu hop wés le WBBR u bé mu wom. Mbôgi Yéhôva yon i bé sal mu ibôdôl i ñwii 1924 ke pam ñwii 1957. Ndik basal i Bétel 15 tole 20 bon ba bé sal mu wom. Libim ikété yés, li bé boñge ba wanda, di hañak bañga pék. Ndi nhôôlak mankéé u u bé nhoog le Eldon Woodworth a bé salak ni bés. A bé toi mut pék. I tôñ a bé tôñ bés kiki pua yés, i bi lédés bés ngandak i pes mbuu. Ngim mangéda le bibomb bi bilôk bikéé bi bé yilna bés kiki manoodana, mankéé Woodworth a bé kalak le: “Ni mbale, hala a nhélés toi bés ngéda di ntehe nson Nwet wés a mboñ lôñni bikwéha bi bôt.”

Bisai bitôbôtô bipe bi bé le mankéé Frederick W. Franz a bé ni bés. Pék yé ni yi yé ikeñi i Bitilna i bi hôlôs bés bobasôna, a bé tôñ ki hiki wada wés. Nwet a bé lémbél bés a bé Harri Peterson; jôl jé li nsôk li bé tomb iloo li bisu le Papargyropoulos. Yak nye a bé nhoog, a ban-ga makénd ma tôbôtôbô inyu likalô. Mankéé Peterson a bé yônôs nson wé loñge i Bétel, ndi a bé hôya bé likalô. A bé ti mbôgôl ni mbôgôl mimbamble hiki sôñ. A bé yi yak Bibel ngandak, a timbhege ki ngandak yés mambadga.

Bijek bi bé lôl i wom wés, bi bé lémba ha wom, ba hak ki gwo ikété bipôs. Di bé lôñôl bebee le 42 600 lita i ditatam ni i bilémbél hiki ñwii inyu lihaa li Bétel jolisôna. Mu nyen me bi kôs bisai i sal ni sista Ete Het, nu a bé toi bañga muda  pék. Nyen a bé éga nson u nlamb di bé lôñôl bipôs. Ngeñ ngéda bilôñlene i bé kola, bisista bi bé ha libôga li, bi bé bi lo i hôla bés, jon Ete a bé a hôla i tjeg bôlô yap. Tolakii Ete nyen a bé éga bôlô i lôñôl bijek bipôs, a bé ti ndémbél ilam i suhulnyu i pañ lôk kéé i bôlôm i i bé bakena wom. Me bé tehe nye kiki ndémbél ilam i mut a nsuhus nyemede i si oda ikété ntôñ.

Sista Angéla Rômanô a bé wada mu bisista bi bé lo i hôla bés i lôñôl. Sista Ete a bi hôla nye ngéda a bi lo maliga. Hala nyen me bi boma ki muda pék wada, me salak i Bétel, nu me ni nye di ngi hiômôk nano a yé 58 ñwii. Angi ni me di bi biiba i sôñ Matumb 1958, di bi bana ki ngandak bisai. Kiki ñwii mi bé tagbe, ndéñbe i gwés Yéhôva i Angi yon i bi lédés libii jés. Me nla toi bôdôl nye ñem, to ibale di mboma to mambe mandutu.

Ngéda ba bi nuñul nkuu wés mahop le WBBR u Staten Island i ñwii 1957, me bi sal i Bétel i Brooklyn ndék ngéda. Mbus me ni Angi di biiba, jon me nyodi i Bétel, di nke sal kiki basañal i Staten Island yom kiki bo ñwii maa. Me bi sal yak inyu bôt ba bi somb nkuu wés u mahop ngim ngéda. Ba bi sôk sébél i nkuu mahop u le WPOW.

Me ni Angi di bi yoñ makidik i ke ni bisu i suhus likala jés li niñ, kayéle di ba bebee i ke sal to hee homa ngôñ i batéé likalô i bé keñi. Inyu hala nyen i bibôdle bi ñwii 1961, di bi neebe nsébla i ke sal kiki basañal ba tôbôtôbô i Falls City, Nébraska. Hala a bi nom bé, ba sébél bés i suklu nson u Ane i nwelmbok u Lansing i tison i New York; ha ngéda i, suklu i nomok sôñ yada. Di bi gwés i suklu i ngandak, di hoñlak le di bé lama gwélél i mam di bi nigil mahuu més i Nébraska. Di bi hel ngéda ba bi ep bés kiki basañal ba tôbôtôbô i Kambôjia! Kinje loñ i nwelmbok Asia i pes likôl i bé lam, ni bahoma bé balam, ni tjémbi tjé, ni binumba bilam, bi bi bé mahéñha ni mam momasôna di bé yi. Di bé nyamnda ni ngôñ i añal miñañ minlam nyoo.

Ndi mam ma m’bô ma bi héñha, kayéle ba bi om bés i nwelmbok i Vietnam. Jam libe li bé le me bi kon ngandak, jon di bi hoo témb i loñ yés. Me bééna ngôñ ni ngéda inyu témbna mbôô wem, ndi kunda yada, ngéda me bi témbna, di bi témb di yoñ bôlô nsañal.

Di bi kôs bisai i bôdôl yuuga makoda kiki ngwélél makiiña i sôñ Matumb u ñwii 1965. Me ni nwaa wem Angi di bi kon maséé i tégbaha 33 ñwii i nson u yuuga makoda ni u yuuga bagwélél ba makiiña, i kôôba ni lôôs makoda ma ndôn. Makoda ma ndôn ma bé mangéda ma tôbôtôbô inyu yem, i bé ki jam li maséé kiyaga i hôla i tjek mo. Di bi tégbaha makoda més ma ndôn ndék ñwii libôga li New York City, ndi ngandak ipe i Yañkee Stadium.

Kiki ngandak lôk kéé i i bé basañal ba tôbôtôbô, di bi boma maséé ni mandutu mu nson wés. Kiki hihéga, i ñwii 1995, ba bi bat me le me niiga i Suklu ba bé sébél ni Pulasi le École de formation ministérielle. I bé inyu mimañ  ni bahôla nson. Mbus ñwii maa, ba bi sébél bés i Bétel. Kinje maséé i huu i het me bi bôdlene nson wem u nsañal tôbôtôbô, hala a bé yom i nloo 40 ñwii. Inyu ngim ngéda, me bi sal i juu li nson li Bakena ntôñ, me niiga yak ngandak bisuklu. I ñwii 2007, Juu li Bakena Ntôñ li bi kit le yak suklu i Bétel i bé lama ba i si Juu li bisuklu li Bakena Ntôñ, me kôs ki bisai i ba ngwélél mu juu li, inyu ngandak ñwii.

Masañ mana, di ntehe mahéñha ngandak ikété litjegek li mam ma bisuklu. Ba bi yibil suklu i ba nsébél ni hop pulasi le l’École des anciens de congrégations i ñwii 2008. Mu ñwii ima mi bé noñ ha, iloo 12 000 mimañ mi bi tagbe i Patterson ni i Bétel i Brooklyn inyu kôs biniigana bi. Suklu i i ngi kenek ni bisu bahoma bape, ni balét ba ntôñ u bi bôk u niiga. I ñwii 2010, ba bi héñha suklu ini le École de formation ministérielle ni ipe ba bé sébél ni hop Pulasi le École pour frères célibataires, ni ipe ki le École biblique pour couples chrétiens.

Bibôdle bi ñwii nson u 2015, bisuklu bini gwo biba bi bi gwañna inyu yila suklu ba nsébél ni pulasi le École pour évangélisateurs du Royaume. I bé lama niiga lôk kéé i bôlôm ni bôda i i yé mbiibaga ni bongibiiba. Ngandak lôk kéé i bi kon maséé ngandak i nok le i suklu i, i bé lama tééba hikuu hi loñ yap. Kinje maséé i tehe lelaa bisuklu bi ntôñ bi nhol, me ti ki mayéga ngandak le me ma boma ngandak lôk kéé i i bi ti ngéda yap inyu tagbe mu bisuklu bi.

Ngéda me hoñol ngéda me bé me ma tip kôs sôble ikété titimba i bibende letee ni nano, me nti Yéhôva mayéga inyu bôt ba pék ba ba bi nit me mu njel maliga. Bobasôna ba bé bé bisega gwem, di bi néñél bé ki to homa wada. Ndi ikété yap, ba bé diihe mam ma mbuu. Maboñok map ni mabak map ma bé unda le ba ngwés Yéhôva ngandak. Ikété ntôñ Yéhôva, di gwé ngandak bôt ba pék di nla kiha ni bo. Hala nyen me bi boñ, hala a bi bahle ki me ngandak.