Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Dibanda ne dipueka dia badi badiamba ne: mbafidi ba mibelu

Dibanda ne dipueka dia badi badiamba ne: mbafidi ba mibelu

Dibanda ne dipueka dia badi badiamba ne: mbafidi ba mibelu

LELU bantu badi ne ordinatere badi mua kukeba mibelu idi itangila baledi ku Internet ne kupeta ne lukasa miaba mipite pa miliyo 26 idibu bafila mibelu eyi. Muntu yeye muangate anu munite umue bua kubala mibelu yonso eyi, muanende udi mua kukola ne kumbuka mene kumbelu yeye kayi anu muanji kujikija kubala to.

Pavua baminganga ba bana ne bantu badi balonga bikadilu biabu ne Internet kabiyi bianji kuikalaku, nkuepi kuvua baledi baya kukeba mibelu? Pa tshibidilu bavua baya kuyikeba kudi balela bonso. Bamamu, batatu, batatu mukaji ne bamanseba bavua badiakaje ne bakumbane bua kufila mibelu, kuambuluisha ne mfranga ne kulama bana. Kadi mu matunga a bungi, diumbuka dia bantu ba bungi ku misoko batangile mu bimenga ndikose malanda masheme aa avua mu mêku. Nunku misangu mivule lelu, bamamu ne batatu batu ne lutatu lua kudikoleshila bana nkayabu.

Kakuyi mpata, bualu ebu ke budi buenzeje bua se: midimu ya dilamisha bana ivulangane. Bualu bukuabu budi se: bantu ba bungi badi batamba kueyemena bantu badi balonga bikole bua kupeta mibelu mimpe. Ku ndekelu kua bidimu bia 1800, bena mu Amerike bakavua benda bitaba ne: bantu badi balonge bikole bavua mua kulengeja malu onso a mu nsombelu wa muntu. Dikolesha dia bana kadivua mua kushala to. Nunku pakadiabakena bena mu Tshipangu tshia Bamamu ba mu Amerike bua “dipanga dia baledi” mu 1899, “bafidi ba mibelu ya dikolesha dia bana” bakapatuka ba bungi kua kuambuluisha baledi. Bakamba muvuabu mua kuambuluisha bamamu ne batatu bavua ne lutatu lua kukolesha bana babu.

Baledi badi bakeba mibelu mu mikanda

Kadi mibelu ya bantu badi balonge bikole aba mmiambuluishe ku tshinyi? Baledi ba lelu badiku basombe batukije ne badipaye bimpe bua kukolesha bana babu kupita baledi ba bidimu bishale anyi? Mandamuna a nkonko ivuabu bele bantu matuku mashale aa mu ditunga dia Grande-Bretagne adi aleja ne: kabiena nanku to. Mandamuna aa akaleja ne: baledi 35 pa lukama badi ne bana batshidi anu bakeba mibelu idi mua kubambuluisha. Bakuabu badi bamona ne: kabena ne tshikuabu tshia kuenza anu kulonda tshidi lungenyi luabu lubambila.

Mu mukanda wende kampanda (Raising America: Experts, Parents, and a Century of Advice About Children), Ann Hulbert udi ulondolola malu a mu mikanda ya mibelu ya dikolesha dia bana. Hulbert, udi pende mamu wa bana babidi, udi uleja ne: ku mibelu yonso idi bantu aba bafile, anu mikese patupu ke ivua mishindamene pa dimanya dilelela. Kadi mibelu yabu idi imueneka mitambe kushindamena pa dimanya diabu dia malu a mu nsombelu wabu, kadi ki mpa malu malelela adi enzeka nansha. Patudi tutangila bikadi bienzeke, bidi bimueneka ne: malu a bungi avuabu bafunde avua matuke, abengangana ne imue misangu kaavua umvuika.

Kadi lelu eu, baledi badi mu nsombelu kayi? Bua kuamba bulelela, ba bungi badi mu tshibuejakaja bua bungi bua mibelu ne ngenyi idiku lelu kupita kale. Kadi ki mbaledi bonso badi badimona bashikile nunku to. Anu bu mualeja tshiena-bualu tshidi tshilonda, pa buloba bujima padi baledi bakuabu badi bapeta diambuluisha mu mukanda kampanda wa kale udi ne mibelu ya mushinga too ne lelu eu.