Yaa mi ní ɔ nɔ

Yaa e mi ní ɔ mi

MOO KASE A HEMI KƐ YEMI Ɔ | SARA

“Yo Nɛ He Ngɛ Fɛu Ji Mo”

“Yo Nɛ He Ngɛ Fɛu Ji Mo”

SARA daa si nɛ e ngɛ tsu ɔ mi hyɛe too. Moo po Middle East yo nɛ e he ngɛ fɛu kɛ e hɛngmɛ dɔkɔɔ he foni ngɛ o juɛmi mi. Anɛ o naa kaa e hɛ mi pee mɔbɔmɔbɔ lo? Ke jã a, lɛɛ e be yee ha mo kaa o maa le nɔ́ he je. Níhi fuu ya nɔ ngɛ we nɛ ɔ mi. E kɛ e huno Abraham hi we nɛ ɔ mi jehahi babauu kɛ bua jɔmi. * A pee kake kɛ hi si kaa weku.

A hi Ur ma a mi. E ji sika ma nɛ ga ní tsuli kɛ jua yeli hiɛ ngɛ mi. Lɔ ɔ he ɔ, atsinyɛ jemi ko be he kaa a ngɛ weto ní fuu. Sara bua jɔ a we ɔ he wawɛɛ nitsɛ ejakaa lejɛ ɔ ji he nɛ e kɛ e huno ɔ hi jehahi babauu ngɛ bua jɔmi mi, nɛ a kɛ tsu a nyagbahi a he ní hulɔ. A peeɔ kake kɛ sɔleɔ ha Yehowa nɛ ji a Mawu nɛ a suɔ lɛ ɔ. Enɛ ɔ he ɔ, Sara bua jɔ lejɛ ɔ he wawɛɛ.

Se e gba we Sara nya kaa e ma si ní nɛ ɔmɛ tsuo nɛ e ya hi he kpa. E ngɛ mi kaa jamɛ a be ɔ, Sara ye maa pee jeha 60, se e ma bi nɛ e hia blɔ kɛ ya hi hehi nɛ e li. E sa nɛ e gblee si himihi nɛ a mi wa mi hulɔ. Nɛ e be hɛ nɔ kami kaa hwɔɔ se ko po e maa kpale kɛ ba e ma a mi ekohu. Mɛni nɛ ha nɛ e si himi tsake kulaa jã a? Mwɔnɛ ɔ, mɛni wɔ hu wa ma nyɛ maa kase kɛ je Sara hemi kɛ yemi ɔ mi?

“JEE O ZUGBA A NƆ”

Eko ɔ, Sara hi Ur kɛ wa. Mwɔnɛ ɔ, jamɛ a ma a pee ma doku. Se ngɛ jamɛ a be ɔ mi ɔ, jua yeli ngɔɔ ní kpakpahi kɛ jeɔ ma se kɛ poɔ Yufrate Pa a nɛ a ba juaa ngɛ Ur. Lejɛ ɔ gbɛjegbɛ ɔmɛ a nɔ hyiɔ kɛ nimli babauu. Lɛ si dami he nɛ ngɛ Ur ma a mi ɔ hyiɔ tɔ kɛ lɛhi, nɛ a jua amɛ a mi hu hyiɔ tɔ kɛ ní jua ní slɔɔtoslɔɔtohi. Ma nɛ ɔ ji ma nɛ deka be mi kulaa. Moo po benɛ Sara ji jokuɛyo nɛ e ngɛ wae ngɛ ma nɛ ɔ mi, nɛ e ngɛ nihi nɛ ngɛ ma a mi ɔ lee kɛ a biɛhi ɔ he foni nɛ o hyɛ. Ni ɔmɛ hu le lɛ ejakaa e ji yo nɛ e he ngɛ fɛu saminya, nɛ weku nɛ e ngɛ mi ɔ hu kle.

Baiblo ɔ tu Sara he munyu kaa nɔ ko nɛ e hemi kɛ yemi mi wa. Ur bi ɔmɛ a kpɛti nihi fuu jaa nyɔhiɔ mawu, nɛ a ma mɔ gagaa ko ngɛ ma a mi kɛ ha mawu nɛ ɔ. Se pi jamɛ a mawu ɔ mi hemi kɛ yemi nɛ Sara ngɛ. Sara lɛɛ e sɔmɔ anɔkuale Mawu nɛ ji Yehowa a. Baiblo ɔ tsɔɔ we bɔ nɛ Sara plɛ kɛ ná hemi kɛ yemi nɛ ɔ. Sisije ɔ, e papaa ji wɔ jalɔ. Sara gba Abraham nɛ ji nyumu nɛ wa pe lɛ kɛ jeha nyɔngma. * (1 Mose 17:17) Pee se ɔ, a ba le Abraham kaa “nihi tsuo nɛ heɔ Mawu yeɔ . . . a tsɛ.” (Roma Bi 4:11) Abraham kɛ Sara sɛɛɔ ní faa, nɛ a ngɛ bu kɛ ha a sibi. A peeɔ kake kɛ tsuɔ a nyagbahi a he ní. Enɛ ɔ ha nɛ bua jɔmi ngɛ a gba si himi ɔ mi. Nɔ́ nɛ pe kulaa a, suɔmi nɛ a ngɛ kɛ ha a Mawu ɔ lɛ ha nɛ a gba si himi ɔ ye manye.

Sara suɔ e huno ɔ wawɛɛ nitsɛ. A kɛ a weku li ɔmɛ hi he kake. E kɛ we kulaa nɛ a kɛ nyagbahi bɔni kpemi. Baiblo ɔ tsɔɔ kaa Sara “lɛɛ yosa ji lɛ; e fɔ we.” (1 Mose 11:30) Ngɛ a kusumi nya a, si himi mi nɛ Sara ya je ɔ ji nyagba agbo. Se Sara ye Mawu kɛ e huno ɔ anɔkuale. A ngɔ a nyɛminyumu nɛ gbo ɔ bi Lot kaa a bi. Níhi ya nɔ ha mɛ saminya. Se ligbi ko ɔ, nɔ́ tsuaa nɔ́ tsake.

Abraham ba Sara ngɔ kɛ bua jɔmi munyu ko. Mawu nɛ a jaa a kɛ lɛ ba tu munyu, e je e he si kɛ tsɔɔ lɛ kɛ gu bɔfo ko nɔ! Enɛ ɔ pee lɛ nyakpɛ wawɛɛ nitsɛ. Hyɛ bɔ nɛ eko ɔ, Sara kɛ e hɛngmɛ dɔkɔɔ nɛ ɔ hyɛ e huno ɔ too ha, nɛ e kɛ bua jɔmi bi lɛ ke: “Mɛni e de mo? I kpa mo pɛɛ nɛ o de mi!” Eko ɔ, Abraham hi si nɛ e susu nɔ́ nɛ e ma demi ɔ he ekohu, kɛkɛ nɛ e bɔ e yo ɔ nɔ́ nɛ Yehowa de lɛ ɔ. Yehowa de lɛ ke: “Jee o weku li ɔmɛ a kpɛti, kɛ o zugba a nɔ kɛ ya zugba nɛ ma tsɔɔ mo ɔ nɔ!” (Bɔfo Ɔmɛ A Ní Tsumi 7:2, 3) Benɛ a ná bua jɔmi saii ɔ, a susu ní tsumi nɛ Yehowa kɛ ngɛ mɛ hae ɔ he saminya. E ma bi nɛ a je si himi kpakpa nɛ a ngɛ mi ɔ mi kɛ ya hi he kpa! Kɛ Sara maa pee e ní ha kɛɛ? E ngɛ heii kaa Abraham hyɛ bɔ nɛ Sara maa pee e ní ha. Anɛ Sara ma fĩ e se kɛ tsu tsakemi ngua nɛ ba a si himi mi nɛ ɔ he ní lo?

Eko ɔ, wa be yi mi kpɔ nɛ e sa kaa Sara nɛ mwɔ ɔ sisi nue. Eko ɔ, wa ma de ke, ‘Mawu de we mi loo ye he piɛɛlɔ ɔ ke waa pee nɔ́ ko kaa kikɛ hyɛ!’ Se ngɛ anɔkuale mi ɔ, wɔ tsuo waa kɛ si himi komɛ kpeɔ nɛ e ma bi nɛ waa mwɔ yi mi kpɔ nɛ da. Nihi diɔ he lo nya níhi a se mwɔnɛ ɔ, enɛ ɔ ma nyɛ ma ná wa nɔ he wami nɛ waa ngɔ níhi nɛ wa bua jɔ he, wa he lo nya níhi kɛ slɔkee si himi nɛ wa suɔ nɛ wa ná a kɛ ye kekleekle blɔ he ngɛ wa si himi mi. Se Baiblo ɔ wo wɔ ga kaa waa ngɔ Mawu jami kɛ ye kekleekle blɔ he ngɛ wa si himi mi. E sa nɛ waa pee níhi nɛ maa sa Mawu hɛ mi mohu pe níhi nɛ maa sa wɔ nitsɛmɛ wa hɛ mi. (Mateo 6:33) Be mi nɛ wa ngɛ nɔ́ nɛ Sara pee ɔ he susue ɔ, wa ma nyɛ ma bi wa he ke, ‘Mɛni yi mi kpɔ nɛ e sa kaa ma mwɔ?’

A “JE . . . ZUGBA A NƆ”

Benɛ Sara ngɛ e níhi a nya buae ɔ, e pee basaa ejakaa e li nɔ́ nɛ e ma si kɛ nɔ́ nɛ e kɛ maa hia blɔ ɔ. A kɛ tejihi kɛ afukpɔngɔhi nɛ maa hia blɔ ɔ, a li he pɔtɛɛ nɛ a yaa to si ngɛ hulɔ, enɛ ɔ he ɔ, e sa nɛ e ngɔ níhi nɛ a kle we tsɔ. A ngɛ weto níhi babauu, enɛ ɔ he ɔ, e sa nɛ a jua ekomɛ aloo a kɛ ke ni kpahi. Ngɛ ma a mi ɔ, e he wɛ ha mɛ kaa a ma he niye ní, tadehi kɛ ní kpahi nɛ ma ha nɛ a ná bua jɔmi. Ke a je ma a mi ɔ, ní nɛ ɔmɛ tsuo ma bɔ mɛ.

Sara hemi kɛ yemi lɛ ye bua lɛ nɛ e nyɛ si bua jɔmi si himi nɛ e ngɛ mi ɔ

Eko ɔ, e he hu wa ha Sara kaa e maa hia kɛ je we nɛ a ngɛ mi ɔ mi. Nihi nɛ tsuaa si kɛ hlaa blema níhi a mi ɔ tsɔɔ bɔ nɛ Ur tsu ɔmɛ ngɛ ha. Ngɛ we ɔ ekomɛ a mi ɔ, tsuhi nɛ a ngɛ mi ɔ hiɛ pe nyɔngma kɛ enyɔ, nɛ a tsua vuhi hu ngɛ we ɔmɛ a mi. Wehi nɛ a ma mɛ kpokploo po ɔ, fuu ngɛ nɛ a kɛ tsu ma mi ní kpakpahi lɛ bu yi, a gbogbo ɔmɛ a he wa, nɛ a sinya amɛ hu ngɛ se lami dadehi. Ke we kaa kikɛ ɔ eko mi nɛ Sara ngɛ ɔ, lɛɛ si himi kpakpa nitsɛ nɛ ma bɔ lɛ ɔ nɛ. Anɛ bo tsu ma nyɛ maa po nɔ ko he piɛ kɛ je juli loo lohwe awi yeli nɛ a pɔ he ngɛ jamɛ a be ɔ mi kaa jata, ngatsɛ, osisiblisi kɛ ogbetee a he kaa tsu nitsɛ lo?

Nɛ e weku ɔ hu nɛɛ? Mɛnɔ nɛ Sara ma si? Mawu fa ke, “jee o weku li ɔmɛ a kpɛti, kɛ o zugba a nɔ.” Eko ɔ, e he maa wa ha Sara kaa e maa bu tue. Sara ji nɔ ko nɛ susuɔ nɔ he. Eko ɔ, e ngɛ nyɛmimɛ nyumuhi kɛ yihi, tsɛ wawi kɛ tsɛ nguahi kɛ weku li kpahi nɛ e suɔ a sane nɛ e be mɛ nae hu. Se Sara ha we nɛ enɛ ɔ nɛ gba e nya tsɔ, mohu ɔ, e pee kã, nɛ dla e he kɛ ha blɔ hiami ɔ.

Ngɛ nyagbahi nɛ Sara kɛ kpe tsuo se ɔ, e bua e níhi a nya nɛ e pee klaalo kɛ ha be nɛ a to ɔ. Tera nɛ ji a tsɛ nɛ jamɛ a be ɔ mi ɔ e ye maa pee jeha lafa enyɔ ɔ hu maa piɛɛ a he kɛ hia blɔ nɛ ɔ. (1 Mose 11:31) Atsinyɛ jemi ko be he kaa Sara maa ye bua kɛ hyɛ e fɔlɔ nɛ wa ngɛ jeha mi nɛ ɔ nɔ. A maa “je Kaldea bi ɔmɛ a zugba a nɔ” kɛ tsɔɔ kaa a buɔ Yehowa tue, nɛ Lot hu maa piɛɛ a he kɛ je.Bɔfo Ɔmɛ A Ní Tsumi 7:3, 4.

A je blɔ hiami ɔ sisi. Kekleekle ɔ, a nyɛɛ si tomi 600 kɛ gu Yufrate Pa a yiti je ngɛ pu sinɔ he blɔ kɛ ya Haran. Benɛ a su Haran ɔ, a to si ngɛ lejɛ ɔ be bɔɔ. Eko ɔ, benɛ a su ma nɛ ɔ mi ɔ, Tera bɔni hiɔ numi nɛ e nyɛ we nɛ e tsa blɔ hiami ɔ nɔ. Weku ɔ tsuo hi lejɛ ɔ kɛ ya si be nɛ Tera gbo. Jamɛ a be ɔ, e ye jeha 205. Benɛ e piɛɛ bɔɔ nɛ a ma tsa a blɔ hiami ɔ nɔ ɔ, Yehowa kɛ Abraham tu munyu ekohu nɛ e de lɛ ke e hia kɛ je jamɛ a ma a mi kɛ ya zugba nɛ lɛ Yehowa e maa tsɔɔ lɛ ɔ nɔ. Amlɔ nɛ ɔ lɛɛ Yehowa wo lɛ si ke: “Ma ha mo nina babauu, nɛ a maa pee je ma agbo.” (1 Mose 12:2-4) Benɛ a je Haran ɔ, Abraham ye jeha 75 nɛ Sara hu ye jeha 65, se a fɔ we. Kɛ Abraham maa pee kɛɛ kɛ ná nina babauu nɛ a ma ba pee je ma agbo? Anɛ e maa ngɔ yo kpa lo? Ngɛ a be ɔ mi ɔ, nyumu ma nyɛ maa ngɔ yihi fuu. Lɔ ɔ he ɔ, eko ɔ, Sara ma susu nɔ́ nɛ ɔ he.

A hia kɛ je Haran nɛ a tsa a blɔ hiami ɔ nɔ. Anɛ o le nihi nɛ piɛɛ a he jehanɛ ɔ lo? Baiblo ɔ de ke Abraham ngɔ e weku ɔ kɛ weto ní tsuo nɛ a ná, kɛ “nyɔguɛhi nɛ a na ngɛ Haran ɔ” nɛ a hia kɛ je ma a mi. (1 Mose 12:5) Abraham kɛ Sara tu a hemi kɛ yemi ɔ he munyu kɛ tsɔɔ nihi nɛ a bua jɔ he ɔ. Blema Yuda bi a womi ko nɛ tu sane nɛ ɔ he munyu ɔ de ke nyɔguɛhi nɛ a tu a he munyu ngɛ kuku nɛ ɔ mi ɔ ji nihi nɛ a ba plɛ Mawu jali nɛ a ba piɛɛ Abraham kɛ Sara he kɛ ja Yehowa. Ke jã a, lɛɛ hemi kɛ yemi nɛ mi wa nɛ Sara ngɛ ɔ lɛ wo lɛ he wami nɛ e tu e Mawu ɔ kɛ hɛ nɔ kami nɛ e ngɛ ɔ he munyu kɛ tsɔɔ ni ɔmɛ. Ke wa susu sane nɛ ɔ he ɔ, e maa ye bua wɔ wawɛɛ. Ejakaa mwɔnɛ ɔ, nihi babauu nɛ a ngɛ je ɔ mi ɔ be hemi kɛ yemi kɛ hɛ nɔ kami. Ke o kase nɔ́ ko nɛ o bua jɔ he ngɛ Baiblo ɔ mi ɔ, anɛ o kɛ ni kpahi ma nyɛ maa sɛɛ he ní lo?

A “PUE NƆ KƐ HO EGIPT YA”

Maa pee Nisan 14, 1943 Loko A Fɔ Kristo ɔ, a po Yufrate Pa a kɛ ya zugba nɛ Yehowa wo mɛ he si ɔ nɔ. A ngɔ a hɛ mi kɛ tsɔɔ zugba a woyi je. (2 Mose 12:40, 41) Zugba a nɔ ngɛ fɛu, ní kpakpa slɔɔtohi ngɛ lejɛ ɔ, nɛ kɔɔhiɔ mi si fɔfɔɛ nɛ ngɛ lejɛ ɔ hu hi ha mɛ saminya. Moo po Sara nɛ e ngɛ e he plɛe kɛ ngɛ ní nɛ ɔmɛ hyɛe kɛ tsɔɔ bɔ nɛ e bua jɔ lejɛ ɔ he ha a he foni ngɛ o juɛmi mi nɛ o hyɛ. Benɛ a su tso ngua amɛ nɛ ngɛ More nɛ e kɛ Shekem he kɛ we ɔ a he ɔ, Yehowa je e he kpo kɛ tsɔɔ Abraham ekohu nɛ e de lɛ ke: “Zugba a nɛ ma ngɔ kɛ ha o nina a ji nɛ ɔ nɛ.” Ngɛ anɔkuale mi ɔ, munyungu nɛ ji “nina” nɛ a kɛ tsu ní ngɛ hiɛ ɔ ha nɛ Abraham si nɛ Yehowa wo lɛ ɔ sisi saminya! Enɛ ɔ ha nɛ e susu nɔ́ nɛ ya nɔ ngɛ Eden abɔɔ mi benɛ Yehowa wo si kaa nina ko ma ba kpata Satan hɛ mi ɔ he. Yehowa de Abraham momo kɛ fɔ si kaa a maa gu e nina a nɔ kɛ jɔɔ adesahi tsuo ngɛ zugba a nɔ.1 Mose 3:15; 12:2, 3, 6, 7.

Se enɛ ɔ tsɔɔ we kaa weku nɛ ɔ ye a he ngɛ nyagbahi nɛ ngɛ je ɔ mi ɔ a he. Hwɔ ba ngɛ Kanaan zugba a nɔ, enɛ ɔ ha nɛ Abraham to kaa e kɛ e weku ɔ maa hia kɛ ho Egipt ya. Se e yɔse kaa e kɛ nyagba pɔtɛɛ ko ma nyɛ maa kpe ngɛ lejɛ ɔ. Lɔ ɔ he ɔ, e de Sara ke: “I le kaa yo nɛ he ngɛ fɛu ji mo. Ke Egipt bi ɔmɛ na mo ɔ, a ma de ke, ‘E yo ji nɛ ɔ nɛ’; kɛkɛ a maa gbe mi, se moo lɛɛ a be mo nɔ́ ko pee. Lɔ ɔ he ɔ, de mɛ ke ye nyɛmiyo ji mo. Ke o de mɛ jã a, o he ɔ, a be mi nɔ́ ko pee, nɛ a maa hyɛ ye nɔ saminya.” (1 Mose 12:10-13) Mɛni he je nɛ Abraham de Sara ke e pee jã a?

Ni komɛ tsɔɔ kaa Abraham fɔ̃ɔ loo e ji lakpatsɛ. Se pi jã ji sane ɔ. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, Abraham tsɛbi ji Sara. Lɔ ɔ he ɔ, nɔ́ nɛ Abraham de ɔ, sisi numi ngɛ he. Abraham kɛ Sara le kaa Mawu yi mi tomi kaa e ma ha nɛ nina kɛ je ma agbo pɔtɛɛ ko maa gu Abraham nɔ kɛ ba a ji nɔ́ nɛ he hia pe kulaa. Enɛ ɔ he ɔ, e he maa hia nɛ Abraham nɛ hyɛ e he nɔ saminya. Nihi nɛ tsuaa si kɛ hlaa blema níhi a mi ɔ hu ye odase kaa, nyumuhi nɛ a ngɛ blɔ nya ngɛ Egipt ɔ pɔɔ nyumu kpahi a yihi kpɔmi ngɛ a dɛ nɛ a gbeɔ nyumu ɔmɛ. Abraham kɛ hɛ si kami tsu ní nɛ Sara hu je he si bami mi kɛ fĩ e se.

Benɛ a ya su Egipt ɔ, níhi nɛ ya nɔ ngɛ lejɛ ɔ ha nɛ wa na kaa sisi numi ngɛ he kaa Abraham ye gbeye. Egipt ma nikɔtɔma komɛ na kaa Sara he ngɛ fɛu saminya. E ngɛ mi kaa e wa ngɛ jeha mi, se e he ngɛ fɛu saminya. Ma nikɔtɔma amɛ ya tu Sara he munyu ngɔ tsɔɔ Farao, kɛkɛ nɛ Farao fa ke a ya ngɔ lɛ kɛ ba! Hyɛ bɔ nɛ nɔ́ nɛ ɔ maa dɔ Abraham ha, kɛ bɔ nɛ eko ɔ, Sara hu maa ye gbeye ha. Benɛ Sara ya lejɛ ɔ, a pee we lɛ yi wu tso ní, mohu ɔ, a pee lɛ nubwɔ. Eko ɔ, Farao to kaa e maa ngɔ níhi nɛ e ngɛ ɔ kɛ gbe Sara yi mi konɛ Sara nɛ ná suɔmi kɛ ha lɛ. Kɛkɛ lɔ ɔ se ɔ, e kɛ e “nyɛminyumu” ɔ ma ya tu konɛ e ngɔ Sara kɛ pee e yo.1 Mose 12:14-16.

Moo po si fɔfɔɛ nɛ nyɛɛ se nɛ ɔ he foni ngɛ o juɛmi mɛ nɛ o hyɛ. Sara daa si ngɛ Egipt matsɛ we ɔ saflɛ ɔ nya nɛ e ngɛ Egipt ma a mi hyɛe. Amlɔ nɛ ɔ, e ba je tsu nitsɛ mi ekohu, nɛ niye ní kpakpahi hu bɔle lɛ. Ke o hyɛ ɔ, kɛ e maa pee e ní ha kɛɛ? Anɛ si himi nɛ ɔ pee ka kɛ ha lɛ lo? Eko ɔ, e nɛ́ si himi kpakpa kaa kikɛ nɛ ɔ eko hyɛ ngɛ Ur ma a mi po. Hyɛ bɔ nɛ Satan bua ko jɔ ha ke ji Sara kua e huno Abraham nɛ e ya gba Farao! Se Sara pee we ja. E ye anɔkuale ngɛ e gba si himi ɔ mi. E ye e huno ɔ kɛ e Mawu ɔ hu anɔkuale. Ke nihi tsuo nɛ a sɛ gba si himi mi ɔ ma nyɛ maa ye anɔkuale kaa kikɛ ɔ, jinɛ eko hi wawɛɛ! Anɛ o ma nyɛ maa kase Sara nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ konɛ o ye o suɔli kɛ o huɛmɛ anɔkuale lo?

Ngɛ kahi nɛ Sara kɛ kpe ngɛ Farao we ɔ mi tsuo se ɔ, e ya nɔ nɛ e ye e huno ɔ anɔkuale

Yehowa ngɔ e he kɛ wo sane ɔ mi kɛ po yo nɛ e suɔ e sane nɛ ɔ he piɛ. Yehowa ha nɛ hiɔ sɛ Farao kɛ e we mi bi ɔmɛ a kpɛti. Benɛ Farao ba le kaa Abraham yo ji Sara a, e ha nɛ a kpale lɛ kɛ ya ha e huno ɔ, nɛ e de mɛ ke a je Egipt ma a mi kɛ ho. (1 Mose 12:17-20) Hyɛ bɔ nɛ Abraham bua jɔ ha kaa e nine su yo nɛ e suɔ lɛ wawɛɛ ɔ nɔ ekohu! Mo kai kaa Abraham sɛ hlami je suɔmi mi kɛ de Sara ke: “I le kaa yo nɛ he ngɛ fɛu ji mo.” Se amlɔ nɛ ɔ lɛɛ Abraham na Sara he fɛu ɔ ngɛ blɔ kpa nɔ. Tsa pi bɔ nɛ e nɔmlɔ tso ɔ ngɛ fɛu ha a kɛkɛ. Sara je mi bami he tsɔ, nɛ lɔ ɔ ji nɔ́ nɛ Yehowa bua jɔ he. (1 Petro 3:1-5) E sa nɛ wɔ tsuo waa kase su nɛ ɔ. Ke waa kɛ Mawu jami ye kekleekle blɔ he ngɛ wa si himi mi, nɛ wa fiɛɛ Mawu he ní nɛ wa kase ɔ kɛ tsɔɔ ni kpahi, nɛ wa baa wa je mi saminya ngɛ kahi a mi ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa ngɛ Sara hemi kɛ yemi ɔ kasee.

^ kk. 3 Jinɛ biɛ nɛ a wo mɛ ji Abram kɛ Sarai, se biɛ nɛ Yehowa ha mɛ pee se ɔ nɛ nihi kɛ le mɛ wawɛɛ.1 Mose 17:5, 15.

^ kk. 8 Abraham tsɛbi ji Sara. Tera bimɛ ji mɛ tsuo, se e slo a nyɛmɛ. (1 Mose 20:12) E ngɛ mi kaa mwɔnɛ ɔ, gba si himi kaa kikɛ nɛ ɔ sɛ, se e sa nɛ e hi wa juɛmi mi kaa e slo bɔ nɛ níhi ngɛ ha ngɛ a be ɔ mi. Jamɛ a be ɔ mi ɔ, nimli adesahi kɛ mluku yemi nɛ bɔ Adam kɛ Hawa a he kɛ we. Akɛnɛ a ngɛ nɔmlɔ tso mi he wami kpakpa he je ɔ, ke weku kake mi bimɛ sɛ gba si himi mi po ɔ, a bimɛ ná we fɔmi mi nyagbahi. Se maa pee jeha 400 se ɔ, Mose Mlaa a tsɔɔ kaa nɔ ko kɛ e nyɛmi tutuutu kó sɛ gba si himi mi. Jamɛ a be ɔ mi hu ɔ, adesahi a wami se kɛ we kaa sa a.3 Mose 18:6.