Genda ha biroho

Genda ha rukarra rw'ebirumu

OMUTWE OGULI HA KYESWEKO | BAIBULI EYEGESA KI HA BWOMEEZI N’OKUFA?

Baibuli eky’Eyegesa ha Bwomeezi n’Okufa

Baibuli eky’Eyegesa ha Bwomeezi n’Okufa

Obworukusoma ekitabu eky’Okubanza omu Baibuli, nikitwoleka ngu Ruhanga akagambira omusaija ow’okubanza Adamu ati: “Ha muti gwona ogwomu rugonjo olyehoga nkokwogonza: baitu ha muti ogwokumanya oburungi nobubi otaligulyaho: baitu omu kiro ekyoliguliramu, mazimakwo olifa.” (Okubanza 2:16, 17) Ebigambo binu, nibyoleka kurungi ngu kakuba Adamu y’ayorobiire ekiragiro kya Ruhanga tiyakufiire kandi yakwikaire omu rugonjo rwa Adeni ebiro byona.

Eky’enaku kiri ngu, omu kiikaro kya Adamu kworobera ekiragiro kya Ruhanga nukwo asobole kwomerra ebiro byona, akacwamu kumujeemera kandi yalya ekijuma mukazi we ekiyamuhaire. (Okubanza 3:1-6) Ebizibu ebyarugire omu bujeemu bunu na hati nibitukwataho kasumi kanu. Omukwenda Paulo akakisoborraho nagamba ati: “Nkekibi okukyatahire omu nsi obwomuntu omu, kandi nokufa obwekibi; nukwo nokufa kwahikire kuti ha bantu bona, baitu bona bakasisa.” (Abarumi 5:12) ‘Omuntu omu’ onu arukubazibwaho nuwe Adamu. Baitu kibi ki Adamu ekiyakozere, kandi habwaki ekibi kinu ky’arugiremu okufa?

Adamu akasiisa obuyajeemiire ekiragiro kya Ruhanga. (1 Yohana 3:4) Ruhanga akaba agambiire Adamu ngu empeera y’ekibi nukwo kufa. Kakuba Adamu n’abaana abayakuzaire bayorobiire ekiragiro kya Ruhanga, tibakubaire baine ekibi kandi tibakufiire. Ruhanga akaba atarukugonza abantu bafe​—baitu bomerre ebiro byona.

Hataroho kugurukyagurukya kwona, niturorra kimu ngu ‘okufa kukahika h’abantu boona’ nk’oku Baibuli yagambire. Baitu haroho ekintu ekiturugamu hanyuma y’okufa? Baingi bagamba ngu ego​—kandi ngu nikyetwa omwoyo. Baitu kinu, nikiba nikimanyisa ngu Ruhanga akabiiha Adamu. Omu mulingo ki? Obuharaaba haroho ekintu ekiturugamu, kinu nikimanyisa ngu Yahwe akamubiiha obuyagambire ngu okufa niyo mpeera y’ekibi. Baibuli n’eyegesa ngu: ‘Ruhanga tasobora kubiiha ebisuba.’ (Abaheburaniya 6:18) Amananu gali, Setani nuwe yabiihire obuyagambiire Hawa ati: “Okufa timulifa.”​—Okubanza 3:4.

Kinu kituletera kukaguza, enyegesa erukugamba ngu omwoyo tigufa obweraaba tehikire, kiki mali ekibaho omuntu obwafa?

BAIBULI N’ESOBORRA KURUNGI EKIBAHO

Ekitabu ky’Okubanza omu Baibuli nikitugambira ngu: “Ruhanga yakora omuntu omu cucu yitaka, yamuhuha omu nyindo orwoya orwobwomezi; omuntu yafoka obwomezi obwomiire.” Ekigambo “omuntu yafoka obwomezi obwomiire” kikahindurwa kuruga omu kigambo eky’Oruheburaniya ne’phesh * ekirukumanyisa “ekihangirwe ekirukwikya.”​—Okubanza 2:7.

Nahabweki, Baibuli n’eyoleka kurungi ngu abantu batahangwe n’omwoyo ogurukwomerra hanyuma y’okufa. Baitu omuntu aine obwomeezi. Enu niyo nsonga habwaki, tosobora kutunga Baibuli erukukozesa ekigambo “omwoyo ogutafa.”

Baibuli obweraaba etarukukyegesa, habwaki kandi, amadiini maingi geegesa ngu omuntu aine omwoyo ogutarukufa? Ekyabaireho kara omu ihanga lya Misiri nikitukonyera kutunga eky’okugarukamu ky’ekikaguzo kinu.

OKUJANJARA KW’ENYEGESA EY’EBISUBA

Omusaija Omuyonaani omunyabyafaayo arukwetwa Herodotus ayali aroho omu kyasa kyakataano, akagamba ngu abantu Bamisiri “nubo babandize kusagika enyegesa ey’omwoyo kutafa.” Abantu Baburoni nabo baikiririzaaga omu nyegesa ey’omwoyo okutafa. Akasumi nambere Omukama wa Buyonaani Alegezanda yasinguliire amahanga g’Abaharabu omu 332 B.C.E., abafirosofa Babuyonaani bakaba bamazire kujanjaza enyegesa enu. Kandi enyegesa enu ekajanjara omu bicweka ebikaba biri hansi y’obukama bwa Buyonaani.

Omu Baibuli tiharumu ekyahandiikirwe kyona ekirukugamba ngu omuntu aine “omwoyo ogutafa”

Omu kyasa ky’okubanza, ediini ez’Ekiyudaaya enkuru nk’eya Essenes hamu n’ey’Abafalisaayo, zayegesaaga ngu omwoyo tigufa. Ekitabu The Jewish Encyclopedia nikyoleka ngu: “Enyegesa ey’omwoyo kutafa omu Bayudaya ekaruga omu nkoragana yabo n’Abayonaani kandi kinu kikasoboka habw’enyegesa za Plato omufirosofa.” Kandi n’omusaija omunyabyafaayo arukwetwa Josephus akagamba ngu enyegesa enu ekaba eta kuruga omu Baibuli baitu ekaruga ha “nyegesa z’abaana ba Buyonaani,” ezakaba amanyire nk’enganikyo kwonka.

Abantu abayeyetaga Bakristaayo nabo bakatandika kuhondera enyegesa enu habw’okujanjara kw’emigenzo y’Abayonaani. Kusigikirra ha munyabyafaayo Jona Lendering akagamba ngu, “Enyegesa ya Plato ey’etahikire erukugamba ngu omwoyo gwaitu gukaba guli omu kiikaro ekirungi, kandi hati ngu guli omu nsi enyakurumu ekibi, ekateranizibwa n’enyegesa ez’Ekikristaayo.” Enyegesa ey’omwoyo ogutafa nukwo yatandikire kwegesebwa omu makanisa agʼEkikristaayo kandi yafooka emu ha nyegesazaayo enkuru.

‘AMANANU NIGAIJA KUKUFOORA OW’OBUGABE’

Omu kyasa ky’okubanza, omukwenda Paulo akahabura ati: “Omwoyo [gugamba] mali [guti] omu biro ebyenyuma abamu baliruga omu kuikiriza, nibahu’ra emyoyo ehabisa nokwegesa kwa Setani.” (1 Timoseo 4:1) Ebigambo ebi mali nibihikirra omu kasumi kanu! Enyegesa ey’omwoyo ogutafa eri emu ha ebyokurorraho ‘eby’enyegesa za Setani.’ Baibuli terukusagika enyegesa enu kandi ekatandikira omu diini ezakara ez’ebisuba hamu n’eyegesa ez’abantu.

Baitu itwe twesiimire muno, habwokuba Yesu akagamba ngu: “Mulimanya amananu, namananu galibafora bobugabe.” (Yohana 8:32) Habw’okumanya amananu kuruga omu Baibuli kitukonyire kuba ab’obugabe kuruga ha nyegesa ez’ebisuba ezitarukuhaisa Ruhanga ekitinisa hamu n’emigenzo etahikire erukukurakuranizibwa amadiini ag’ebisuba. Ekintu ekindi kiri ngu, amananu agali omu Baibuli gatufoora b’obugabe kuruga ha migenzo hamu n’enyikiriza ezitahikire ezirukukwata ha kufa.​—Rora akasanduuko “ Abafu Bali Nkaha?

Ruhanga atahange abantu kwikara omu nsi habw’emyaka 70 rundi 80 yonka nukwo bagende kwikara omu kiikaro ekindi kumara ebiro n’ebiro. Ekigendererwa kye kikaba kiri ngu abantu baikale omu nsi habw’ebiro byona nk’abaana be abahulizi. Ekigendererwa kye kinu, ekirukukira obukuru nikyoleka okugonza okw’ainire abantu, kandi busaho kintu kyona ekirukwija kukiremesa. (Maraki 3:6) Hataroho kugurukyagurukya kwona, omuhandiiki wa Zabuli akagamba ati: “Abahikirire baligwetwa ensi, baragiikaramuga ebiro nebiro.”​—Zabuli 37:29.

 

^ kac. 9 Baibuli nka King James Version hamu na Catholic Douay Version, zisoborra ekigambo ne’phesh kiti “omuntu omwomeezi,” kandi ezindi nka, The New English Bible ekihindura ngu “ekihangirwe ekiine obwomeezi.” Kandi New International Version hamu na The Jerusalem Bible zikihindura “ekintu ekyomeezi,” hanyuma, Today’s English Version ekihindura ngu “kutandika kuba mwomeezi.