Kalap go long lista

Kalap go long lista bilong ol tok

FRAN PES STORI

DNA i Holim Planti Infomesen!

DNA i Holim Planti Infomesen!

LONG 1953, tupela saientis James Watson na Francis Crick i mekim wanpela wok painimaut i narakain tru. Na dispela i helpim wok bilong saiens long kliagut long olsem wanem ol samting i gat laip i kamap. Ol i kisim save olsem i gat DNA long olgeta wan wan sel, na DNA i luk olsem wanpela longpela sen. * Olgeta wan wan DNA long sel i holim planti infomesen, wankain olsem wanpela laibreri. Dispela wok painimaut i helpim ol saientis long kisim sampela save moa long baioloji, em wok painimaut bilong ol samting i gat laip! Tasol yumi laik save, wanem wok bilong ol infomesen long DNA? Na hau DNA i holim ol dispela infomesen?

BILONG WANEM DNA I MAS HOLIM INFOMESEN?

Olsem wanem? Sampela taim yu gat askim long hau wanpela sid i go kamap diwai, na hau kiau long bel bilong meri i kamap man? O yu laik save long hau yu kisim lukluk na pasin bilong papamama? Yu inap kisim bekim bilong ol dispela askim taim yu save long wok bilong DNA.

Insait long klostu olgeta sel i gat wanpela samting i luk olsem longpela lata ol i tantanim, nem bilong en DNA. Ol man i kolim olgeta DNA insait long wanpela sel olsem jinom. Ol saientis i painimaut olsem insait long jinom, i gat 4-pela marasin kemikal em ol i kolim long leta A, C, G, na T. * I gat klostu 3 bilion marasin kemikal long bodi bilong yumi ol man. Na ol dispela kemikal long jinom i save holim olgeta infomesen. Long 1957, Crick i tokaut olsem ol marasin kemikal long jinom i stap long ples stret bilong ol na dispela i makim olsem i mas i gat wanpela lo i bosim ol. Na kirap long 1960 samting, ol saientis i kisim save long hau dispela lo i bosim wok bilong DNA.

Yumi kisim infomesen long rot bilong ol piksa, saun, na ol tok yumi harim, na i gat planti rot bilong lukautim ol dispela infomesen. Dispela pasin i wankain long hau ol man i save kopim ol infomesen long kompiuta i go long fon na teblet samting. Olsem tasol, ol DNA i holim olgeta infomesen long bodi bilong yumi. Ol samting i gat laip i kisim DNA long 2-pela rot, em long taim ol sel i go kamap planti, na long taim ol samting i gat laip i kamapim pikinini. Dispela pasin i helpim ol man, animal, na ol gras na diwai samting long i stap laip.

Olsem wanem ol sel i yusim ol infomesen long DNA? DNA i olsem ol resepi bilong kaikai, na olgeta wan wan resepi i gat ol instraksen bilong en. Olsem tasol, ol instraksen bilong DNA i mekim na ol samting i gat laip i kamapim samting i wankain olsem ol. Olsem, DNA bilong bulmakau i kamapim bulmakau, na sayor i kamapim sayor. Na dispela i soim olsem ol instraksen long DNA bilong ol samting i gat laip i no paul nabaut. Tru tumas, wok bilong DNA i narakain tru.

Instraksen bilong DNA bilong baktiria i olsem wanpela buk i gat wan tausen pes long en

DNA i save lukautim ol infomesen na bihain em i yusim. Olsem, em inap long kamapim ol nupela sel bihain long ol olpela sel i dai. Na taim ol samting i gat laip i kamapim pikinini, DNA i mekim na pikinini i kisim lukluk na pasin bilong papamama. Ol DNA inap holim hamas infomesen? Tingim, ol baktiria em ol liklik samting tru i gat laip. Saientis Bernd-Olaf Küppers bilong Jemani i tok: “Sapos yumi laik stori long ol instraksen bilong DNA bilong wanpela baktiria, em i wankain olsem yumi kamapim stori bilong wanpela buk i gat wan tausen pes long en.” Olsem na David Deamer, em wanpela profesa bilong kemistri i tok: “Yumi kirap nogut long kisim save olsem DNA bilong ol liklik samting i gat laip inap holim planti infomesen tru.” Yu ting DNA bilong yumi ol man inap lukautim hamas infomesen? Saientis Küppers i tok: “Infomesen long DNA bilong ol man i planti tru na dispela i wankain long planti tausen buk we inap pulimapim wanpela laibreri.”

“YUMI INAP LONG KISIM SAVE”

Küppers i tok, ol instraksen bilong DNA i wankain olsem wanpela tokples. Bilong mekim wanpela tokples, yu mas bihainim ol lo bilong en. Olsem tasol, i gat ol lo i bosim DNA na dispela i stiaim wok bilong en long bihainim gut ol instraksen.

Ol lo bilong DNA inap long wokim na stiaim ol marasin protin na ol narapela hap bilong sel long kamapim ol hap bilong bodi bilong man. Olsem, em i kamapim ol sel bilong ol bun, masol, rop wailis, na ol sel bilong skin. Richard Dawkins, em wanpela saientis i tok: “Ol marasin kemikal bilong DNA i helpim em long lukautim ol infomesen, na em i stap olsem wanpela lo bilong stiaim ol wok bilong en. Maski dispela i narakain samting tru, yumi inap long kisim save long en.”

Devit em man i raitim Baibel i beten long God na i tok: “Yu lukim mi taim mama i no karim mi yet. Mi no kamap yet long graun, tasol yu raitim pinis long buk bilong yu.” (Song 139:16) Em tru olsem Devit i mekim dispela tok olsem wanpela tok piksa. Tasol tok bilong en i stret wantaim wok painimaut bilong ol saveman long nau. Yumi no kirap nogut long dispela, long wanem, ol man i raitim Baibel i save kamapim ol tok i stret. Na i no gat wanpela taim ol i kamapim ol stori tumbuna o bilip na tingting bilong ol man bilong bipo.—2 Samuel 23:1, 2; 2 Timoti 3:16.

Hau na pikinini i kisim lukluk na pasin bilong papamama bilong em?

HAU DNA I MEKIM KAIN WOK OLSEM?

Taim ol saientis i kisim save long wanpela samting, dispela i mekim na ol i gat sampela askim moa. Kain samting olsem i kamap taim ol saientis i kisim save long DNA. Taim ol man i kliagut olsem DNA i save lukautim ol infomesen, planti i gat askim olsem, ‘Hau na DNA inap mekim kain wok olsem?’ I no gat wanpela man i save long olsem wanem fes molekiul bilong DNA i kamap. Olsem na ol man yet i kamapim kain kain tingting long dispela samting. Nau yumi laik stori long tingting bilong ol man na sampela wok painimaut ol i bin mekim.

  • Long 1999, ol man i painim ol hap bilong ol sospen graun bilong bipo long Pakistan. Ol dispela sospen i gat ol narakain mak long en. I kam inap long nau, ol man i no save hau ol dispela mak i kamap. Maski i olsem, ol man i ting ol man yet i bin putim ol dispela mak.

  • Sampela yia bihain long saientis Watson na Crick i kisim save long wok bilong DNA, 2-pela saveman bilong fisiks i tingting long mekim wok painimaut long ol redio signal long spes. Dispela i mekim na planti man long nau i bilip olsem i gat ol man i stap long spes.

Yumi kisim wanem skul long dispela? Maski ol man i kisim infomesen long wanem rot, olsem long rot bilong ol mak o piksa o signal long spes, ol man i ting ol lain i gat bikpela save i as bilong ol dispela wok painimaut. I no gat wok long ol i lukim ol man i mekim ol dispela samting bilong save long hau ol dispela samting i kamap. Tasol tingim, taim ol saientis i kisim save long DNA em narakain samting i holim planti infomesen na i gat ol lo bilong en yet, ol i ting DNA i kamap long rot bilong ol samting i nogat laip. Olsem wanem? Yu ting em i savepasin long holim kain tingting olsem? Ol wok painimaut bilong DNA i sapotim narapela narapela? Dispela tingting i stret wantaim saiens? Sampela saientis i gat biknem i no wanbel long dispela tingting olsem DNA i kamap long rot bilong ol samting i nogat laip. Tupela bilong ol dispela saientis em saveman Gene Hwang na Profesa Yan-Der Hsuuw. * Yumi laik skelim tok ol i mekim.

Saveman Gene Hwang i mekim wok painimaut long matematiks bilong DNA. Pastaim em i bilip long evolusen, tasol wok painimaut bilong em i helpim em long senisim tingting. Em i stori long nius Kirap! olsem: “Wok painimaut bilong DNA i helpim yumi long kisim save long hau ol samting i gat laip i kamap. Na dispela i helpim mi long tingim olsem Krieta bilong yumi i gat bikpela save.”

Profesa Yan-Der Hsuuw long Taiwan’s National Pingtung University of Science and Technology, i stap olsem dairekta bilong wok painimaut long hau ol bebi i kamap long bel bilong mama. Pastaim, em tu i bilip long evolusen, tasol wok painimaut bilong em i senisim tingting bilong em. Em i stori long hau ol sel i kamap planti na mekim gut wan wan wok bilong ol, na em i tok: “Bodi bilong yumi i mas kamapim ol sel long taim stret na long ples stret bilong en. Pastaim, ol sel i mas bung bilong kamapim skin, na bihain ol sel bilong skin i bung na kamapim ol hap bilong bodi olsem kidni, na han na lek bilong man. Ol ensinia i no inap tru long raitim kain instraksen olsem. Tasol tingim, ol instraksen long DNA bilong bebi i stap long bel bilong mama i helpim bebi long gro. Taim mi tingim olgeta dispela samting, nau mi bilip olsem God i bin wokim ol samting i gat laip.”

Gene Hwang (left) na Yan-Der Hsuuw

YU TING YUMI MAS SAVE LONG KRIETA?

God i wokim olgeta samting, olsem na i stret yumi mas givim biknem long em, na sakim bilip bilong evolusen. (Revelesen 4:11) Na tu, sapos wanpela Krieta i gat bikpela save i bin wokim yumi, orait i mas i gat risen na em i wokim yumi. Na yumi no kamap long rot bilong ol samting i no gat laip. *

Planti man i laik tru long painim ol bekim bilong ol askim bilong ol. Viktor Frankl, em wanpela profesa i tok: “Nambawan samting long laip bilong ol man em long kisim save long risen na yumi stap laip.” Yumi ol man i gat bikpela laik long save long God, long wanem, taim God i wokim yumi em i putim dispela laik long bel bilong yumi. Olsem wanem? Yu ting God i stretim rot bilong yumi ken kisim save long em?

Jisas Krais i bekim dispela askim na i tok: “Man i no inap stap laip long bret tasol, nogat. Em i mas bihainim tu olgeta tok i kamap long maus bilong Jehova [God].” (Matyu 4:4) Tok bilong Jehova long Baibel i helpim planti milion man long kisim save long tok i tru, na dispela i helpim ol long save long as na ol i stap laip. Na ol i bilip na wet long lukim ol samting bai kamap bihain. (1 Tesalonaika 2:13) Baibel inap helpim yu long kisim save long ol dispela samting, na tu, yu inap long kisim bekim bilong ol askim bilong yu.

^ par. 3 Saientis Watson na Crick i yusim ol wok painimaut bilong ol narapela saientis long DNA. DNA i makim deoxyribonucleic acid.—Lukim blok “ DNA—Ol Bikpela Wok Painimaut.”

^ par. 6 Ol dispela leta i makim adenine, cytosine, guanine, na thymine.

^ par. 18 Yu inap ritim sampela intaviu mipela i mekim wantaim ol saientis long Web-sait bilong mipela, em jw.org. Klikim Search, na taipim “interview scientist.”

^ par. 22 Ol buklet The Origin of Life—Five Questions Worth Asking na Was Life Created? i kamapim ol bekim long ol askim bilong Krieta na evolusen. Ol dispela buklet i stap tu long www.jw.org.