BAIBLO ɔ de heii ke: E sa nɛ huno nɛ “e suɔ e yo kaa bɔnɛ e suɔ lɛ nitsɛ e he” ɔ. Nɛ e sa kaa yogbayo nɛ ‘e je bumi nɛ mi kuɔ kpo kɛ ha e huno.’ E sa nɛ huno kɛ e yo tsuo nɛ a tsu a blɔ nya nítsumihi a he ní kaa ‘helo kake.’ (Efe. 5:33; 1 Mose 2:23, 24) Ke nyumu ko kɛ yo ko sɛ gba si himi mi kɛ ɔ, suɔmi nɛ ngɛ a kpɛti ɔ mi waa wawɛɛ. Waa kɛ suɔmi nɛ hii a kpɛti ɔ ma nyɛ maa to tso enyɔ nɛ a ngɛ he kake ɔ he. A sisi poku ɔmɛ yaa zu mi nɛ a mimlaa a sibi. Jã kɛ̃ nɛ suɔmi nɛ hii nɔ kɛ e yo nɛ a ngɛ bua jɔmi ɔ a kpɛti ɔ mi waa. Suɔmi ɔ fĩɔ mɛ ni enyɔ ɔmɛ kɛ blaa.

Se ke huno ɔ aloo yo ɔ gbo hu nɛɛ? Ke e ba jã pɛ kɛkɛ mɛ ni enyɔ ɔmɛ a kpɛti gba. Yo ɔ nɛ e huno ɔ gbo ɔ aloo nyumu ɔ nɛ e yo ɔ gbo ɔ yeɔ aywilɛho nɛ e hɛ jaa wawɛɛ. Eko ɔ, e dɔɔ lɛ, aloo e nuɔ he kaa e ye fɔ. Daniella kɛ e huno hi si jeha 58. E le nihi fuu nɛ a hunomɛ aloo a yihi gbo je a he. * Se benɛ e huno ɔ gbo ɔ, e de ke: “I li kaa e yeɔ nɔ jã. Ja eko ba o nɔ loko o maa le bɔnɛ e ngɛ ha.”

Níhi a mi hlali komɛ tsɔɔ kaa ke nɔ ko huno loo e yo gbo ɔ, e yeɔ nɔ pe nɔ́ tsuaa nɔ́. Nihi fuu nɛ a hunomɛ loo a yihi gbo ɔ kplɛɛ nɔ jã. Millie huno gbo jeha babauu ji nɛ ɔ. E tsɔɔ kaa e ye aywilɛho wawɛɛ benɛ e huno ɔ gbo ɔ. E de ke: “I pee kaa obubuafo.” Jã ji bɔnɛ e nu he ha benɛ e huno nɛ e kɛ lɛ hi si jeha 25 ɔ gbo je e he ɔ.

Be ko nɛ be ɔ, e peeɔ Susan kaa nihi nɛ a hunomɛ gbo je a he nɛ a yeɔ aywilɛho jehahi babauu ɔ,  yeɔ aywilɛho tsɔ. Lɔɔ se ɔ, e huno nɛ e kɛ lɛ hi si jeha 38 ɔ gbo je e he. Nɛ wa ngɛ dee nɛ ɔ, jeha 20 be, se Susan de ke: “I susuɔ e he daa ligbi.” E hɛ jaa ngɛ e huno ɔ he wawɛɛ, enɛ ɔ he ɔ, behi fuu ɔ, e foɔ ya.

Baiblo ɔ ma nɔ mi kaa ke nɔ ko yo aloo e huno gbo je e he ɔ, nɔ ɔ yeɔ aywilɛho be kɛkɛɛ. Benɛ Sara gbo ɔ, e huno Abraham “ye Sara kɔmɔ, nɛ e nyɛ ya ha lɛ.” (1 Mose 23:1, 2) E ngɛ mi kaa Abraham le kaa gbogbohi a si temi maa ba mohu lɛɛ, se e ye aywilɛho wawɛɛ ngɛ e suɔlɔ nɛ gbo ɔ he. (Heb. 11:17-19) Benɛ Yakob yo nɛ e fiɛ we e he nɛ ji Rahel ɔ gbo ɔ, Yakob ye aywilɛho be kɛkɛɛ. E hɛ jaa ngɛ e he, nɛ e tuɔ e he munyu kɛ tsɔɔ e bimɛ ɔmɛ.—1 Mose 44:27; 48:7.

Mɛni e sa kaa wa kase ngɛ Baiblo mi nɔ hyɛmi ní nɛ ɔmɛ a mi? Nihi nɛ a hunomɛ loo a yihi gbo je a he ɔ, yeɔ aywilɛho jehahi babauu. E sɛ nɛ ke a ngɛ ya foe aloo a ngɛ aywilɛho yee ɔ, nɛ wa de ke a hemi kɛ yemi mi wɛ. Mohu ɔ, e sa nɛ waa nu sisi kaa ke nɔ ko suɔlɔ ko gbo ɔ, jamɛatsɛ ɔ nyɛɔ yeɔ aywilɛho wawɛɛ. Eko ɔ, e he maa hia nɛ waa wo a bua nɛ waa ye bua mɛ.

Ke nɔ ko huno aloo e yo gbo je e he ɔ, si himi mi nɛ jamɛatsɛ ɔ ya jeɔ ngɛ ekpa ngɛ benɛ e sɛ we gba si himi mi ɔ he. Ke nyumu ko kɛ e yo hi si be kɛkɛɛ ɔ, ke yo ɔ hao ɔ, nyumu ɔ leɔ bɔnɛ e woɔ yo ɔ bua ha nɛ yo ɔ náa bua jɔmi. Ke nyumu ɔ gbo ɔ, yo ɔ be nɔ ko nɛ maa suɔ lɛ nɛ e wo e bua hu. Jã nɔuu kɛ̃ nɛ ke yogbayo ko hu kɛ e huno hi si be kɛkɛɛ ɔ, e leɔ bɔnɛ e woɔ e huno ɔ bua ha nɛ e náa bua jɔmi. Ke nyumu ɔ hao ɔ, nɔ́ nɛ haa nɛ e náa bua jɔmi pe kulaa ji bɔnɛ yo ɔ pɛtɛɛ e he blɛuu ha, nɛ e kɛ suɔmi tuɔ munyu kɛ tsɔɔ lɛ, nɛ e tsuɔ e hiami níhi a he ní kɛ haa lɛ ɔ. Se ke yo ɔ gbo je e he ɔ, kɛkɛ jamɛ a ní ɔmɛ tsuo a se po. Enɛ ɔ he ɔ, e peeɔ nihi nɛ a hunomɛ aloo a yihi gbo je a he ɔ kaa a be hɛ kɛ nɔ fɔmi ko hu. Mɛni Baiblo sisi tomi mlaa ma nyɛ maa ye bua mɛ konɛ a ná hɛ kɛ nɔ fɔmi kɛ bua jɔmi?

“Nyɛ ko hao nyɛ he ha hwɔɔ; ejakaa hwɔɔ hu ma kɛ lɛ nitsɛ e haomihi babauu. Haomihi nɛ baa ha daa ligbi ɔ, e hia we kaa waa ngɔ ekpa ko kɛ piɛɛ ligbi ko nɔ́ he hu.” (Mat. 6:34) E ngɛ mi kaa munyu nɛ ɔ nɛ Yesu tu ɔ kɔ si himi ɔ mi helo nya hiami níhi a he mohu lɛɛ, se munyu nɛ ɔ wo nihi fuu he wami nɛ a nyɛ da aywilɛho nɛ a ye benɛ a suɔlɔ ko gbo ɔ nya. Benɛ nyumu ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Charles ɔ e yo gbo ɔ, e ngma ngɛ nyɔhiɔ komɛ a se ke: “Loloolo ɔ, ye hɛ jaa ngɛ Monique he, nɛ be komɛ ngɛ nɛ i yeɔ e he aywilɛho wawɛɛ nitsɛ. Se i yɔse kaa tɔmi ko be he kaa i nuɔ he jã. I le kaa kɛ yaa kɛ yaa a, aywilɛho ɔ nya maa ba si.”

Niinɛ, e biɔ nɛ Charles nɛ to e tsui si “be kɛkɛɛ.” Mɛni blɔ nɔ e gu nɛ e nyɛ to e tsui si? E de ke, “Ngɛ Yehowa yemi kɛ buami nya a, i hɛwi ngɛ nɔ́ nɛ maa ba hwɔɔ he, mohu ɔ, i bɔɔ mɔde nɛ i tsuɔ si himi nɛ i kɛ kpeɔ daa ligbi ɔ he ní.” Charles yo ɔ gbenɔ ɔ ha we nɛ e hemi kɛ yemi nɛ ta. Aywilɛho ɔ se pui mohu lɛɛ, se e ha we nɛ lɔɔ nɛ jɔ̃ e kɔni mi. Ke o yo aloo o huno gbo ɔ, moo bɔ mɔde nɛ o tsu si himi nɛ o kɛ maa kpe daa ligbi ɔ pɛ he ní, ejakaa o li he wami womi nɛ o nine maa su nɔ hwɔɔ.

Gbenɔ piɛɛ we yi mi tomi nɛ Yehowa hɛɛ nɛ e kɛ bɔ adesahi ɔ he. E piɛɛ “níhi nɛ Abosiami tsu ɔ” a  he. (1 Yoh. 3:8; Rom. 6:23) Satan ngɔ gbenɔ kɛ gbenɔ he gbeye kɛ pee nihi nyɔguɛ, nɛ a be hɛ kɛ nɔ fɔmi ko kulaa. (Heb. 2:14, 15) Ke nɔ ko hao wawɛɛ nɛ e tsui nɔɛ e mi ngɛ si himi mi ɔ, Satan bua jɔɔ. E suɔ nɛ wa susu kaa ngɛ Mawu je ehe ɔ mi po ɔ, wa be bua jɔmi náe. Yayami nɛ a Adam pee ɔ, kɛ atua nɛ Satan tsɔ ɔ heje nɛ ke nɔ ko huno aloo e yo gbo ɔ, nɔ ɔ yeɔ aywilɛho wawɛɛ ɔ nɛ. (Rom. 5:12) Yehowa ma dla níhi nɛ Satan puɛ ɔ kɛ pi si. E ma je gbenɔ kɛ je. Eko ɔ, mo hu o piɛɛ nihi nɛ a hunomɛ aloo a yihi gbo, kɛ nihi babauu nɛ Satan ngɔ gbenɔ he gbeye yemi kɛ wo a mi nɛ Yehowa ma kpɔ̃ mɛ ɔ a he.

Nihi nɛ a ma tle mɛ si kɛ ba zugba a nɔ ɔ maa na tsakemihi fuu. Mo susu he nɛ o hyɛ. A ma tle fɔli, nɛnɛmɛ kɛ nanamɛ, kɛ nimeli nɛ a hi si blema nɛ a gbo ɔ tsuo si nɛ a kɛ a bimɛ kɛ a bibimɛ maa ye mluku. Nɔ ko be bwɔe hu. Eko ɔ, bɔnɛ nihewi kɛ yihewi naa a nɛnɛmɛ kɛ nanamɛ ha mwɔnɛ ɔ, ma tsake ngɛ jamɛ a be ɔ mi. Anɛ o susuu we kaa tsakemi nɛ ɔmɛ ma ha nɛ si himi ɔ maa pee kpakpa kɛ ha adesahi lo?

Eko ɔ, sanehi fuu ngɛ nɛ wa ma bi ngɛ gbogboehi a si temi ɔ he. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ke nɔ ko kɛ nyumu ko aloo yo ko sɛ gba si himi mi nɛ nɔ ɔ gbo, nɛ e kɛ nɔ kpa hu sɛ gba si himi mi nɛ nɔ ɔ hu gbo ɔ, ke a tle gbogboehi a si ɔ, mɛni maa ba? Sadukibi ɔmɛ bi Yesu sane ko ke: “Nyɛmimɛ kpaago hi si. Nɔkɔtɔma a ngɔ yo, nɛ e gbo, se e si we bimɛ. Nɛ e senɔ ɔ ba ngɔ yo ɔ, nɛ nɔ etɛne ɔ hu ba ngɔ lɛ. Nyɛmimɛ  kpaago ɔmɛ tsuo ba ngɔ yo ɔ, nɛ a gbo; se a si we bimɛ. Pee se ɔ, yo ɔ hu ba gbo. Lɔɔ he ɔ, ligbi ɔ nɛ ni gbogboehi maa te si kɛ ba wami mi ekohu ɔ, mɛnɔ yo nɛ e maa pee?” (Luka 20:27-33) Mɛni weku kpa lɛ maa hi nihi kaa jã a, a kpɛti? Wa li, nɛ e he hia we nɛ waa ka wa yi mi nɛ wa de nɔ́ ko. E sɛ hu nɛ wa ha nɛ lɔɔ nɛ hao wɔ. E sa nɛ wa ná hɛ kɛ nɔ fɔmi ngɛ Mawu mi. E sa nɛ wa ná nɔ mi mami kaa nɔ́ tsuaa nɔ́ nɛ Yehowa maa pee ha wɔ hwɔɔ se ɔ, maa hi. Níhi nɛ Yehowa maa pee ha wɔ ɔ maa pee níhi nɛ wa ngɛ blɔ hyɛe. Enɛ ɔ he ɔ, sɛ nɛ waa ye gbeye.

Tsɔɔmihi nɛ a mi tɛ̃ nɛ a ngɛ Mawu Munyu ɔ mi ɔ a kpɛti kake ji kaa a ma tle wa suɔli nɛ a gbo ɔmɛ si. Ni komɛ nɛ a gbo nɛ a tle mɛ si nɛ Baiblo ɔ bɔ he amaniɛ ɔ ha nɛ wa ngɛ nɔ mi mami kaa “be maa su nɛ gbogboehi tsuo maa nu Mawu Bi ɔ gbi, nɛ a maa je kpo kɛ je a yɔkɔ ɔmɛ a mi.” (Yoh. 5:28, 29) Nihi nɛ a maa hi je mi nɛ a ma nya a suɔli nɛ a ma tle mɛ si ɔ a he ɔ ma ná bua jɔmi wawɛɛ nitsɛ. Moo hyɛ bɔnɛ nihi nɛ a ma tle mɛ si ɔ hu ma ná bua jɔmi ha!

Ke a tle gbogboe ɔmɛ si ɔ, zugba a nɔ tsuo maa pee kɛ bua jɔmi sɔuu. Enɛ ɔ eko bɛ gblee. Nimli ayɔ akpehi abɔ nɛ a ma tle mɛ si ɔ ma ba hi zugba a nɔ ekohu. (Mar. 5:39-42; Kpoj. 20:13) Ke nihi tsuo nɛ a suɔli gbo ɔ susuɔ gbogboehi a si nɛ a ma tle hwɔɔ se ɔ he ɔ, lɔɔ maa wo a bua.

Anɛ nɔ́ ko ngɛ nɛ ma ha nɛ ke a tle nihi si ɔ, nɛ nɔ ko bua be jɔe lo? Baiblo ɔ tsɔɔ kaa nɔ́ ko be. Yesaya 25:8 ɔ tsɔɔ kaa Yehowa “maa ye gbenɔ nɔ kunimi.” E ma je gbenɔ kɛ haomi nɛ gbenɔ kɛ baa nihi a nɔ ɔ kɛ je kulaa. Yesaya gbami ɔ de hu ke: ‘Nyɔmtsɛ Yehowa ma tsu nɔ tsuaa nɔ hɛ mi vo nyu.’ Ke amlɔ nɛ ɔ, o huno aloo o yo gbo nɛ o ngɛ aywilɛho yee ɔ, e ngɛ heii kaa gbogboehi a si temi ɔ ma ha nɛ o ma ná bua jɔmi wawɛɛ.

Adesa ko juɛmi be nyɛe maa kpe níhi nɛ Mawu maa pee ngɛ je ehe ɔ mi ɔ he. Yehowa de ke: “Bɔnɛ hiɔwe kɛ zugba a kpɛti kɛ ɔ, jã ye blɔ ɔmɛ, kɛ nyɛ blɔ ɔmɛ a kpɛti kɛ, nɛ jã nɔuu ye susumi ɔmɛ hu pã nyɛ susumi ɔmɛ.” (Yes. 55:9) Yesu wo si kaa a ma tle gbogboehi a si. Ke wa heɔ Yesu si womi ɔ yeɔ ɔ, lɔɔ tsɔɔ kaa wa ngɛ hɛ kɛ nɔ fɔmi ngɛ Yehowa mi  kaa bɔnɛ Abraham pee ɔ. Nɔ́ titli nɛ e he hia kaa Kristofoli tsuo nɛ a pee ji Mawu suɔmi nya ní. Ke wa pee jã a, Mawu ma ha nɛ waa kɛ nihi tsuo nɛ a ma tle mɛ si ɔ maa hi je ehe ɔ mi.—Luka 20:35.

Koo pee yeyeeye, mohu ɔ, mo ná hɛ kɛ nɔ fɔmi. Adesahi fuu li kaa si himi kpakpa ko maa ba hwɔɔ se. Se Yehowa wo wɔ si kaa ní kpakpahi maa ba hwɔɔ se. E ngɛ mi kaa wa li bɔnɛ Yehowa ma plɛ kɛ tsu wa hiami níhi a he ní kɛ ha wɔ tutuutu mohu lɛɛ, se e sɛ nɛ wa yi mi nɛ pee wɔ enyɔɔnyɔ ngɛ he. Bɔfo Paulo ngma ke: “Nɔ́ nɛ wa nine su nɔ momo ɔ, anɛ wa hyɛɔ blɔ ekohu lo? Se ke wa ngɛ nɔ́ ko blɔ hyɛe, nɛ wa ngɔ wa hɛ kɛ fɔ nɔ kaa wa nine maa su nɔ ɔ, wa toɔ wa tsui si.” (Rom. 8:24, 25) Ke o ngɛ hɛ kɛ nɔ fɔmi kaa Mawu si womi ɔmɛ maa ba mi ɔ, lɔɔ maa ye bua mo konɛ o to o tsui si. Ke o to o tsui si ɔ, hwɔɔ se ɔ, Yehowa ma ha mo “níhi nɛ o tsui suɔ.” E ma ha ‘nɔ tsuaa nɔ nɛ ngɛ hɛ ngmengmle ɔ maa tɔ.’—La 37:4; 145:16; Luka 21:19.

Benɛ e piɛ bɔɔ nɛ Yesu ma gbo ɔ, e bɔfo ɔmɛ hao wawɛɛ, nɛ a ye gbeye. Yesu wo a bua ke: “Nyɛ ko ye nyɛ tsui. Nyɛɛ lɛɛ nyɛ he Mawu nyɛɛ ye; nɛ imi hu nyɛ he mi nyɛɛ ye.” E de mɛ hu ke: “I be nyɛ sie awusa; ma kpale kɛ ba nyɛ ngɔ.” (Yoh. 14:1-4, 18, 27) Munyu nɛ ɔ nɛ e tu ɔ ha nɛ e se nyɛɛli nɛ a pɔ mɛ nu ɔ ná hɛ kɛ nɔ fɔmi, nɛ a nyɛ to a tsui si. E sɛ nɛ nihi nɛ mɛ hu a ngɛ blɔ hyɛe kaa Mawu ma tle a suɔli nɛ a gbo ɔmɛ si ɔ nɛ a hao. O ma nyɛ ma ná nɔ mi mami kaa Yehowa kɛ e Bi ɔ be mo sie awusa kɔkɔɔkɔ!