Skip to content

Skip to table of contents

Fakahāhā ha Fakakaukau Faʻa Tatali!

Fakahāhā ha Fakakaukau Faʻa Tatali!

Fakahāhā ha Fakakaukau Faʻa Tatali!

“Te u fakahāhā ha fakakaukau faʻa tatali ki he ʻOtua ʻo hoku fakamoʻuí. ʻE fanongo mai ʻa hoku ʻOtuá kiate au.”—MAIKA 7:​7NW.

1, 2. (a) Naʻe anga-fēfē hono uesia ʻe ha fakakaukau hala ʻa e kau ʻIsilelí ʻi he toafá? (e) Ko e hā ʻoku malava ke hoko ki ha Kalisitiane ʻoku ʻikai ke ne fakatupulekina ha fakakaukau totonú?

 ʻOKU lahi ʻa e ngaahi meʻa ʻi he moʻuí ʻoku lava ke vakai ki ai ʻi he tuʻunga pau pe taʻepau, ʻo fakatuʻunga ʻi heʻetau fakakaukaú. ʻI he taimi naʻe ʻi he toafá ai ʻa e kau ʻIsilelí, naʻe tokonaki fakaemana kiate kinautolu ʻa e maná. Naʻe totonu ke nau sio takai holo ki he funga fonua kakaá pea nau houngaʻia loloto kia Sihova ʻi hono tokonaki mai ʻenau meʻakaí. Naʻe totonu ke tapua mei ai ha fakakaukau pau. ʻI hono kehé, naʻa nau manatuʻi ʻe kinautolu ʻa e fokotuʻunga meʻakai kehekehe ʻi ʻIsipité pea lāunga ʻo pehē naʻe ʻikai ke ifo ʻa e maná. Ko ha fakakaukau taʻepau lahi ē!—Nomipa 11:​4-6.

2 Ko e fakakaukau ʻa ha Kalisitiane he ʻahó ni ʻoku malava pē ke ne ʻai ha ngaahi meʻa ke hā fakaʻamanaki lelei pe fakalotomamahi. ʻI he ʻikai ha fakakaukau totonú, ʻoku lava ke faingofua ʻa e mole atu mei ha Kalisitiane ʻa ʻene fiefiá, pea ʻe hoko ia ʻo mafatukituki koeʻuhi ʻo hangē pē ko ia naʻe leaʻaki ʻe Nehemaiá: “Koe fiefia a Jihova ko [hotau] malohi.” (Nehemaia 8:​10PM) ʻOku tokoni ha fakakaukau pau, mo fiefia ki hono tauhi kitautolu ke tau mālohí pea pouaki ʻa e melino mo e fāʻūtaha ʻi he fakatahaʻangá.—Loma 15:13; Filipai 1:25.

3. Naʻe anga-fēfē ʻa e tokoni ʻa ha fakakaukau totonu kia Selemaia he lolotonga ʻa e ngaahi taimi faingataʻá?

3 Neongo ʻa e moʻui ʻi he ngaahi taimi faingataʻá, naʻe fakahāhā ʻe Selemaia ha fakakaukau pau. Naʻa mo e taimi naʻá ne sio tonu ai ʻi he ngaahi meʻa fakalilifu ʻo e tō ʻa Selusalema ʻi he 607 K.M., naʻe malava ke ne sio ki he ngaahi tafaʻaki pau. Heʻikai ke ngalo ʻia Sihova ʻa ʻIsileli, pea ʻe hao ʻa e puleʻangá. Naʻe tohi ʻe Selemaia ʻi he tohi ʻa Tangilaulaú: “Koe mea i he aloofa a Jihova oku ikai te tau auha, koeuhi oku ikai ke gata ene manavaofa. Oku foou ia i he bogibogi kotoabe, oku lahi hoo agatonu.” (Tangilaulau 3:​22, 23PM) ʻI he kotoa ʻo e hisitōliá, kuo feinga ai ʻa e kau sevāniti ʻa e ʻOtuá ʻi he ngaahi tuʻunga faingataʻa lahi tahá ke tauhi maʻu ha fakakaukau pau, naʻa mo fakafiefia.—2 Kolinito 7:4; 1 Tesalonaika 1:6; Semisi 1:2.

4. Ko e hā ʻa e fakakaukau naʻe tauhi maʻu ʻe Sīsuú, pea naʻe anga-fēfē ʻene tokoni kiate iá?

4 Hili ʻa e taʻu ʻe 600 meia Selemaia, naʻe tokoniʻi ʻa Sīsū ke kātaki koeʻuhi ko ʻene fakakaukau paú. ʻOku tau lau: “Ne ne kataki ae bekia i he akau, mo ne taetokaga ki he fakama, koe mea i he fiefia nae tuku i hono ao [Sīsū], bea kuo nofo eni i he nima toomatau oe afioaga oe Otua.” (Hepelu 12:​2PM) Neongo pe ko e hā ha fakafepaki pe fakatanga naʻe pau ke fehangahangai ʻa Sīsū mo ia—naʻa mo e langa mamahi ʻi he ʻakau fakamamahí—naʻá ne tauhi maʻu ʻene fakakaukaú ʻi he “fiefia nae tuku i hono ao.” Ko e fiefia ko iá ko e monū ʻo hono fakatonuhiaʻi ʻa e tuʻunga-hau ʻo Sihová pea mo hono fakamāʻoniʻoniʻi ʻa hono huafá pea pehē ki he ʻamanaki ko hono ʻomai ʻa e ngaahi tāpuaki lahi ki he faʻahinga talangofua ʻo e tangatá ʻi he kahaʻú.

Tauhi ha Fakakaukau Faʻa Tatali

5. Ko e hā ha tuʻunga anga-maheni ʻa ia ʻe tokoniʻi ai kitautolu ʻe he fakakaukau faʻa tatalí ke tau tauhi ha vakai totonu ki he ngaahi meʻá?

5 Kapau ʻoku tau fakatupulekina ha fakakaukau fakaeʻatamai hangē ko ia naʻe ʻia Sīsuú, ʻe ʻikai mole meiate kitautolu ʻa e fiefia ʻa Sihová naʻa mo e ʻikai ke hoko maʻu pē ʻa e ngaahi meʻá ʻi he founga pea mo e taimi ʻoku tau ʻamanekina ai kinautolú. Naʻe pehē ʻe he palōfita ko Maiká: “Ko e meʻa kiate aú, ko Sihova ia te u hanganaki fakasio ki aí. Te u fakahāhā ha fakakaukau faʻa tatali ki he ʻOtua ʻo hoku fakamoʻuí.” (Maika 7:​7NW; Tangilaulau 3:21) ʻOku malava mo kitautolu foki ke tau fakahāhā ha fakakaukau faʻa tatali. Anga-fēfē? ʻI he ngaahi founga lahi. Ko e meʻa ʻe taha, ʻoku tau ongoʻi nai kuo faihala ha tokoua ʻoku ʻi ha tuʻunga mafai pea ʻoku fiemaʻu ke fai leva ha fakatonutonu. Ko ha fakakaukau faʻa tatali te ne fakaʻatā kitautolu ke tau fakakaukau, ‘Naʻá ne faihala moʻoni, pe ko ʻeku maʻuhala? Kapau naʻá ne fai ha hala, ko ha fakaʻatā nai ia ʻe Sihova ke hoko ʻa e ngaahi meʻá koeʻuhi ʻokú ne ongoʻi ʻe laka ki muʻa ai ʻa e tokotahá pea ko e ngaahi tuʻunga fakatonutonu fuʻu fefeka ko iá ʻe ʻikai ʻaonga ia?’

6. ʻE anga-fēfē ʻa e tokoni ʻa ha fakakaukau faʻa tatali ki ha taha ʻoku fāinga mo ha palopalema fakafoʻituitui?

6 ʻOku fiemaʻu nai ha fakakaukau faʻa tatali kapau ʻoku fakahohaʻasi kitautolu ʻe ha palopalema fakafoʻituitui pe ʻoku tau fāinga mo ha tuʻunga vaivai. Mahalo pē ʻoku tau kole ʻa e tokoni ʻa Sihová, ka ʻoku kei tuʻu pē ʻa e palopalemá ia. ʻE fēfē leva? Kuo pau ke tau hanganaki fai ha meʻa pē ʻoku tau malavá ke solova ʻa e palopalemá pea toki maʻu leva ʻa e tui ki he ngaahi lea ʻa Sīsuú: “Kole, pea ʻe foaki kiate kimoutolu; kumi, pea te mou ʻilo; tukituki, pea ʻe toʻo kiate kimoutolu.” (Luke 11:9) Hanganaki lotu, pea tatali kia Sihova. ʻI ha taimi feʻungamālie pea ʻi heʻene founga ʻaʻaná, ʻe tali mai ai ʻe Sihova ʻa hoʻo ngaahi lotú.—1 Tesalonaika 5:17.

7. ʻI he founga fē ʻe tokoni ai ha fakakaukau faʻa tatali ki heʻetau vakai ki ha mahino fekauʻaki mo e Tohitapú kuo fakaleleiʻi fakalakalaka?

7 ʻI hono fakahoko ʻo e ngaahi kikite ʻa e Tohitapú, ʻoku fakamāʻalaʻala ai ʻetau mahinó. Neongo ia, ʻi he taimi lahi, ʻoku tau fakakaukau nai ʻoku tōmui ha faʻahinga fakamāʻalaʻala ia. Kapau ʻoku ʻikai ke hoko mai ia ʻi he taimi ʻoku tau loto ki aí, ʻoku tau loto-lelei ke tatali? Manatuʻi, naʻe ʻafio ʻa Sihova ʻoku taau ke fakahaaʻi fakakongokonga ʻa e “mea fakalilolilo [toputapu] a Kalaisi” pea laka hake ʻi ha vahaʻa taimi ko e taʻu nai ʻe 4,000. (Efeso 3:​3-6PM) Ko ia ai, ʻoku tau maʻu ha faʻahinga ʻuhinga ke hoko ʻo taʻefaʻakātaki? ʻOku tau veiveiua pe naʻe fakanofo ʻa e “tamaioeiki agatonu mo boto” ke ne ʻomai ki he kakai ʻa Sihová “[ʻenau] mea kai ʻi hono taimi totonu?” (Mātiu 24:​45PM, fakaʻītali ʻamautolu.) Ko e hā ke tau toʻo ai meiate kitautolu ʻa e fiefia fakaʻotuá koeʻuhi ko e ʻikai ke mahinoʻi kakato ʻa e meʻa kotoa peé? Manatuʻi, ʻoku fili ʻe Sihova ʻa e taimi mo e founga ke fakahaaʻi mai ai ʻa ʻene ‘ngaahi meʻa fakapulipulí.’—Emosi 3:​7NW.

8. Kuo anga-fēfē hono fakamoʻoniʻi ʻa e ʻaonga ki he tokolahi ʻa e kātaki ʻa Sihová?

8 ʻOku loto-siʻi nai ʻa e niʻihi koeʻuhi ʻoku nau ongoʻi ʻi he hili atu ʻa e ngaahi taʻu lahi ʻo e ngāue anga-tonú, ʻoku ʻikai nai te nau moʻui ke sio ʻi he “ʻaho ʻo Sihova, ʻa e ʻaho lahi mo fakalilifu.” (Sioeli 2:​30, 31) Ka, ʻoku malava ke fakalototoʻaʻi kinautolu ʻi heʻenau sio ki he tafaʻaki paú. Naʻe akonaki mai ʻa Pita: “Mou lau ʻa e kataki fuoloa ʻa hotau ʻEiki ko e koto fakamoʻui.” (2 Pita 3:15) Kuo fakaʻatā ʻe he kātaki ʻa Sihová ʻa e laui miliona ʻo e toe faʻahinga loto-totonu kehe ke nau ako ʻa e moʻoní. ʻIkai ʻoku fakaofo ia? ʻIkai ngata aí, ko e fuoloa ange ʻo hono ngāueʻaki ʻe Sihova ʻa e kātakí, ko e lahi ange ia ʻa e taimi ʻoku tau maʻu ke “hanganaki ngāue ai ki [hotau] fakamoʻuí tonu fakataha mo e manavahē pea mo e tailiili.”—Filipai 2:​12NW; 2 Pita 3:​11, 12.

9. Kapau ʻoku tau fakangatangata ʻi he meʻa ʻoku malava ke tau fai ʻi he ngāue ʻa Sihová, ʻe anga-fēfē ʻa e tokoni ʻa ha fakakaukau faʻa tatali kiate kitautolu ke tau kātekina ʻa e tuʻunga ko iá?

9 ʻOku tokoniʻi kitautolu ʻe he fakakaukau faʻa tatalí ke ʻoua te tau loto-siʻi ʻi he taimi ʻoku hanga ai ʻe he fakafepakí, puké, hoholo ke motuʻá, pe ngaahi palopalema kehé ʻo fakafaingataʻaʻiaʻi kitautolu ʻi he ngāue ʻo e Puleʻangá. ʻOku ʻamanekina mai ʻe Sihova ʻa kitautolu ke tau tauhi loto-ʻaufuatō kiate ia. (Loma 12:1) Kae kehe, ko e ʻAlo ʻo e ʻOtuá, ʻa ia ʻokú ne ongoʻi ‘fakaʻatuʻi ki he tuʻutamakí mo e masivá,’ ʻoku ʻikai te ne kouna ha meʻa lahi ange ia mei he meʻa ʻoku tau malava lelei ke foakí; pea ʻoku ʻikai pehē mo Sihova. (Sāme 72:13) Ko ia, ʻoku fakalototoʻaʻi kitautolu ke tau fai ʻa e meʻa ʻoku tau malavá, ʻo tatali anga-kātaki kae ʻoua kuo liliu ʻa e ngaahi tuʻungá—ʻi he ngaahi meʻa ʻo e fokotuʻutuʻu ko ʻení pe ko ia ʻoku teu ke hoko maí. Manatuʻi: “Talaʻehai ʻoku fai taʻetotonu ʻa e ʻOtua ke ne fakangaloʻi hoʻomou ngaue, mo e ʻofa ki hono huafa naʻe ha ʻiate kimoutolu ʻi hoʻomou tokoni ki he kakai lotu, ʻa ia foki ʻoku mou kei fai.”—Hepelu 6:10.

10. Ko e hā ʻa e tōʻonga taʻefakaʻotua ʻoku malava ke fakaʻehiʻehi mei ai ha taha ʻoku fakakaukau faʻa tatali? Fakamatalaʻi.

10 ʻOku toe tokoniʻi kitautolu ʻe he fakakaukau faʻa tatalí ke tau fakaʻehiʻehi mei he ʻafungí. Ko e niʻihi kuo nau hoko ʻo tafoki mei he moʻoní naʻe ʻikai te nau loto-lelei ke tatali. Naʻa nau ongoʻi nai naʻe ʻi ai ha fiemaʻu ki ha ngaahi fakatonutonu, ki he mahino ʻi he Tohitapú, pe ʻi he ngaahi meʻa fakaekautahá. Ka, naʻe ʻikai te nau lāuʻilo ko e laumālie ia ʻo Sihová ʻokú ne ueʻi ʻa e tamaioʻeiki anga-tonu mo potó ke fai ʻa e ngaahi fakatonutonú ʻi Heʻene taimi totonú, ʻo ʻikai ʻi he taimi ʻoku tau ongoʻi nai ʻoku fiemaʻu ai ʻa e meʻá ni. Pea ko ha faʻahinga fakatonutonu pē, kuo pau ke fehoanaki ia mo e finangalo ʻo Sihová, ʻikai ko ʻetau ngaahi fakakaukau fakafoʻituituí. ʻOku fakaʻatā ʻe he kau tafoki mei he moʻoní ha fakakaukau ʻafungi ke ne fakakeheʻi ʻenau fakakaukaú mo fakatūkiaʻi kinautolu. Ka ʻo kapau naʻa nau tauhi ʻa e fakakaukau fakaeʻatamai ʻo Kalaisí, naʻa nau mei malava ke kei tauhi maʻu pē ʻenau fiefiá pea kei nofo pē ʻi he lotolotonga ʻo e kakai ʻa Sihová.—Filipai 2:​5-8.

11. ʻOku malava fēfē ke tau ngāueʻaongaʻaki ʻa e taimi ʻoku fakamoleki ʻi he tatalí, ʻo muimui ai ʻi he ngaahi faʻifaʻitakiʻanga ʻa hai?

11 Ko ia ai, ko hono tauhi maʻu ha fakakaukau faʻa tatalí ʻoku ʻikai ʻuhinga iá ke hoko ʻo fakapikopiko pe nofo noaʻia. ʻOku tau maʻu ʻa e ngaahi meʻa ke fai. Ko e fakatātaá, ʻoku fiemaʻu ke tau moʻumoʻua ʻi he ako Tohitapu fakafoʻituituí pea fakahāhā foki ʻa e vēkeveke mahuʻingaʻia tatau ʻi he ngaahi meʻa fakalaumālie ko ia naʻe fakahāhā ʻe he kau palōfita anga-tonú pea pehē ki he kau ʻāngeló. ʻI he lāulea ki he mahuʻingaʻia peheé, ʻoku pehē ʻe Pita: “ʻA e fakamoʻui ko ia naʻe ʻeke lahi mo fakatotolo atu ki ai ʻa e kau Palofita . . . ʻa e ngaahi meʻa ʻoku holi ʻa e kau angelo ke fakasio hifo ki ai.” (1 Pita 1:10-12) ʻOku ʻikai ngata pē ʻi he ako fakafoʻituituí ko ha meʻa pau ia ke faí ka ʻoku toe pehē foki ki he maʻu tuʻumaʻu ʻa e fakatahá mo e lotú. (Semisi 4:8) Ko e faʻahinga ʻoku nau fakahāhaaʻi ha lāuʻilo ki heʻenau fiemaʻu fakalaumālié ʻaki hono maʻu maʻu pē ʻa e meʻakai fakalaumālié pea feohi mo e kaungā Kalisitiané ʻoku nau fakahāhaaʻi ai ʻoku nau tauhi ʻa e fakakaukau fakaeʻatamai ʻa Kalaisí.—Mātiu 5:3.

Maʻu ha Vakai Moʻoni

12. (a) Ko e hā ʻa e tauʻatāina naʻe feinga ki ai ʻa ʻĀtama mo ʻIví? (e) Ko e hā kuo hoko ko e ola ia ʻo e muimui ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ʻi he ʻalunga ʻo ʻĀtama mo ʻIví?

12 ʻI hono fakatupu ʻe he ʻOtuá ʻa e ʻuluaki ongo meʻa fakaetangatá, naʻá ne tuku ai kiate ia tonu ʻa e totonu ke ne fokotuʻu ʻa e ngaahi tuʻunga ki he tonú mo e halá. (Senesi 2:​16, 17) Naʻe fiemaʻu ʻe ʻĀtama mo ʻIvi ke na tauʻatāina mei he tataki ʻa e ʻOtuá, pea naʻe iku ʻeni ki he māmani ko ia ʻoku tau sio ʻoku takatakai kiate kitautolu ʻi he ʻaho ní. Naʻe pehē ʻe he ʻapositolo ko Paulá: “Nae hoko mai ae agahala ki mamani, moe mate mei he agahala, i he tagata be taha; bea nae behe ae hoko oe mate ki he kakai kotoabe, he kuo agahala kotoabe.” (Loma 5:​12PM) Ko e taʻu ʻe 6,000 ʻo e hisitōlia ʻo e tangatá talu mei he taimi ʻo ʻĀtamá kuó ne fakahāhaaʻi ʻa e moʻoni ʻo e ngaahi lea ʻa Selemaiá: “ʻOku ou ʻilo, ʻe Sihova, ʻoku ʻikai ʻi he tangata hono hala: ʻoku ʻikai ʻi he tangata ʻoku haʻele ke fakaʻuli ʻene ʻalu.” (Selemaia 10:23) Ke fakamoʻoniʻi ʻoku moʻoni ʻa e ngaahi lea ʻa Selemaiá ʻoku ʻikai ke taʻemalava ia. ʻOku moʻoni ia. ʻOkú ne fakamatalaʻi ko e kotoa ʻo e ngaahi senituli lōloa ko iá “naʻe pule ai ha tangata ki he kakai ke nau kovi ai” koeʻuhi he kuo pule tauʻatāina ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá mei he ʻOtuá.—Koheleti 8:9 (Tagata Malaga, PM).

13. Ko e hā ʻa e vakai moʻoni ʻoku maʻu ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻo fekauʻaki mo e meʻa ʻoku malava ke lavaʻi ʻe he faʻahinga ʻo e tangatá?

13 ʻI he vakai atu ki he tuʻunga ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá, ʻoku fakatokangaʻi ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻoku ʻi ai ʻa e ngaahi fakangatangata ki he meʻa ʻoku malava ke aʻusia ʻi he ngaahi meʻa ʻo e fokotuʻutuʻu lolotongá. ʻOku malava ʻe ha fakakaukau pau ke ne tokoniʻi kitautolu ke tau tauhi maʻu ʻetau fiefiá, ka ʻoku ʻikai ko e fakaleleiʻanga ia ki he meʻa kotoa. ʻI he konga ki muʻa ʻo e 1950 tupú, naʻe pulusi ai ʻe ha tangata faifekau ʻAmelika ha tohi fakataua lahi ʻaupito naʻe ui ko e The Power of Positive Thinking. Naʻe fokotuʻu mai ʻe he tohí ko e lahi taha ʻo e ngaahi fakafaingataʻaʻiaʻangá ʻoku malava ke ikuʻi kapau ʻoku fakaofiofi kiate kinautolu ʻaki ha fakakaukau pau. ʻOku fakamānako moʻoni ʻa e fakakaukau paú. Ka ʻoku fakahaaʻi ʻe he meʻa ʻoku hokosiá ko e ʻiló, pōtoʻí, ngaahi koloa fakamatelié, pea mo e ngaahi meʻa kehe lahi ʻoku nau fakangatangata ʻa e meʻa ʻoku malava ʻe kitautolu ʻi hotau tuʻunga tāutahá ke lavaʻí. Pea ʻi he tuʻunga ʻi māmani lahí, ʻoku fuʻu lahi mamaʻo pē ʻa e ngaahi palopalemá ia ke lavameʻa ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ʻi hono fakaleleiʻí—neongo ʻenau fakakaukau paú!

14. ʻOku maʻu ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ha fakakaukau taʻepau? Fakamatalaʻi.

14 Koeʻuhi ko ʻenau maʻu ʻa e vakai moʻoni ki he ngaahi meʻa peheé, ʻoku tukuakiʻi ai ʻi he taimi ʻe niʻihi ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻoku nau maʻu ha fakakaukau taʻepau. Kae kehe, ʻoku nau loto-vēkeveke ke talanoa ki he kakaí ʻo fekauʻaki mo e Tokotaha pē taha ʻoku malava ke ne fakaleleiʻi tuʻuloa ʻa e ngaahi tuʻunga ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá. ʻI he meʻá ni foki ʻoku nau faʻifaʻitaki ai ki he fakakaukau fakaeʻatamai ʻa Kalaisí. (Loma 15:2) Pea ʻoku nau femoʻuekina ʻi hono tokoniʻi ʻa e kakaí ke nau maʻu ha vahaʻangatae lelei mo e ʻOtuá. ʻOku nau ʻilo ʻe faai atu pē, ʻo lavaʻi ʻe he meʻá ni ʻa e meʻa ʻoku lelei lahi tahá.—Mātiu 28:​19, 20; 1 Timote 4:16.

15. ʻOku anga-fēfē hono fakaleleiʻi ʻe he ngāue ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻa e faʻahinga tāutaha?

15 ʻOku ʻikai ke tukunoaʻi ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻa e ngaahi palopalema fakaesōsialé—tautefito ki he ngaahi tōʻonga taʻefakatohitapu fakalielia—ʻoku takatakai kiate kinautolú. Ki muʻa ke hoko ha tokotaha mahuʻingaʻia ko e taha ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová, ʻokú ne fai ʻa e ngaahi liliu, ʻo faʻa pau ke ne ikuʻi ʻa e ngaahi tōʻonga kovi maʻunimā ko ia ʻoku taʻefakahōifua ki he ʻOtuá. (1 Kolinito 6:​9-11) Ko ia ai, kuo tokoniʻi ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻa e faʻahinga ongongofuá ke nau ikuʻi ʻa e konaá, maʻunimā ʻe he faitoʻo kona tapú, ʻulungaanga taʻetāú, mo e holi mālohi ki he pelepaʻangá. Ko e faʻahinga tāutaha ʻoku nau fakafoʻou peheé kuo nau ako ke tokonaki maʻa honau ngaahi fāmilí ʻi ha founga fua fatongia mo faitotonu. (1 Timote 5:8) ʻI hono tokoniʻi ʻo e faʻahinga tāutahá mo e ngaahi fāmilí ʻi he founga ko ʻení, ʻoku siʻisiʻi ai ʻa e ngaahi palopalema ʻi he koló—ʻoku tokosiʻi ange ai ʻa e kau maʻunimā ʻe he faitoʻo kona tapú, toe siʻi ange ai ʻa e ngaahi keisi fekauʻaki mo e anga-fakamālohi ʻi he fāmilí, pea mo e hā fua. ʻI heʻenau hoko tonu ko e kau tangataʻifonua tauhi-laó pea ʻi hono tokoniʻi ʻa e niʻihi kehé ke liliu ʻenau moʻuí ki he lelei angé, ʻoku fakasiʻisiʻi hifo ai ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻa e kavenga ʻa e ngaahi kautaha ko ē ko ʻenau ngāué ia ko e fai ha meʻa ki he ngaahi palopalema fakasōsialé.

16. Ko e hā ʻoku ʻikai kau ai ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi he ngaahi ngaʻunu fakafoʻou fakaemāmaní?

16 Ko ia ai, kuo liliu ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻa e tuʻunga fakaeʻulungaanga ʻi he māmaní? Sai, ʻi he hongofuluʻi taʻu kuo maliu atú, ko e tokolahi ʻo e Kau Fakamoʻoni longomoʻuí naʻe tupu hake ia mei he tokolahi siʻi hake pē he 3,800,000 ki he meimei toko 6,000,000. Ko ha tupu hake ʻaki ia ʻa e toko 2,200,000 nai, ko e tokolahi ʻo kinautolu naʻa nau tuku atu ʻa e ngaahi tōʻonga taʻemāʻoniʻoní ʻi heʻenau hoko ko e kau Kalisitiané. Kuo fakalakalaka ʻa e ngaahi moʻui lahi! Ka, ʻoku kei tokosiʻi ʻaupito pē ʻa e fika ia ko ʻení ʻi hono fakahoa atu ki he tupu ʻi he tokolahi ʻo e māmaní he lolotonga ʻo e vahaʻa taimi tatau—ko e toko 875,000,000! Kuo ʻilo ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ko ha matavai ia ʻo e fiefiá ʻa e tokoni ki he faʻahinga tāutaha ʻoku ongongofuá, neongo ʻa hono ʻiloʻi ko e tokosiʻi pē mei he lotolotonga ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá te nau ʻalu ʻi he hala ki he moʻuí. (Mātiu 7:​13, 14) Lolotonga ʻa e tatali ʻa e Kau Fakamoʻoní ki he ngaahi liliu ʻi māmani lahi ki he lelei ange ʻa ia ko e ʻOtuá pē te ne malava ke fai iá, ʻoku ʻikai te nau kau ʻi he ngaahi ngaʻunu fakafoʻou fakaemāmaní, ʻa ia ʻoku faʻa kamata ʻaki ʻa e ngaahi taumuʻa lelei kae iku ki he siva ʻa e ʻamanakí pea naʻa mo e fakamālohi.—2 Pita 3:13.

17. Ko e hā naʻe fai ʻe Sīsū ke tokoni ai ki he faʻahinga naʻe takatakai kiate iá, ka ko e hā naʻe ʻikai te ne faí?

17 ʻI he fou ʻi he ʻalunga ko ʻení, ʻoku fakahāhaaʻi ai ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻa e loto-falala tatau kia Sihova ʻa ia naʻe maʻu ʻe Sīsū ʻi he lolotonga ʻene ʻi he māmaní. ʻI he ʻuluaki senitulí, naʻe fakahoko ai ʻe Sīsū ʻa e ngaahi mana faifakamoʻui mahaki. (Luke 6:​17-19) Naʻe aʻu ʻo ne fokotuʻu ʻa e maté. (Luke 7:​11-​15; 8:​49-​56) Ka naʻe ʻikai te ne toʻo atu ʻa e palopalema ʻo e puké, pe ikuʻi ʻa e fili ko e maté. Naʻá ne ʻilo naʻe teʻeki ai ke aʻu ki he taimi totonu ʻa e ʻOtuá ki he meʻá ni. ʻAki ʻa e ngaahi malava māʻolunga ange ʻo ha tangata haohaoa, naʻe mei malava ai ʻe Sīsū ke fai ʻa e meʻa lahi ke fakaleleiʻi ʻaki ʻa e ngaahi palopalema mafatukituki fakapolitikalé mo fakaesōsialé. ʻOku hā naʻe fiemaʻu ia ʻe he niʻihi ʻo hono toʻumeʻá ke ne hoko ko e pule pea ngāue ʻi he founga ko ʻení, ka naʻe ʻikai talitekeʻi ia ʻe Sīsū. ʻOku tau lau: “ʻI he vakai ʻa e kakai ki he mana kuo ne fai, naʻa nau pehe, Ko eni moʻoni ia ʻa e palofita ka haʻu ki mamani. Ko ia ʻi he meaʻi ʻe Sisu, ʻoku nau teu ke haʻu ʻo ʻave fakamalohi ia, ʻo fakanofo ke tuʻi, pea ne toe ʻalu hake ki he moʻunga ʻe ia toko taha.”—Sione 6:​14, 15.

18. (a) Kuo anga-fēfē hono fakahāhaaʻi maʻu pē ʻe Sīsū ha fakakaukau faʻa tatalí? (e) Kuo anga-fēfē ʻa e liliu ʻa e ngāue ʻa Sīsuú talu mei he 1914?

18 Naʻe fakafisi ʻa Sīsū ke hoko ʻo kau ʻi he ngaahi meʻa fakapolitikalé pe ngāue fakasōsiale ʻataʻataá koeʻuhi naʻá ne ʻilo ko e taimi kiate ia ke ne maʻu ai ʻa e mafai fakatuʻí pea ke fakahoko ʻa e ngaahi ngāue ʻo e fakamoʻui mahakí ki he tokotaha kotoa pē ʻi he feituʻu kotoa peé naʻe teʻeki ke hoko mai ia. Naʻa mo e hili ʻene hāʻele hake ki he moʻui laumālie taʻefaʻamate ʻi hēvaní, naʻá ne loto-lelei ke ne tatali ki he taimi kotofa ʻa Sihová ki muʻa ke ne fai ha meʻa. (Sāme 110:1; Ngāue 2:​34, 35) Kae kehe, talu mei hono fakanofo ia ko e Tuʻi ʻo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻi he 1914, ʻokú ne ʻalu atu “ko e ikuna pea ke ne ikuna.” (Fakahā 6:2; 12:10) He loto-hounga lahi ē ka ko kitautolu ke tau fakamoʻulaloa ki hono tuʻunga-tuʻí, lolotonga iá ko e faʻahinga kehe ko ia ʻoku taku ko e kau Kalisitiané ʻoku nau fili ke hoko atu hono tukunoaʻi ʻa e ngaahi akonaki ʻa e Tohitapú ʻo fekauʻaki mo e Puleʻangá!

Tatalí—Tupuʻanga ʻo e Kulanoa pe ko e Fiefia?

19. Ko fē ʻa e taimi ʻoku ‘fakatutue loto’ ai ʻa e tatalí, pea ko fē ʻa e taimi ko ha tupuʻanga ai ia ʻo e fiefiá?

19 Naʻe ʻilo ʻe Solomone ʻoku malava ke hoko ʻa e tatalí ko e kulanoa. Naʻá ne tohi: “Ko e ʻamanaki fuoloa ʻoku fakatutue loto.” (Palovepi 13:12 [Lea Fakatātā, PM]) Ko hono moʻoní, kapau ʻoku maʻu ʻe ha tokotaha ha ngaahi ʻamanaki ʻoku ʻikai hano makatuʻunga, ʻoku malava ke tutue ai ʻa e lotó ʻi he loto-mamahi. Kae kehe, ko e tatali ki ha ngaahi meʻa fakafiefia—mahalo ko ha mali, ko e fāʻeleʻi mai ʻo ha kiʻi tama, pe ko ha toe feohi mo e kakai ʻoku tau ʻofa aí—ʻe lava ke ne fakafonu kitautolu ʻaki ʻa e fakatuʻamelie fiefia ki muʻa fuoloa ia ʻi he ʻaho ʻoku fakahoko aí. ʻOku tupulekina ʻa e fiefia ko iá kapau ʻoku tau ngāue fakapotopoto ʻaki ʻa e taimi tatalí, ʻo fai ʻa e ngaahi teuteu ki he hoko mai ʻa e meʻa ko iá.

20. (a) Ko e hā ʻa e ngaahi meʻa fakaofo ʻoku tau ʻamanaki loto-falala ke sio aí? (e) ʻOku malava fēfē ke tau maʻu ʻa e fiefiá lolotonga ʻa e tatali ki he fakahoko ʻo e ngaahi taumuʻa ʻa Sihová?

20 ʻI heʻetau maʻu ʻa e loto-falala kakato ʻe fakahoko ʻetau ngaahi ʻamanakí—neongo kapau ʻoku ʻikai ke tau ʻilo ʻa e taimi ʻe fakahoko ai kinautolú—heʻikai ke hanga ai ʻe he vahaʻa taimi tatalí ʻo ‘fakatutue ʻa e lotó.’ ʻOku ʻiloʻi ʻe he kau lotu anga-tonu ʻa e ʻOtuá ʻoku tuʻunuku mai ʻa e Pule Afeʻi Taʻu ʻa Kalaisí. ʻOku nau loto-falala te nau sio ki he ngataʻanga ʻo e maté mo e mahamahakí. ʻOku nau tatali fiefia ʻaki ʻa e fakatuʻamelie vēkeveke ki he taimi te nau talitali lelei mai ai ʻa e laui piliona mei he maté, ʻo kau ai ʻenau kau mate naʻa nau ʻofa aí. (Fakahā 20:​1-3, 6; 21:​3, 4) ʻI he ngaahi taimi ko ʻeni ʻo e tauhaʻa fakaʻekolosiá, ʻoku nau fiefia ʻi he ʻamanaki papau ʻo e sio ki hono fokotuʻu ʻo e Palataisi ʻi he māmaní. (Aisea 35:​1, 2, 7 [Isaia, PM]) Ko ia, he fakapotopoto ē ke ngāueleleiʻaki ʻa e taimi tatalí, “ʻo mou tupulekina maʻu ai pe ʻi he ngaue ʻa e ʻEiki”! (1 Kolinito 15:58) Hanganaki maʻu ʻa e meʻakai fakalaumālié. Langa hake ha vahaʻangatae vāofi ange mo Sihova. Kumi ki he faʻahinga ʻoku ueʻi kinautolu ʻe honau lotó ke nau tauhi ʻa Sihová. Fakalototoʻaʻi ʻa e kaungātuí. Ngāue ʻaonga kakato ʻaki ha taimi pē ʻe kei fakaʻatā mai ʻe Sihová. Pea ko e tatali kia Sihová, heʻikai ʻaupito te ne ʻai koe ke ‘tutue ho lotó.’ Ka, te ne fakafonu koe ʻaki ʻa e fiefia!

ʻE Lava Ke Ke Fakamatalaʻi?

• Naʻe anga-fēfē hono fakahāhaaʻi ʻe Sīsū ha fakakaukau faʻa tatalí?

• ʻI he ngaahi tuʻunga fē ʻoku fiemaʻu ai ki he kau Kalisitiané ha fakakaukau faʻa tatalí?

• Ko e hā ʻoku fiemālie ai ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ke tatali kia Sihová?

• ʻOku lava fēfē ke hoko ʻa e tatali kia Sihová ko ha tupuʻanga ʻo e fiefia?

[Fehuʻi ki he Ako]

[Fakatātā ʻi he peesi 12]

Naʻe kātaki ʻa Sīsū koeʻuhi ko e fiefia naʻe fokotuʻu ʻi hono ʻaó

[Fakatātā ʻi he peesi 13]

Naʻa mo e hili ha ngaahi taʻu ʻo e ngāué, ʻoku malava ke tau tauhi maʻu ʻetau fiefiá

[Fakatātā ʻi he peesi 15]

Kuo fakaleleiʻi ʻe he laui miliona ʻenau moʻuí ʻaki ʻa e hoko ko e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihova