Skip to content

Skip to table of contents

VAHE TOLU

Ko e Ongo Kī ʻe Ua ki ha Nofo Mali Tuʻuloa

Ko e Ongo Kī ʻe Ua ki ha Nofo Mali Tuʻuloa

1, 2. (a) Ko e hā hono lōloa naʻe faʻufaʻu ke ʻosi ki ai ʻa e nofo malí? (e) ʻE ala lava fēfē ʻa e meʻá ni?

 ʻI HE taimi naʻe fakafāʻūtahaʻi ai ʻe he ʻOtuá ʻa e ʻuluaki tangatá mo e fefiné ʻi he nofo malí, naʻe ʻikai ha fakahaaʻi ia ai ko e fakatahaʻí ʻe fakataimi pē. Naʻe pau ke fakataha ʻa ʻĀtama mo ʻIvi ʻi he kotoa ʻo ʻena moʻuí. (Senesi 2:24) Ko e tuʻunga ʻa e ʻOtuá ki ha nofo mali tāú ko hono fakafāʻūtahaʻi ʻo ha tangata ʻe taha mo ha fefine ʻe taha. Ko e fehokotaki fakasino taʻetaau mafatukituki pē ʻi he tafaʻaki ʻa ha tokotaha pe ko e ongo meʻá fakatouʻosi, ʻoku tokonaki mai ai ʻa e ngaahi makatuʻunga Fakatohitapu ki he vete malí, mo e malava ke toe malí.​—Mātiu 5:32.

2 ʻOku malava ki he ongo meʻa tāutaha ʻe toko uá ke na nofo fiefia fakataha ʻi ha taimi lōloa taʻefakangatangata? ʻIo, pea ʻoku fakahaaʻi ʻe he Tohitapú ʻa e ongo meʻa tefito mātuʻaki mahuʻinga ʻe ua, pe ko e ongo kī, ʻokú na tokoni ke ʻai ke malava ai ení. Kapau ʻe fakatou ngāueʻaki eni ʻe he husepānití mo e uaifí, te na fakaava ai ʻa e matapā ki he fiefiá pea mo e ngaahi tāpuaki lahi. Ko e hā ʻa e ongo kī ko ení?

KO E ʻULUAKI KIÍ

3. Ko e hā ʻa e faʻahinga ʻe tolu ʻo e ʻofá ʻoku totonu ke fakatupulekina ʻe he ngaahi hoa malí?

3 Ko e ʻuluaki kií ko e ʻofá. ʻOku fakatupu tokangá, he ʻoku ʻi ai ʻa e faʻahinga kehekehe ʻo e ʻofá ʻoku fakahaaʻi ʻi he Tohitapú. Ko e taha ko ha ʻofa māfana, mo fakafoʻituitui ki ha taha, ʻa e faʻahinga ʻofa ko ia ʻoku ʻi ai he vahaʻa ʻo e ngaahi kaumeʻa ofí. (Sione 11:3) Ko e taha ko e ʻofa ko ia ʻoku tupu ʻi he vahaʻa ʻo e ngaahi mēmipa fakafāmilí. (Loma 12:10) Ko hono tolú ko ha ʻofa fakaemanako ʻoku lava ke maʻu ʻe ha taha ki ha mēmipa ko ha tangata pe fefine. (Palovepi 5:​15-20) Ko e moʻoni, ko e kotoa ʻo e ngaahi meʻá ni ʻoku totonu ke fakatupulekina ia ʻe ha husepāniti mo ha uaifi. Ka ʻoku ʻi ai ʻa e faʻahinga hono fā ʻo e ʻofá, ʻoku mahuʻinga lahi ange ia ʻi he ngaahi ʻofa kehé.

4. Ko e hā ʻa e faʻahinga hono fā ʻo e ʻofá?

4 ʻI he muʻaki lea ʻo e Ngaahi Konga Tohitapu Faka-Kalisi Kalisitiané, ko e foʻi lea ki he faʻahinga ko eni hono fā ʻo e ʻofá ko e a·gaʹpe. Ko e foʻi lea ko iá ʻoku ngāueʻaki ia ʻi he 1 Sione 4:​8, ʻa ia ʻoku tala mai ai kiate kitautolu: “Ko e ʻOtua ko e ʻOfa.” Ko e moʻoni, “oku tau ofa, koeuhi [ko e ʻOtuá naʻe] tomua ofa mai kiate kitautolu.” (1 Sione 4:​19PM) ʻOku fakatupulekina ʻe ha Kalisitiane ʻa e ʻofa peheé ʻuluakí kia Sihova ko e ʻOtuá pea toki hoko leva ki he kaungā faʻahinga ʻo e tangatá. (Maake 12:​29-31) Ko e foʻi lea a·gaʹpe ʻoku toe ngāueʻaki ia ʻi he Efeso 4:​33 (Efeso 5:​2PM), ʻa ia ʻoku pehē ai: “Pea fou ʻi he ʻofa, ʻo hange foki ko Kalaisi ne ne ʻofaʻi kimoutolu, ʻo ne liʻoa ia koeʻuhi ko kimoutolu.” Naʻe pehē ʻe Sīsū ko e faʻahinga ʻofa ko ení ʻe fakaʻilongaʻi ʻaki ia ʻa hono kau muimui moʻoní: “Ko e meʻa kó é ʻe ʻilo ai ʻe he kakai kotoa pē ko e kau ako kimoutolu aʻaku, ʻo kapau ʻe ai haʻamou feʻofaʻaki [a·gaʹpe].” (Sione 13:35) Toe fakatokangaʻi foki, ʻa hono ngāueʻaki ʻo e a·gaʹpe ʻi he 1 Kolinito 13:13: “ʻOku tolonga pe ʻa Tui, ʻa ʻAmanaki, ʻa ʻOfa; ʻa e tolu ni pe: pea ko honau tuʻukimuʻa ko ʻOfa [a·gaʹpe].”

5, 6. (a) Ko e hā ʻoku lahi ange ai ʻa e ʻofá ʻi he tuí mo e ʻamanakí? (e) Ko e hā ʻa e ngaahi ʻuhinga ʻe tokoni ai ʻa e ʻofá ke ʻai ke tuʻuloa ha nofo mali?

5 Ko e hā ʻokú ne ʻai ʻa e ʻofa a·gaʹpe ko ení ke lahi ange ia ʻi he tuí mo e ʻamanakí? ʻOku puleʻi ia ʻe he ngaahi tefitoʻi moʻoni​—ko e ngaahi tefitoʻi moʻoni totonu​—ʻoku maʻu ʻi he Folofola ʻa e ʻOtuá. (Sāme 119:105) Ko ha tokanga taʻesiokita ia ki hono fai ki he niʻihi kehé ʻa e meʻa ʻoku totonu mo lelei mei he vakai mai ʻa e ʻOtuá, tatau ai pē pe ʻoku hā ʻoku tuha mo ia pe ʻikai ʻa e tokotaha ʻokú ne maʻu iá. Ko e ʻofa peheé ʻokú ne fakamafeia ʻa e ngaahi hoa malí ke nau muimui ʻi he faleʻi ʻa e Tohitapú: “Mou fekatakiʻaki pe mo fefakamolemoleʻaki; ʻio, ʻo hange foki ne fakamolemole kimoutolu ʻe he ʻEiki, ke pehe pe mo kimoutolu.” (Kolose 3:13) Ko e ongo meʻa mali ʻofá ʻokú na maʻu mo fakatupulekina ʻa e “ʻofa lahi [a·gaʹpe] ʻiate [kinaua], koeʻuhi he ko e ʻofá ʻokú ne ʻufiʻufi ha angahala lahi fau.” (1 Pita 4:8NW) Fakatokangaʻi ʻoku ʻufiʻufi ʻe he ʻofá ʻa e ngaahi fehālaakí. ʻOku ʻikai te ne toʻo kinautolu, koeʻuhi he ʻoku ʻikai ha tangata taʻehaohaoa ʻe lava ke ʻatā mei he faihalá.​—Sāme 130:​3, 4; Semisi 3:2.

6 ʻI he taimi ʻoku fakatupulekina ai ʻe ha ongo meʻa mali ʻa e ʻofa pehē ki he ʻOtuá pea ʻiate kinauá, ʻe tuʻuloa ai mo fiefia ʻa ʻena nofo malí, he ko e “ʻofa ʻoku ʻikai ke kaʻanga ia ʻi ha taimi.” (1 Kolinito 13:8) Ko e ʻofá ko e “fakamaʻu [ia] ʻo e haohaoa.” (Kolose 3:14) Kapau kuó ke mali, ʻe lava fēfē kiate koe mo ho hoá ke mo fakatupulekina ʻa e faʻahinga ʻofa ko ení? Lau fakataha ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá, pea talanoa fekauʻaki mo ia. Ako ʻa e faʻifaʻitakiʻanga ʻa Sīsū ʻi he ʻofá pea feinga ke faʻifaʻitaki kiate ia, ke fakakaukau mo ngāue tatau mo ia. Tānaki atu ki ai, maʻu ʻa e ngaahi fakataha faka-Kalisitiané, ʻa ia ʻoku akoʻi ai ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá. Pea lotu ki he tokoni ʻa e ʻOtuá ke fakatupu ʻa e faʻahinga ʻofa māʻolunga ko ení, ʻa ia ko ha fua ʻo e laumālie māʻoniʻoni ʻo e ʻOtuá.​—Palovepi 3:​5, 6; Sione 17:3; Kaletia 5:22; Hepelu 10:​24, 25.

KO E KĪ HONO UÁ

7. Ko e hā ʻa e ʻapasia, pea ko hai ʻoku totonu ke ne fakahaaʻi ʻa e ʻapasiá ʻi he nofo malí?

7 Kapau ʻoku feʻofaʻaki moʻoni ha ongo meʻa mali ʻe toko ua, te na toe maʻu leva ʻa e feʻapasiaʻakí, pea ko e ʻapasiá ʻa e kī hono ua ki ha nofo mali fiefiá. Ko e ʻapasiá ʻoku fakamatalaʻi ia ko e “fai ha fakakaukau ki he niʻihi kehé, ʻo fakaʻapaʻapaʻi kinautolu.” ʻOku faleʻi ʻe he Folofola ʻa e ʻOtuá ʻa e kau Kalisitiane kotoa pē, ʻo kau ai ʻa e ngaahi husepānití mo e ngaahi uaifí: “ʻI he fakaʻapaʻapa mou tāimuʻa kimoutolu.” (Loma 12:10) Naʻe tohi ʻe he ʻapositolo ko Pitá: Ko “kimoutolu tangata, ko hoʻomou nonofo mo e fefine [homou ngaahi uaifí] ke fai fakakaukauʻi, he ko e hama vaivai; ʻo mou tuʻutuʻuni hanau fakaʻapaʻapa.” (1 Pita 3:7) ʻOku faleʻi ki he uaifí ke ne “ʻapasia loloto ki hono husepānití.” (Efeso 5:​33NW) Kapau ʻokú ke loto ke fakaʻapaʻapaʻi ha taha, ʻokú ke anga-ʻofa ki he tokotaha ko iá, ʻapasiaʻi ʻa e ngeia ʻo e tokotaha ko iá mo ʻene ngaahi fakakaukau ʻoku fakahāʻí, pea mateuteu ke fakahoko ha kole ʻuhinga lelei pē ʻoku fai atu kiate koe.

8-10. Ko e hā ʻa e ngaahi founga ʻe tokoni ai ʻa e ʻapasiá ke ʻai ʻa e fakatahaʻi ʻo e nofo malí ke tuʻumaʻu mo fiefiá?

8 Ko e faʻahinga ko ia ʻoku nau fakaʻamu ke maʻu ha nofo mali fiefiá, ʻoku nau fakahaaʻi ʻa e ʻapasia ki honau ngaahi hoá, ʻaki ʻa e ʻikai ‘taki taha tokanga ki heʻenau meʻa ʻanautolú pe, ka ki he meʻa ʻa [honau ngaahi hoá].’ (Filipai 2:4) ʻOku ʻikai ke nau fakakaukau ki he meʻa pē ʻoku lelei kiate kinautolú​—ʻa ia ʻe hoko ia ko e siokita. ʻI hono kehé, ʻoku nau fakakaukau ki he meʻa ʻoku toe lelei taha ki honau ngaahi hoá. Ko e moʻoni, ʻoku nau fakamuʻomuʻa ʻa e meʻa ko iá.

9 ʻE tokoniʻi ʻe he ʻapasiá ʻa e ngaahi hoa malí ke nau lāuʻilo ki he ngaahi faikehekehe ʻi he fakakaukaú. ʻOku ʻikai ʻuhinga lelei ke ʻamanekina ʻe maʻu ʻe ha ongo meʻa ʻe toko ua ʻa e ngaahi vakai tatau ʻi he meʻa kotoa pē. Ko e meʻa ko ia ʻe mahuʻinga nai ki ha husepānití ʻe ʻikai nai ke mahuʻinga tatau ia ki ha uaifi, pea ko e meʻa ko ia ʻoku saiʻia ai ha uaifí ʻe ʻikai nai ko e meʻa ia ʻoku saiʻia ai ʻa e husepānití. Ka ʻoku totonu ke ʻapasiaʻi ʻe he tokotaha taki taha ʻa e ngaahi vakai mo e ngaahi fili ʻa e tokotaha kehé, kehe pē ko e ngaahi meʻá ni ʻoku ʻi loto ia ʻi he ngaahi fakangatangata ʻo e ngaahi lao mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻa Sihová. (1 Pita 2:16; fakafehoanaki mo Filimone 14.) ʻIkai ko ia pē, ʻoku totonu ke taki taha ʻapasiaʻi ʻa e ngeia ʻo e tokotaha kehé ʻaki ʻa e ʻikai ʻai ʻa e tokotaha ko iá ko e meʻa ia ke fai ki ai ha ngaahi talanoa pe ngaahi fakakata fakamāʻulaloʻi, tatau ai pē ʻi he kakaí, pe ʻi he fakafoʻituituí.

10 ʻIo, ko e ʻofa ki he ʻOtuá pea ʻiate kinauá mo e feʻapasiaʻakí ʻa e ongo kī mātuʻaki mahuʻinga ki ha nofo mali lavameʻa. ʻE lava fēfē ke ngāueʻaki kinaua ʻi he niʻihi ʻo e ngaahi tafaʻaki mahuʻinga lahi ange ʻo e moʻui ʻi he malí?

TUʻUNGA-ʻULU HANGĒ KO KALAISÍ

11. ʻI he tuʻunga Fakatohitapú, ko hai ʻa e ʻulu ʻi he nofo malí?

11 ʻOku tala mai ʻe he Tohitapú kiate kitautolu naʻe fakatupu ʻa e tangatá fakataha mo e ngaahi ʻulungaanga ʻa ia te ne ʻai ia ke ne hoko ai ko ha ʻuluʻi fāmili lavameʻa. ʻI heʻene peheé, ʻe fakafatongiaʻaki ai ʻa e tangatá ʻi he ʻao ʻo Sihová ki he lelei fakalaumālie mo fakaesino ʻa hono uaifí mo e fānaú. ʻE pau ke ne fai ha ngaahi fili mafamafatatau ʻa ia ʻoku tapua mai ai ʻa e finangalo ʻo Sihová pea hoko ko ha faʻifaʻitakiʻanga lelei ʻo e ʻulungaanga fakaʻotuá. “ʻA e kau fefine, mou anganofo ki siʻomou ngaahi husepaniti, ʻo hange ki he ʻEiki. He ko e husepaniti ko e ʻulu ʻo e uaifi, ʻo hange foki ko Kalaisi ko e ʻulu ʻo e Siasi.” (Efeso 5:​22, 23) Kae kehe, ʻoku pehē ʻe he Tohitapú ʻoku toe maʻu ʻe he husepānití ha ʻulu, ko e Tokotaha ʻokú ne maʻu ʻa e mafai ke pule kiate ia. Naʻe tohi ʻe he ʻapositolo ko Paulá: “ʻOku ou loto ke mou ʻilo, ko e ʻulu ʻo e tangata kotoa pe ko Kalaisi; pea ko e ʻulu ʻo e fefine ko e tangata; pea ko e ʻulu ʻo Kalaisi ko e ʻOtua.” (1 Kolinito 11:3) Ko e husepāniti fakapotopotó ʻoku ako ia ki he founga ʻo hono ngāueʻi ʻa e tuʻunga-ʻulú ʻaki ʻa e faʻifaʻitaki ki hono ʻulú tonu, ʻa Kalaisi Sīsū.

12. Ko e hā ʻa e faʻifaʻitakiʻanga lelei naʻe fokotuʻu ʻe Sīsū ʻi hono fakatou fakahaaʻi ʻa e anganofó mo hono ngāueʻi ʻo e tuʻunga-ʻulú?

12 Ko Sīsū foki ʻoku ʻi ai hono ʻulu, ko Sihova, pea ʻoku anganofo totonu ia kiate Ia. Naʻe pehē ʻe Sīsū: “ʻOku ʻikai te u tuli ki he loto oʻoku, ka ki he finangalo ʻo ia naʻa ne fekau mai au.” (Sione 5:30) Ko ha faʻifaʻitakiʻanga lelei ʻaupito moʻoni ē! Ko Sīsuú “ko e ʻuluaki ia naʻe fakatupu.” (Kolose 1:15) Naʻá ne hoko ko e Mīsaiá. Naʻe pau ke ne hoko ko e ʻUlu ʻo e fakatahaʻanga ʻo e kau Kalisitiane paní pea mo e Tuʻi kuo fakanofo ʻo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá, ʻo māʻolunga ia ʻi he kotoa ʻo e kau ʻāngeló. (Filipai 2:​9-11; Hepelu 1:4) Neongo ʻa e tuʻunga lelei ange peheé mo e ngaahi ʻamanaki māʻolunga peheé, ko e tangata ko Sīsuú naʻe ʻikai ke ne anga-fefeka, ʻo taʻeʻunua, pe faifakakouna tōtuʻa. Naʻe ʻikai ko ha tokotaha fakaaoao ia, ʻo toutou fakamanatu ki heʻene kau ākongá naʻe pau ke nau talangofua ange kiate ia. Naʻe ʻofa mo manavaʻofa ʻa Sīsū, tautefito ki he faʻahinga naʻe fakafeʻātungiaʻí. Naʻá ne pehē: “Haʻu kiate au, ʻa kimoutolu kotoa pe ʻoku fakaongosia mo māfasia, pea te u fakamālōlō kimoutolu. ʻAi ʻeku ioke kiate kimoutolu, pea mou ako ʻiate au: he ʻoku ou faʻa kataki mo angafākatuʻa [“loto-fakatōkilalo,” NW], pea te mou ʻilo ha mālōlō ʻi homou laumalie. He ko e ioke aʻaku ʻoku molū, pea ko e kavenga aʻaku ʻoku maʻamaʻa.” (Mātiu 11:​28-30) Naʻe fakafiefia ʻa e hoko ʻo feohi mo iá.

13, 14. ʻE anga-fēfē hono ngāueʻi ʻe ha husepāniti ʻofa ʻa hono tuʻunga-ʻulú, ʻi he faʻifaʻitaki kia Sīsuú?

13 Ko e husepāniti ʻoku holi ki ha moʻui fakafāmili fiefiá ʻoku lelei ke ne fakakaukau ki he ngaahi fasi-ʻa-anga lelei ʻo Sīsuú. Ko ha husepāniti lelei ʻoku ʻikai ke anga-fefeka ia mo fakatikitato, ʻo ngāuehalaʻaki ʻa hono tuʻunga-ʻulú ʻo hangē ko ha vaʻakau ke tā ʻaki ʻa hono uaifí. Ka, ʻokú ne ʻofaʻi mo fakaʻapaʻapaʻi ia. Kapau naʻe “loto-fakatōkilalo” ʻa Sīsū, ʻoku toe maʻu ʻe he husepānití ʻa e ʻuhinga lahi ange ke hoko ai ʻo pehē koeʻuhi, ʻi he ʻikai tatau mo Sīsuú, ʻokú ne fai ʻa e ngaahi fehālaaki. ʻI heʻene fai peheé, ʻokú ne fiemaʻu ʻa e mahino ʻa hono uaifí. Ko ia ai, ko e husepāniti anga-fakatōkilaló ʻokú ne fakahaaʻi ʻa ʻene ngaahi fehālaakí, neongo ko e ngaahi foʻi lea, “kātaki fakamolemole; naʻá ke tonu koe,” ʻe faingataʻa nai ke leaʻaki. ʻE ʻiloʻi ʻe ha uaifi ʻoku faingofua lahi ange ke ʻapasiaʻi ʻa e tuʻunga-ʻulu ʻa ha husepāniti anga-fakanānā mo anga-fakatōkilalo ʻi ha taha hīkisia mo anga-faingataʻa. ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, ko e uaifi ʻapasiá ʻoku toe kole fakamolemole ia ʻi he taimi ʻokú ne faihala aí.

14 Naʻe fakatupu ʻe he ʻOtuá ʻa e fefiné fakataha mo e ngaahi ʻulungaanga lelei ʻe lava ke ne ngāueʻaki ʻi he tokoni ki ha nofo mali fiefiá. ʻE fakatokangaʻi eni ʻe ha husepāniti fakapotopoto pea ʻe ʻikai te ne taʻofi ia. ʻOku hehema ʻa e kakai fefine tokolahi ke nau maʻu ʻa e manavaʻofa mo e ongongofua lahi ange, ʻa ia ko e ngaahi anga ia ʻoku fiemaʻu ki hono tokangaʻi ʻo ha fāmilí pea ʻi hono tauhi ʻo e ngaahi vahaʻangatae fakaetangatá. ʻOku faʻa hoko, ko e fefiné ʻoku mātuʻaki pōtoʻi ʻi hono ʻai ʻa e ʻapí ke hoko ko ha feituʻu fakalata ia ke nofo ai. Ko e “uaifi lavameʻa” naʻe fakamatalaʻi ʻi he Palovepi vahe 31 naʻá ne maʻu ʻa e ngaahi anga fakaofo lahi mo e ngaahi talēniti lelei ʻaupito, pea naʻe maʻu ʻaonga kakato ʻa hono fāmilí mei ai. Ko e hā hono ʻuhingá? Koeʻuhi “ʻoku falala” kiate ia ʻa e loto ʻo hono husepānití.​—Palovepi 31:​10, 11NW.

15. ʻE lava fēfē ke fakahaaʻi ʻe ha husepāniti ʻa e ʻofa mo e ʻapasia ki hono uafí ʻo hangē ko Kalaisí?

15 ʻI he ngaahi tōʻonga fakafonua ʻe niʻihi, ʻoku fakamamafaʻi tōtuʻa ai ʻa e tuʻunga mafai ʻo e husepānití, ko ia naʻa mo e ʻeke kiate ia ha foʻi fehuʻí ʻoku vakai ki ai ko e taʻefakaʻapaʻapa ia. ʻOkú ne tōʻongafai nai ki hono uaifí ʻo ne meimei hangē ha pōpulá. Ko ha ngāueʻi hala pehē ʻo e tuʻunga-ʻulú ʻoku iku ia ki ha vahaʻangatae kovi ʻo ʻikai ngata pē mo hono uaifí kae toe pehē foki mo e ʻOtuá. (Fakafehoanaki mo 1 Sione 4:​20, 21.) ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, ʻoku liʻaki ʻe he ngaahi husepāniti ʻe niʻihi ʻo ʻikai ke taki, ʻo tuku ki honau ngaahi uaifí ke nau puleʻi ʻa e fāmilí. Ko e husepāniti ko ia ʻoku anganofo totonu kia Kalaisí ʻoku ʻikai te ne faitaʻetotonu ki hono uaifí pe kaihaʻasi meiate ia ʻa hono ngeiá. ʻI hono kehé, ʻokú ne faʻifaʻitaki ki he ʻofa feilaulauʻi-kita ʻa Sīsuú pea fai ʻo hangē ko e faleʻi ʻa Paulá: “ʻA e kau tangata, mou ʻofa ki homou ngaahi uaifi, ʻo hange foki ko Kalaisi ne ne ofaʻi ʻa e Siasi, ʻo ne liʻoa ʻa ʻEne ʻAfio koeʻuhi ko ia.” (Efeso 5:25) Naʻe ʻofaʻi lahi ʻe Kalaisi Sīsū ʻa hono kau muimuí ʻo ne pekia maʻanautolu. Ko ha husepāniti lelei te ne feinga ke faʻifaʻitaki ki he fakakaukau taʻesiokita ko iá, ʻo kumi ki he lelei ʻa hono uaifí, kae ʻikai ke fakakounaʻi ia. ʻI he taimi ʻoku anganofo ai ha husepāniti kia Kalaisi pea fakahāhā ʻa e ʻofa mo e ʻapasia hangē ko Kalaisí, ʻe ueʻi ai ʻa hono uaifí ke ne anganofo ʻa ia tonu kiate ia.​—Efeso 5:​28, 29, 33.

ANGANOFO FAKAEUAIFÍ

16. Ko e hā ʻa e ngaahi anga ʻoku totonu ke fakahāhā ʻe ha uaifi ʻi hono vahaʻangatae mo hono husepānití?

16 ʻI ha taimi hili hono fakatupu ʻo ʻĀtamá, “[Naʻe] folofola ʻa Sihova Elohimi. ʻOku ʻikai lelei ki he tangata ke toko taha; kau ngaohi maʻana ha tokoni [“ko ha fakakakato ʻo ia,” NW].” (Senesi 2:18) Naʻe fakatupu ʻe he ʻOtuá ʻa ʻIvi “ko ha fakakakato,” ʻo ʻikai ko ha tokotaha feʻauhi. Ko e nofo malí naʻe ʻikai fiemaʻu ia ke hangē ha vaka mo ha ongo ʻeikivaka ʻe toko ua ʻokú na feʻauhí. Naʻe fiemaʻu ki he husepānití ke ne ngāueʻi ʻa e tuʻunga-ʻulu ʻofa, pea ko e uaifí naʻe fiemaʻu ke ne fakaeʻa ʻa e ʻofa, ʻapasia, mo e fakamoʻulaloa loto-lelei.

17, 18. Ko e hā ʻa e ngaahi founga ʻe lava ke hoko ai ha uaifi ko ha tokotaha-tokoni moʻoni ki hono husepānití?

17 Kae kehe, ko ha uaifi lelei ʻoku laka hake ia ʻi he fakamoʻulaloá pē. ʻOkú ne feinga ke ne hoko ko ha tokotaha-tokoni moʻoni, ʻo poupouʻi ʻa hono husepānití ʻi he ngaahi fili ʻokú ne faí. Ko e moʻoni, ʻoku faingofua ange kiate ia ʻi he taimi ʻokú ne loto-tatau ai mo ʻene ngaahi filí. Ka naʻa mo e taimi ʻoku ʻikai ai te ne loto-tatau mo iá, ko ʻene poupou longomoʻuí ʻe lava ke tokoniʻi ai ʻa ʻene filí ke ʻi ai hano ola lavameʻa lahi ange.

18 ʻOku lava ʻe ha uaifi ke tokoniʻi ʻa hono husepānití ke ne hoko ko ha ʻulu lelei ʻi ha ngaahi founga kehe. ʻE lava ke ne fakahāhā ʻa e houngaʻia ki heʻene ngaahi feinga ʻi hono fai ʻa e takí, kae ʻikai ko hono fakaangaʻi ia pe ʻai ia ke ne ongoʻi ʻe ʻikai ʻaupito lava ke ne fakafiemālieʻi ia. ʻI he feangainga mo hono husepānití ʻi ha founga leleí, ʻoku totonu ke ne manatuʻi ko e “angavavai mo e angamalū, . . . ko e meʻa mahuʻinga ʻaupito ʻi he ʻafio ʻa e ʻOtua.” (1 Pita 3:​3, 4; Kolose 3:12) Fēfē kapau ʻoku ʻikai ko ha tokotaha tui ʻa e husepānití? Pe ʻokú ne pehē pe ʻikai, ʻoku fakaʻaiʻai ʻe he ngaahi Konga Tohitapú ʻa e ngaahi uaifí “ke nau ʻofa ki honau ngaahi husepaniti, pea ʻofa ki heʻenau fanau, ke nau angafakapotopoto, ke nau angamaʻa, ke nau ngaue ʻi ʻapi, ke nau angalelei, ke nau anganofo ki honau ngaahi husepaniti naʻa lauʻikovi ʻa e folofola ʻa e ʻOtua.” (Taitusi 2:​4, 5) Kapau ʻoku malanga hake ha ngaahi meʻa fekauʻaki mo e konisēnisí, ko ha husepāniti taʻetui ʻoku ngalingali lahi ange te ne tokaʻi ʻa e tuʻunga ʻo e uaifí kapau ʻoku fakahoko ia ʻaki ha “angavaivai mo e ʻapasia loloto.” Ko e ngaahi husepāniti taʻetui ʻe niʻihi kuo “maʻu mai ʻo ʻikai ʻaki ha lea fakafou ʻi he ʻulungaanga ʻo honau ngaahi uaifí, koeʻuhi ko ʻenau sio tonu ʻi [heʻenau] anga-maʻá fakataha mo e ʻapasia loloto.”—1 Pita 3:​1, 2, 15NW; 1 Kolinito 7:​13-16.

19. Fēfē kapau ʻe kole ʻe ha husepāniti ki hono uaifí ke ne maumauʻi ʻa e lao ʻa e ʻOtuá?

19 Fēfē kapau ʻe kole ʻe ha husepāniti ki hono uaifí ke ne fai ha meʻa ʻoku tapui ʻe he ʻOtuá? Kapau ʻe hoko ia, kuo pau ke ne manatuʻi ko e ʻOtuá ʻa hono Tokotaha-Pule taupotú. ʻOkú ne toʻo ko ha fakatātā ʻa e meʻa naʻe fai ʻe he kau ʻapositoló ʻi he taimi naʻe kole ai ʻa e kau maʻu mafaí ke nau maumauʻi ʻa e lao ʻa e ʻOtuá. ʻOku fakamatala ʻa e Ngāue 5:29: “Pea tali ʻa Pita mo e kau Aposetolo, ʻo nau pehe, ʻOku totonu pe ke fai ki he pule ʻa e ʻOtua ʻi he pule ʻa e tangata.”

FETUʻUTAKI LELEI

20. Ko e hā ha tafaʻaki mātuʻaki mahuʻinga ʻa ia ʻoku mātuʻaki fiemaʻu ai ʻa e ʻofá mo e ʻapasiá?

20 Ko e ʻofá mo e ʻapasiá ʻoku fiemaʻu ia ki he toe tafaʻaki ʻe taha ʻo e nofo malí​—ko e fetuʻutakí. Ko e husepāniti ʻofá ʻe fetalanoaʻaki ia mo hono uaifí ʻo fekauʻaki mo ʻene ngaahi ngāué, ko ʻene ngaahi palopalemá, ko ʻene ngaahi fakakaukaú ʻi he ngaahi meʻa kehekehe. ʻOkú ne fiemaʻu eni. Ko ha husepāniti ʻokú ne vaheʻi ʻa e taimi ke talanoa ai mo hono uaifí pea fanongo moʻoni ki he meʻa ʻokú ne leaʻakí ʻokú ne fakahāhā ʻa ʻene ʻofa mo ʻene ʻapasiaʻi ia. (Semisi 1:19) ʻOku lāunga ʻa e ngaahi uaifi ʻe niʻihi ʻo pehē ʻoku fakamoleki ʻe honau ngaahi husepānití ʻa e taimi siʻisiʻi ʻaupito ʻi he fetalanoaʻaki mo kinautolú. ʻOku fakamamahi ia. Ko e moʻoni, ʻi he ngaahi taimi femoʻuekina ko ení, ʻoku ngāue nai ai ʻa e ngaahi husepānití ʻi ha ngaahi houa lōloa ʻi tuʻa mei he ʻapí, pea ko e ngaahi tuʻunga fakaʻekonōmiká ʻe iku nai ai ʻo toe ngāue ʻa e ngaahi uaifí. Ka ko ha ongo meʻa mali ʻoku fiemaʻu ke vaheʻi ha taimi kiate kinaua. He ka ʻikai, te na iku nai ai ʻo fetauʻatāinaʻaki. ʻE lava ke iku ia ki he ngaahi palopalema mafatukituki kapau ʻokú na ongoʻi ʻoku ueʻi kinaua ke na kumi ki ha feohi kaungāongoʻi ʻi tuʻa mei he fokotuʻutuʻu ʻo e nofo malí.

21. ʻE anga-fēfē ʻa e tokoni ʻa e lea leleí ke tauhi ha nofo mali ke fiefia?

21 Ko e founga ʻo e fetuʻutaki ʻa e ngaahi uaifí mo e ngaahi husepānití ʻoku mahuʻinga. “Ko e ngaahi lea ʻofa . . . ʻoku melie ki he loto, pea ko e faitoʻo ki hoto ngaahi hui.” (Palovepi 16:24) Tatau ai pē pe ko e hoá ko ha tokotaha tui pe ʻikai, ʻoku ngāueʻaki ki ai ʻa e faleʻi ʻa e Tohitapú: “Ke kelesiʻia ai pe hoʻomou lea ki ai, mo fakaifo ʻaki ha masima,” ʻa ia, ko e lea lelei. (Kolose 4:6) ʻI he taimi kuo maʻu ai ʻe ha taha ha ʻaho faingataʻá, ko ha ngaahi foʻi lea siʻi anga-ʻofa mo kaungāongoʻi mei he hoa ʻo e tokotahá ʻe lava ke ne fakahoko ʻa e meʻa lelei lahi. “Koe lea oku gali mo totonu hono lea aki oku hage ia koe abeli koula i ha ibu siliva.” (Palovepi 25:​11PM) Ko e tō ʻo e leʻó pea mo e filifili ʻo e ngaahi foʻi leá ʻoku mahuʻinga ʻaupito. Ko e fakatātaá, ʻi ha tōʻonga ʻiteʻita, mo fakakouna, ʻe tala nai ʻe ha taha ki he tokotaha ʻe tahá: “Tāpuni e matapā ko iá!” Ka ko e “fakaifo ʻaki ha masima” lahi ange ē ko e ngaahi foʻi lea, ʻoku leaʻaki ʻi ha leʻo mokomoko, mo mahino, “Kātaki, ʻe lava nai ke ke tāpuni ʻa e matapaá?”

22. Ko e hā ʻa e ngaahi fakakaukau ʻoku fiemaʻu ʻe he ongo meʻa malí koeʻuhi ke na tauhi maʻu ʻa e fetuʻutaki leleí?

22 ʻOku lakalakaimonū ʻa e fetuʻutaki leleí ʻi he taimi ʻoku ʻi ai ai ʻa e ngaahi foʻi lea molū, ngaahi sio mo e ngaahi fakaʻilonga ʻo e meesi, anga-ʻofa, mahino, mo e fakaalaalá. ʻI he ngāue mālohi ke tauhi maʻu ʻa e fetuʻutaki leleí, ʻe fakatou ongoʻi tauʻatāina ai ʻa e husepānití mo e uaifí ke ʻai ke ʻiloʻi ʻa ʻena ngaahi fiemaʻú, pea ʻe lava ke hoko ko e ngaahi matavai ia ʻo e fakafiemālie mo e fetokoniʻaki ʻi he ngaahi taimi ʻo e tōnoa ʻa e ʻamanakí pe faingataʻá. “[Lea] fakafiemalie ki he kau loto foi,” ko e enginaki ia ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá. (1 Tesalonaika 5:​14PM) ʻE ʻi ai ʻa e ngaahi taimi ʻe loto-mafasia ai ʻa e husepānití pea mo e ngaahi taimi ʻe pehē ai mo e uaifí. ʻE lava ke na lea “fakafiemalie,” ʻo felangahakeʻaki.​—Loma 15:2.

23, 24. ʻE anga-fēfē ʻa e tokoni ʻa e ʻofá mo e ʻapasiá ʻi he taimi ʻoku ʻi ai ai ʻa e ngaahi taʻefelotoí? ʻOmai ha fakatātā.

23 Ko e ongo hoa mali ʻokú na fakaeʻa ʻa e ʻofá mo e ʻapasiá ʻe ʻikai te na sio ki he taʻefelotoi kotoa pē ko ha pole. Te na ngāue mālohi ke ʻoua ʻe hoko ʻo “aga fakaita” ʻiate kinaua. (Kolose 3:​19PM) ʻOku totonu ke na manatuʻi fakatouʻosi “ko e tali malū ʻoku lolou ai ʻa e houhau.” (Palovepi 15:1) Tokanga ke ʻoua ʻe tuku hifo pe fakahalaiaʻi ha hoa ʻokú ne lilingi mai ʻa ʻene ngaahi ongoʻi loloto ʻi lotó. ʻI hono kehé, vakai ki he ngaahi fakahāhā peheé ko ha faingamālie ia ke maʻu ai ʻa e vavanga ki he fakakaukau ʻa e tokotahá. Feinga ke ngāue fakataha ki he ngaahi faikehekehé, pea hoko ai ki ha fakamulituku feongoongoi.

24 Manatuʻi ʻa e taimi naʻe ʻoatu ai ʻe Sela ki hono husepānití, ʻa ʻĒpalahame, ha fakaleleiʻanga ki ha palopalema tefito pea ʻikai ke tatau matematē ia mo ʻene ngaahi ongoʻí. Neongo ia, naʻe tala ʻe he ʻOtuá kia ʻĒpalahame: “Fanongo ki hono leʻó.” (Senesi 21:​9-12NW) Naʻe fai ia ʻe ʻĒpalahame, pea naʻe tāpuakiʻi ia. ʻI he tuʻunga meimei tatau, kapau ʻe fokotuʻu ʻe ha uaifi ha meʻa ʻoku kehe ia mei he meʻa ʻoku ʻi he fakakaukau ʻa hono husepānití, ʻoku totonu ke kiʻi fanongo ʻa e husepānití kiate ia. ʻI he taimi tatau, ʻoku ʻikai totonu ke puleʻi ʻe ha uaifi ʻa e fetalanoaʻakí ka ʻoku totonu ke ne fanongo ki he meʻa ʻe leaʻaki ʻe hono husepānití. (Palovepi 25:24) Ke vilitaki ʻa e husepānití pe ko e uaifí ʻi heʻene foungá tonu ʻi he taimi kotoa pē ko e taʻeʻofa ia mo e taʻeʻapasia.

25. ʻE anga-fēfē ʻa e tokoni ʻa e fetuʻutaki leleí ki he fiefiá ʻi he ngaahi tafaʻaki fekoekoeʻi ʻo e moʻui nofo malí?

25 Ko e fetuʻutaki leleí ʻoku toe mahuʻinga ia ʻi he vahaʻangatae fakaefehokotaki fakasino ʻa ha hoa mali. Ko e tuʻunga siokitá mo e ʻikai ha mapuleʻi-kitá ʻe lava ke ne maumauʻi mafatukituki ʻa e vahaʻangatae mātuʻaki fekoekoeʻi ko eni ʻi he nofo malí. Ko e ʻatā ʻa e fetuʻutakí, fakataha mo e anga-kātakí, ʻoku mātuʻaki fiemaʻu ia. ʻI he taimi ʻoku kumi taʻesiokita taki taha ai ki he lelei ʻa e tokotaha kehé, ʻoku tātātaha ke hoko ai ko ha palopalema mafatukituki ʻa e fehokotaki fakasinó. ʻI he meʻá ni pea ʻi he ngaahi meʻa kehé, “ke ʻoua naʻa kumi ʻe ha taha ʻene lelei aʻana, ka ko e lelei ʻa e taha.”—1 Kolinito 7:​3-5; 10:24.

26. Neongo ko e nofo mali kotoa pē ʻe ʻi ai ʻene ngaahi meʻa lelei mo e kovi, ʻe anga-fēfē hono tokoniʻi ʻe he fanongo ki he Folofola ʻa e ʻOtuá ʻa e ongo meʻa malí ke na maʻu ai ʻa e fiefiá?

26 Ko ha faleʻi lelei ē ʻoku ʻomai ʻe he Folofola ʻa e ʻOtuá! Ko e moʻoni, ko e nofo mali kotoa pē ʻe hokosia ai ʻa e ngaahi meʻa lelei mo e ngaahi meʻa kovi. Ka ʻi he taimi ʻoku fakamoʻulaloa ai ʻa e ongo meʻa malí ki he fakakaukau ʻa Sihová, hangē ko ia ʻoku fakaeʻa ʻi he Tohitapú, pea ʻai ke makatuʻunga ʻa hona vahaʻangataé ʻi he ʻofa mo e ʻapasia makatuʻunga ʻi he tefitoʻi moʻoní, ʻe lava ke na tuipau ai ʻe hoko ʻena nofo malí ʻo tuʻuloa mo fiefia. Te na fakalāngilangiʻi ai ʻo ʻikai ngata pē ʻiate kinaua kae toe pehē foki ki he Tupuʻanga ʻo e nofo malí, ko Sihova ko e ʻOtuá.