Skip to content

Huhu Totó—Lau ʻa e Kau Toketaá he Taimí Ni

Huhu Totó—Lau ʻa e Kau Toketaá he Taimí Ni

ʻI he laui hongofuluʻi taʻu, kuo fakaangaʻi ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová koeʻuhí ko ʻenau fakafisi ke tali ʻa e huhu totó. Ko e fakafisi ko iá, ʻoku makatuʻunga ia ʻi he tataki Fakatohitapu ke ‘fakaʻehiʻehi mei he totó,’ ʻi he taimi ʻe niʻihi kuo fepaki ia mo e fakakaukau ʻa e kau toketaá ki he faitoʻo lelei taha ki heʻenau kau mahakí.​—Ngāue 15:29.

Kae kehe, ʻoku fakautuutu ʻa e leʻo ʻo e faʻahinga taukei ʻi he malaʻe fakafaitoʻó kuo nau ʻohake ʻa e ngaahi ʻuhinga fakafaitoʻo ki hono ngāueʻaki ʻa e ngaahi founga fakafaitoʻo ʻoku fakaʻehiʻehi mei he totó.

Ko e ʻīsiu Spring 2013 ʻo e Stanford Medicine Magazine, ko ha tohi ʻa e Stanford University School of Medicine, ʻoku maʻu ai ha līpooti makehe ki he totó, ko hano konga naʻe fakakaveinga ko e “Fepaki mo e Fakakaukau Fakalūkufuá​—Ko e Hā ʻOku Hoko ʻo Hōloa Ai ʻa e Huhu Totó?” Ko e faʻutohi ʻo e kupu ko iá, ko Sarah C. P. Williams, ʻokú ne pehē: “ʻI he ngaahi hongofuluʻi taʻu kuohilí, naʻe fakahaaʻi ʻe ha ngaahi kulupu fakatotolo ʻi he ngaahi falemahaki takatakai he māmaní, ko e toto ʻoku tānakí ʻoku toutou ngāueʻaki, pea ʻi ha tuʻunga lahi ange, ʻi he meʻa ʻoku fiemaʻu ke tokoni ki he kau mahakí​—ʻi he ngaahi loki tafá mo e ngaahi falemahakí.”

Naʻe toʻo lea ʻa e faʻutohí mei he lea ʻa Patricia Ford, M.D., naʻá ne fokotuʻu pea ko e talēkita ʻo e Senitā ki he Faitoʻó mo e Tafa Taʻekau Ai ʻa e Totó ʻi he Falemahaki Pennsylvania. Naʻe pehē ʻe Dr. Ford: “Naʻe akoʻi ʻa e kau toketaá fakalūkufua ʻe mate ʻa e kakaí kapau heʻikai ke nau maʻu ha lēvolo pau ʻo e totó, ko e totó ʻa e fakahaofi moʻui tefitó . . . ʻOku moʻoni ia ʻi he ngaahi tuʻunga pau ʻe niʻihi, a ka ki he kau mahaki tokolahi tahá ʻi he ngaahi tuʻunga lahi tahá ʻoku ʻikai moʻoni ia.”

Ko Dr. Ford, ʻokú ne faitoʻo ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihova ʻe toko 700 nai he taʻu taki taha, naʻá ne toe pehē: “Ko e kau toketā tokolahi naʻá ku talanoa ki ai . . . ʻoku nau maʻu ʻa e maʻuhala ko eni heʻikai lava ʻa e kau mahaki tokolahi ʻo moʻui ka ʻikai huhu toto . . . Naʻá ku fakakaukau pehē nai mo au ʻi ha tuʻunga. Ka naʻe vave ʻeku ʻiloʻi ʻe lava ke ke tokangaʻi ʻa e kau mahaki ko ení ʻaki hano ngāueʻaki pē ha ngaahi founga faingofua ʻe niʻihi.”

ʻI ʻAokosi 2012, naʻe pulusi ʻi he makasini Archives of Internal Medicine ʻa e ola ʻo ha ako fekauʻaki mo e kau mahaki naʻe tafa honau mafú ʻi ha feituʻu ʻe taha lolotonga ha taʻu ʻe 28. Naʻe vave ange ʻa e sai ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi he kau mahaki tatau ka naʻa nau huhu toto. Naʻe siʻisiʻi ʻa e ngaahi ngāue fihi naʻe fai ki he Kau Fakamoʻoni ʻi he falemahakí, vave ange ʻa e ʻataá pea lelei ange ʻenau tuʻunga moʻui leleí ʻi he taʻu ʻe 20 ʻi he kau mahaki naʻe huhu totó.

Ko ha kupu ʻi he The Wall Street Journal naʻe pulusi ʻi ʻEpeleli 8, 2013, naʻe pehē ai: “Ko e tafa taʻekau ai ʻa e totó—ngaahi tafa ʻoku fakahoko ʻo ʻikai ngāueʻaki ʻa e toto naʻe tānaki—kuo fakahoko ia ʻi he laui taʻu ki he kau mahaki ʻoku talitekeʻi ʻe heʻenau tui fakalotú ʻa e huhu totó. ʻI he taimí ni, ʻoku toe tali lahi ange ʻe he ngaahi falemahakí ʻa e tōʻongá ni . . . Ko e kau toketā ʻoku nau taukei ʻi he tafa taʻekau ai ʻa e totó ʻoku nau pehē tānaki atu ki hono fakasiʻisiʻi ʻa e fakamole fekauʻaki mo hono fakatau, tauhi, tokangaʻi, siviʻi mo e huhu totó, ʻoku fakasiʻisiʻi ʻe he foungá ʻa e fakatuʻutāmaki ʻo hono huhu ha ngaahi mahaki mo e ngaahi palopalema ʻe tuku ai ʻa e kau mahakí ke toe lōloa ange ʻi he falemahakí.”

ʻOku ʻikai fai ha ofo, ʻi he pehē ʻe Robert Lorenz, ko ha talēkita fakafaitoʻo ʻi hono tokangaʻi ʻa e totó ʻi he Kilīniki Cleveland: “Te ke ongoʻi leva ʻokú ke tokoni ki he tokotaha mahakí kapau te ke huhu toto kinautolu . . . Ka, ko e lele lōloá ʻoku pehē ʻoku fehangahangai.”

a Ke ʻilo ki he vakai ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ki he totó, sio ki he kupu “Ngaahi Fehuʻi ʻOku Toutou ʻEke​—Ko e Hā ʻOku ʻIkai Ke Mou Tali Ai ʻa e Huhu Totó?