¿Ipa timoiljuijtok kenijkatsa tiitstos teipa uan kenijkatsa itstosej mochampoyouaj? ¿Timoiljuia intlapijpiasej uan nochi inmechiknelisej, o ayokmo tleno inkipiasej uan amo aka inmechiknelis? ¿Initstosej miak xiuitl, o nimantsi inmikisej? Tlauel miak xiuitl, maseualmej motlajtlanijtokej ni tlamantli.

Ipan ni tonali, ixtlamatinij kitlachiliaj tlen maseualmej kichiuaj ipan nochi Tlaltipaktli uan kiampa kiijtouaj tlake uelis panos teipa. Maske kena panotok se keski tlamantli tlen kiijtojtokej, se keski amo panotok. Ipan 1912, Guglielmo Marconi, katli kichijchijki tlen ika maseualmej ueliskiaj monojnotsasej uan motlajkuiljuilisej maske uejka itstoskiaj, kiijtok: “Kema nochi uelis monojnotsasej uan motlajkuiljuilisej maske kampa ueli itstosej kichiuas ayokmo kema ma onka tlauilankayotl”. Uan ipan 1962, se tlakatl katli kichiuayaya grabaciones ipan Decca Record amo kinejki tekitis ininuaya los Beatles, pampa kiijtouayaya ayokmo aka kintlakakiliskia katli tlatsotsonayayaj ika guitarra.

Uan ipan ni tonali, miakej maseualmej kinekij kimatisej tlake panos teipa ika tlen kichiuaj amo kuali ajakamej. Sekij kiitaj tlen kiijtouaj astrólogos pampa kinekij kimatisej tlake panos teipa; yeka ipan miak pilamochtsitsij uan periódicos nochipa kitlaliaj horóscopos. Uan sekinok yauij kinitaj katli tlamatij pampa inijuantij kiijtouaj kiitaj tlen panos teipa ika cartas del tarot, ika números uan ika tlen nesi ipan tomax.

Uejkajkia, kema maseualmej kinekiyayaj kimatisej tlen panos teipa, yauiyayaj kinitaj oráculos, katli eliyayaj sacerdotes o sacerdotisas. Inijuantij kiijtouayayaj tlen ininteotsij kiniljuiyaya. Kej nopa kichijki Creso, katli tlanauatiyaya ipan altepetl Lidia. Kema moteuiskia iuaya Ciro, katli tlanauatiyaya ipan Persia, achtoui kititlanilik kuajkuali tlakajkaualistli nopa oráculo katli itstoya ipan Delfos (Grecia), pampa kinekiyaya kimatis ajkia tlatlaniskia. Nopa oráculo kiiljuik tlaj yaskia kiteuiti Ciro, uajka kitsontlamiltiskia “se ueyi tlanauatijkayotl”. Pampa Creso moiljuik tlatlaniskia, moteuik iuaya Ciro, uan kitsontlamiltik ya itlanauatijkayo.

Tlen kiijtok nopa oráculo elki san tlapik, pampa maske moaxitik, amo kiijtok ajkia tlatlaniskia. Creso kipanok tlen amo kuali pampa amo kikuamachilik tlen kiiljuijkej. Maske ipan ni tonali kitekiuiaj sekinok tlamantli tlen ika kinekij kimatisej tlake panos teipa, ¿nelia moaxitia tlen kiijtouaj?