Maski miyekej kijtouaj tlen se noneki kimachilis ijkuak miki yakaj akin kitlasojtla, xnochipa ijkon panoua. ¿Kijtosneki yejon ika sekimej xmelak noyolkokouaj noso xkiteititiaj ika melak najmanaj? Ka. Kemantika uelis mitspaleuis tichokas noso tikijlis yakaj tlen tikmachilia, san ika, xnochimej kinpaleuiya yejon. Sekimej xmás noyolkokouaj ipampa ken okinmiskaltijkej, tlen inpan yonochiuj noso ipampa ken omik akin kitlasojtlayaj.

Akin noyolkokouaj pampa kemach omik yakaj akin kitlasojtlaj, kanaj xkimatij tlenon kixnamikiskej sakin. San ika, onka miyek tlen kixnamikiskej niman tlen kimachiliskej. Matikitakan seki:

Miyek tlen tikmachilis. Miyekpa, akin noyolkokoua choka, kitemoua akin yomik niman kemantika yolpaki noso najmana. Tlen se kitemiki noso kilnamiki itech akin yomik uelis kichiuas más manoyolkoko. Ijkuak kemach mitsijliskej ika yakaj omik, kachtopa kanaj xtikneltokas. Tina kijtoua kenon onomachili ijkuak iueuentsin omik: “Xnikmatiya tlenon nikchiuas. Nion xueliya nichokaya. Melak ninajmanaya hasta xueliya ninijyotiaya. Xueliya nikneltokaya”.

Tiajmankamikis, tikualanis niman timotlajtlakoltis. Iván kijtoua: “Sakin ika omik tokoneuj Eric, akin kipiaya 24 xiuitl, nosiuatsin Yolanda niman nejua melak otikualankej. Yejon otechmojkatlachialti pampa xkeman ijkon tikualaniyaj. Noijki totlajtlakoltiayaj niman totlajtoltiayaj tla ueliskia más tikpaleuiskiaj tokoneuj”. Alejandro, akin omik isiuatsin sakin ika youejkaujka ika kualouaya, okijto: “Kachtopa niknemiliaya ika toTajtsin nechtlajyouiltiaya ipampa itlaj tlen xkuajli yonikchiujka. Sakin, xkuajli oninomachili pampa niktlajtlakoltiaya toTajtsin ipampa tlen nopan nochiujtoya”. Niman Kostas akin otikteneujkaj ipan okse tlamachtijli, kijtoua: “Kemantika niktlajtlakoltiaya Sofía pampa omik, san ika, sakin ninoyolkokouaya pampa nikmatstoya ika yejua xkinekiya ijkon mapano”.

Xuelis kuajli titlanemilis. Kemantika akin noyolkokoua uelis kinemilis ika kikaki noso kita akin yomik. Kemantika hasta xueli kilnamiki itlaj. Tina kijtoua: “Kemantika nitlajtotoya iuan yakaj, san ika, niknemilijtoya itlaj okse. Miyekpa niknemiliaya tleka omik Timo. Xueliya itlaj okse niknemiliaya niman yejon nechajmanaya”.

San moselti tiknekis tinemis. Ijkuak miki yakaj akin kitlasojtlayaj, sekimej kualanij niman xkinekij nemiskej imiuan oksekimej. Kostas kijtoua: “Ijkuak ninemiya imiuan akin yononamiktijkej, nikmachiliaya ika xkinamikiya imiuan maninemi. San ika, noijki ijkon ninomachiliaya ijkuak ninemiya imiuan akin xnonamiktiayaj”. Yolanda, isiuatsin Iván, kijtoua: “Ijkuak oksekimej kixnamikiyaj itlaj, ouijtika tikitayaj imiuan tinemiskej pampa tiknemiliayaj ika más ouijtika tlen tejuamej tikixnamiktoyaj. Oksekimej techijliayaj kenon kuajli nemiyaj inkoneuan. Yejon nechyolpaktiaya, san ika, kemantika xniknekiya nijkakis yejon. Noueuentsin niman nejua tikmatstoyaj ika miyek tlen tikixnamikiskiaj, san ika, xtiknekiyaj tikxikoskej nochi yejon”.

Uelis tikualos. Ijkuak se melak noyolkokoua uelis kijtlakos ken tlakua niman ken kochi. Yejon tlen ipan onochiuj Aarón sakin ika omik itaj, yejua okijto: “Xueliya nikochiya, mojmostla ninokuiteuaya ika yeuajli niman niknemiliaya tleka omik notaj”.

Alejandro kilnamiki ika melak kualouaya niman xkimatiya tleka. Yejua kijtoua: “Miyekpa onikitato doctor niman yejua onechijli ika xnikualouaya. Onikitak ika pampa melak ninoyolkokouaya, xkuajli  ninomachiliaya”. Maski Alejandro xnochipa ijkon onomachili, melak kuajli ika okitato doctor. Ijkuak melak titajmanaj uelis tikualoskej.

Ouijtika tikitas tikchiuas seki tlemach. Iván kijtoua: “Sakin ika omik Eric, xsan ononek tikimijliskej tochanejkauan niman toamigos, noijki otikteijlitoj kampa yejua tekitiya niman kampa chantiya. Ononek tikyektlaliskej miyek tlemach tlen techtlajtlaniliayaj ipan gobierno. Noijki ononek tiksentlaliskej nochi tlen Eric kipiaya. Ouijtika otikitakej tikchiuaskej nochi yejon pampa melak tisiaujtoyaj”.

San ika, oksekimej más najmanaj ijkuak noneki kichiuaskej tlen kichiuaya akin omik. Yejon tlen ipan onochiuj Tina. Yejua techijlia: “Noueuentsin yejua kitaya kenon tijkuiskej tomin tlen tikpiayaj. Aman nejua nonekiya nikchiuas, niman yejon okichiuj más maninajmana. Xnikmatiya tla ueliskia nikchiuas”.

Aman ika yotikitakej nochi tlen uelis tikixnamikiskej ijkuak miki yakaj akin tiktlasojtlaj, nesi ika xuelis titlaxikoskej tla ijkon topan nochiua. Tikmatis tlen tikixnamikis ijkuak mikis yakaj akin melak tiktlasojtla, mitspaleuis maka melak xmoyolkoko. Xkilnamiki ika xnochimej san noijki nomachiliaj ijkuak miki yakaj akin kitlasojtlaj. Noijki akin ijkon inpan nochiua uelis kinyolseuis kimatiskej ika xsan yejuamej ijkon nomachiliaj.

Ken uelis timomachilis sakin. Xnochipa melak timoyolkokojtos; ika yolik más kuajli timomachilis. Xkijtosneki ika xtlaj tikmachilis noso tikilkauas akin yomik. Ika yolik xok más timoyolkokos, maski kemantika oksejpa timajmanas pampa panos itlaj tlen mitsilnamiktis akin yomik. San ika, sekimej ika yolik más kuajli nomachiliaj niman oksejpa peuaj kichiuaj tlen kachtopa kichiuayaj. Akin kinekij kichiuaskej yejuin, noneki nokauiliskej makinpaleuikan inchanejkauan niman inamigos.

¿Kech tiuejkauis ijkon timomachilis? Sekimej san seki metstin melak noyolkokouaj. Miyekej peuaj kuajli nomachiliaj ijkuak yopanok se noso ome xiuitl. Niman oksekimej kanaj uelis más uejkauiskej. * Alejandro kijtoua: “Nejua oniuejkauj yeyi xiuitl ika melak ninoyolkokouaya”.

Maka xmajmana niman maka xmosiaujkaua. Xkilnamiki ika xnochipa timoyolkokojtos. ¿Uelis itlaj tikchiuas niman ijkon xmelak tiuejkauis timoyolajmanas?