Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Shala ne bunonoke pa kulama mutshima webe

Shala ne bunonoke pa kulama mutshima webe

Shala ne bunonoke pa kulama mutshima webe

‘Ulame mutshima webe ne dilama dionso, bualu bua munda muawu mudi mupatuka mishimi yonso ya muoyo.’​—NSUMUINU 4:23.

1-3. (a) Mmunyi mudi bantu baleja misangu ya bungi ne: kabatu bangata bunonoke buabu ne mushinga? Fila tshilejilu. (b) Bua tshinyi bidi ne mushinga bua kukonkonona mushinga udi nawu bunonoke?

 BAKAVUA pamuapa bamona tshimfuanyi tshiabu tshia kuteka mu nzubu tshilue tshintu tshia bantu ba pa kale. Minga misangu kabavua kabidi batshimona tshiakanyine bua kulengeja natshi mu nzubu to. Mu mishindu yonso, muenatshi kavua kabidi natshi mudimu to. Tshimfuanyi etshi kufika too ne mu tshisalu tshia malu mantonde tshilamika kakanda ka mushinga wa dolare 29. Kadi kunyima kua bidimu bikese, kuluatshi tshintu tshia mushinga wipatshila muliyo mujima wa dolare! Bulelela, tshiakalua tshimfuanyi tshia mushinga mukole tshikebakeba kudi bantu. Ela meji muvua muenatshi wa kumpala uvua mupetule mushinga wa tshintu tshia mushinga mukole atshi mua kumvua!

2 Bualu bua muomumue ke butu butamba kuenzeka pa bidi bitangila bunonoke, mankenda a mu bikadilu bia muntu anyi bukezuke. Bantu bapite bungi lelu kabatu bangata bunonoke buabu ne mushinga to. Bamue batu babumona bu tshikadilu tshia bantu ba pa kale, tshidi katshiyi tshikumbanangane ne buena-lelu. Ke bualu kayi badi balekela bunonoke buabu mu njila bua disanka dikese. Bamue badi bashintakaja bukezuke buabu ku disanka dia mutantshi mukese dia disangila dia mulume ne mukaji. Bakuabu badi banyanga bunonoke ebu anu bua kuikala ne lumu lubandile ku mêsu kua binabu anyi kudi muntu udi kayi mulume ta mukaji nabu.​—Nsumuinu 13:20.

3 Ba bungi batu balua kumanya mudi bunonoke buikale tshintu tshia mushinga mukole dîba dimane kupita. Dibujimija ditu misangu mivule dipatula bipeta bibi. Anu mudi Bible uleja, bipeta bidi buendenda bupatula bidi mua kuikala bu mulungu, anu “bu nkonga bululu.” (Nsumuinu 5:3, 4, MMM) Bu mudi bikadilu bia bantu binyanguke lelu, mmunyi muudi mua kunanga ne kulama bunonoke buebe? Netuakule bua malu asatu atudi ne bua kuenza pa bualu ebu.

Lama mutshima webe

4. Mutshima wa mu tshimfuanyi ntshinyi, ne bua tshinyi tudi ne bua kuulama?

4 Bualu bunene budi mua kuambuluisha muntu bua kushala ne bunonoke mbua kulama mutshima wende. Bualu Bible udi wamba ne: ‘Ulame mutshima webe ne dilama dionso, bualu bua munda muawu mudi mupatuka mishimi yonso ya muoyo.’ (Nsumuinu 4:23) “Mutshima webe” udibu batele muaba eu mmutshima kayi? Ki mmutshima wetu muena dîna eu to. Mutshima eu ng’wa mu tshimfuanyi. Mmuntu wa munda muebe, kusangisha ne ngenyi ne majinga ebe. Bible udi wamba ne: ‘Sua Yehowa Nzambi webe, ne mutshima webe wonso, ne muoyo webe wonso, ne bukole buebe buonso.’ (Dutelonome 6:5) Yezu wakaleja ne: mukenji eu mmutambe mikuabu yonso ku bunene. (Mâko 12:29, 30) Bushuwa, mutshima wetu udi ne mushinga wa bungi menemene. Bidi bikengela kuulama bulelela.

5. Mmunyi mudi mutshima mua kuikala tshintu tshia mushinga ne kuikala kabidi tshintu tshia njiwu?

5 Kadi Bible udi kabidi wamba ne: ‘Mutshima udi upita bintu bionso kudinga muntu, ne udi utamba kunyanguka.’ (Yelemiya 17:9) Mmunyi mudi mutshima mua kudinga muntu anyi kutukebela tuetu bonso njiwu? Tshilejilu, mashinyi ntshiamu tshia mudimu tshia mushinga mukole tshidi mene mua kuambuluisha bua kusungila muoyo wa muntu dîba dia njiwu. Kadi kanyemesha yeye kayi muendeshe mashinyi bimpe, kayi uludika direksion bimpe mu bianza misangu yonso, mashinyi amue amue aa adi mua kulua tshintu tshia njiwu ya lufu. Bia muomumue, wewe kuyi mulame mutshima webe bimpe, neushale mupika wa dijinga dionso ne meji onso audi upeta munda muebe, ne nsombelu webe neaye mutangile ku kabutu. Dîyi dia Nzambi didi diamba ne: ‘Udi weyemena mutshima wende udi mupote, kadi udi ulonda meji neapandishibue.’ (Nsumuinu 28:26) Bushuwa, udi mua kulonda njila wa meji ne kuepuka njiwu wewe wenza mudimu ne Dîyi dia Nzambi bua dikulombole anu bu muudi mua kutangila karte ka njila kumpala kua wewe kutuadija luendu.​—Musambu 119:105.

6, 7. (a) Bunsantu ntshinyi, ne bua tshinyi budi ne mushinga kudi basadidi ba Yehowa? (b) Ntshinyi tshidi tshituleja ne: bantu bapange bupuangane badi pabu mua kupeta ngikadilu wa bunsantu bua Yehowa?

6 Mutshima wetu kawena mua kudiyila mu njila wa bunonoke to. Tudi ne bua kuulombola mu njila eu. Mushindu muimpe wa kuenza nunku ngua kukonkonona mushinga mulelela wa bunonoke. Ngikadilu eu udi wenda pamue ne bunsantu budi bumvuija mankenda, bukezuke ne ditapuluka ne buenzenza bua mpekatu. Bunsantu ngikadilu wa mushinga mukole udi tshitupa tshia bumuntu mene bua Yehowa Nzambi. Nkama ya mvese ya mu Bible idi ikuatakaja ngikadilu eu ne Yehowa. Ke bualu kayi Bible udi wamba ne: “Bunsantu mbua Yehowa.” (Ekesode 28:36, NW) Kadi mmunyi mudi ngikadilu eu bunene nunku ututangila tuetu bantu bapange bupuangane?

7 Yehowa udi utuambila mu Dîyi diende ne: ‘Nuenu nuikale ba tshijila, bualu bua meme ndi wa tshijila.’ (1 Petelo 1:16) Eyowa, tudi mua kuidikija bunsantu bua Yehowa; tudi mua kuikala ne mankenda a mu bikadilu kumpala kuende, balame bunonoke buetu. Nunku tuetu badikande ku bienzedi bia bukoya bidi bibi, tudi tuipatshila bualu bua disanka ne bua mushinga mukole: bua kuikala ne ngikadilu umue mulenga wa Nzambi Mutambe Bunene! (Efeso 5:1) Katuena ne bua kuleja mutudi katuyi bakumbane bua kukumbaja bualu ebu to, bualu Yehowa udi Mukalenge muena meji udi mumanye mua kutshintshikila malu kayi utulomba malu mapite pa atudi mua kukumbaja. (Musambu 103:13, 14; Yakobo 3:17) Kabiyi mpata, bua kushala mukezuke mu nyuma ne mu bikadilu, bidi bikengela kudienzeja. Mupostolo Paulo wakamba ne: ‘Dilamata ne [bunonoke] bidi kudi Kristo.’ (2 Kolinto 11:3) Nunku katuenaku ne dibanza kumpala kua Kristo ne Tatuende bua kuenza muetu muonso bua kushala anu ne bikadilu bia bunonoke anyi? Kabidi, Kristo ne Tatuende aba si mbatuleje mene dinanga dikole ditudi katuyi nansha mua kufuta. (Yone 3:16; 15:13) Bidi bia mushinga kutudi bua kuleja dianyisha pa kuikala ne nsombelu mukezuke ne wa tshitembu. Tuetu bamanye nanku pa bidi bitangila bunonoke buetu, netubuangate ne mushinga ne netulame mutshima wetu.

8. (a) Mmunyi mutudi mua kudisha mutshima wa mu tshimfuanyi? (b) Ntshinyi tshidi malu atudi tuamba mua kuleja pa bidi bitutangila?

8 Tudi kabidi tulama mutshima wetu ku mushindu utudi tudidisha. Tudi ne bua kudisha lungenyi luetu ne mutshima wetu pa tshibidilu ne biakudia bimpe bia mu nyuma, bateke meji etu ku lumu luimpe lua Bukalenge bua Nzambi. (Kolosai 3:2) Nansha mushindu utudi tuyukila udi ne bua kuleja kudi meji etu. Bituikala bamanyike bu bantu badi bakula bua malu a mubidi a bikadilu bibole, tudi tuleja tshintu kampanda tshidi tshileja patshi mushindu udi mutshima wetu. (Luka 6:45) Kadi tuenzayi bua tuikale bamanyike bu bantu badi bakula malu a mu nyuma ne adi akolesha bakuabu. (Efeso 5:3) Bua tuetu kulama mutshima wetu, kudi njiwu minene itudi ne bua kuepuka. Tukonkononayi ibidi ya ku njiwu eyi.

Nyema masandi

9-11. (a) Bua tshinyi aba badi balengulula mubelu udi mu 1 Kolinto 6:18 badi pamuapa mu njiwu ya kuditua mu buendenda bubi butambe? Fila tshilejilu. (b) Tuetu tunyema masandi, ntshinyi tshituepuka? (c) Yobo muntu muena lulamatu wakatushila tshilejilu kayi tshimpe?

9 Yehowa wakapesha mupostolo Paulo nyuma wende bua kufundaye mubelu udi muambuluishe ba bungi bua kulama mutshima wabu ne bunonoke. Paulo wakamba ne: ‘Nyemayi masandi.’ (1 Kolinto 6:18) Kuenaku umona ne: mmupatule dîyi dikole didi dipite kuamba patupu ne: “Epukayi masandi” anyi? Bena Kristo badi ne bua kuenza malu makuabu kabidi. Badi ne bua kunyema bienzedi bibi ebi anu mudibu mua kunyema njiwu kampanda idi isua kubakuata. Tuetu balengulule mubelu eu, tudi tuditeka mu njiwu mikole ya bafuane kudibueja mu buendenda bubi butambe ne kupanga kuanyishibua kudi Nzambi.

10 Tshilejilu, mamu udi mua kuikala muoweshe muanende mukese wa balume mâyi ne mumuluatshishe bilamba bua tshibilu kampanda tshinene. Muana eu udi umulomba bua kuya kunaya pambelu kumpala kua bena dîku diabu bonso kuyabu; mamuende kuitaba kadi kumukandika ne: “Kusemenyi pabuipi ne tshijibajiba tshia mâyi tshidi pambelu apu to. Wewe mulenge bitotshi nenkudimune umvue.” Kadi mu minite mikese eyi, yeye kumona muana eu unyukuka, mutue tuana tuende tua nkasa panshi pabuipi ne tshijibajiba tshia mâyi atshi. Nansha nanku, bitotshi kabiena bianji kumulenga to. Kadi kêna uvuluka mubelu wa kubenga kuya pabuipi ne tshijibajiba tshia mâyi atshi to, nunku diakabi didi mua kumukuata. (Nsumuinu 22:15) Bansonga ne bantu bakole ba bungi bavua ne bua kuikala ne budimu bua bungi batu benza pabu anu tshilema tshia muomumue etshi. Mmu mushindu kayi?

11 Mu tshikondo tshietu etshi tshidi bantu bapite bungi bakuluke mu “nkuka ya [masandi],” tshiapu tshijima tshia disonsola bantu bua kuenda masandi ntshijuke. (Lomo 1:26, 27) Tshipupu tshia malu a bantu butaka [pornografi] ntshilue kutampakana bibi mu bibejibeji, mu mikanda, mu filme ya video ne ku Internet. Aba badi bajinga kubueja bimfuanyi ebi mu mitu yabu kabena baleja mu bulelela ne: badi banyema masandi to. Badi banaya nawu, benze anu bu badi banyukuka pabuipi ne tshina tshia mâyi, bapetula mibelu ya mu Bible. Pamutu pa kulamabu mutshima wabu, badi baulunga ne bimfuanyi bilelela bidi mua kushala bidimu ne bidimu mu lungenyi. (Nsumuinu 6:27) Tupetelayi dilongesha kudi muena lulamatu Yobo, wakadia tshipungidi, kumvuangana ne mêsu ende bua kubenga kuateka ku malu avua mua kumufikisha ku dienza dia bibi. (Yobo 31:1) Lelu’eu, Yobo ke tshilejilu tshia kulonda menemene!

12. Mmunyi mudi bena Kristo badi basua kuselangana mua ‘kunyema masandi’ padibu batantshilangana?

12 Bidi nangananga bia mushinga wa bungi bua ‘kunyema masandi’ mu tshikondo tshia ditantshilangana. Tshikondo atshi tshidi ne bua kuikala tshikondo tshia disanka, tshia ditekemena ne tshia didilongolola, kadi bamue bansonga batu bajinga kuselangana batu banyanga tshikondo atshi pa kunaya ne masandi. Padibu benza nanku, badi badinyangila ne bapangishangana tshishimikidi tshilenga tshia dibaka dimpe: malanda mimpe mashindamene pa dinanga dilelela, didikanda ne ditumikila Yehowa Nzambi. Bena dibaka bakuabu babidi bavua bapone mu masandi mu tshikondo tshitshivuabu batantshilangana. Kunyima kua bamane kuselangana, mukaji wakamba ne: kuondo kende ka muoyo kakamulubakana, kunyangaku ne disanka dia dituku diende dia dibaka. Wakamba ne: “Nkadi mulombe Yehowa luse misangu ya bungi, kadi nansha mudi bidimu muanda mutekete bimane kupita katshia pinapu, kuondo kanyi ka muoyo kadi katungunuka anu ne kundumbuluisha.” Bidi bikengela bua aba badi benza mpekatu ya buena eyi bakebe diambuluisha kudi bakulu bena Kristo. (Yakobo 5:14, 15) Kadi bena Kristo ba bungi badi basua kuselangana batu benza malu ne meji, bepuka njiwu eyi padibu batantshilangana. (Nsumuinu 22:3) Batu badielela mikalu mu mishindu yabu ya kulejangana mananga. Batu benda ne bantu bakuabu patubu bamba kudimona nkayabu, bikale bepuka bua kushala pa nkayabu miaba misokome.

13. Bua tshinyi muena Kristo kêna ne bua kutantshila muntu udi kayi muena Kristo nende bua kuselanganabu?

13 Bena Kristo badi batantshilangana ne bantu badi kabayi basadila Yehowa bua kuselangana nabu badi mua kupeta ntatu mikole mitambe. Tshilejilu, mmunyi muudi mua kulamatangana ne muntu udi kayi munange Yehowa Nzambi? Bidi bia mushinga bua bena Kristo kusuikakana bua dibaka anu ne bantu badi banange Yehowa ne banemeka mikenji ya bunonoke. Dîyi dia Nzambi didi dituambila ne: ‘Lekelayi kulamakajibua ne bantu badi kabayi bena ditabuja bu badi kabayi bakanangane; bua buakane budi ne bulunda kayi ne bualu bubi; anyi munya udi ne buobumue kayi ne mîdima?’​—2 Kolinto 6:14.

14, 15. (a) Nngumvuilu kayi mukonyangale udi nende bamue bantu pa bidi bitangila diumvuija dia muaku “masandi”? (b) Muaku “masandi” udi utangila malu a mushindu kayi, ne mmunyi mudi bena Kristo mua ‘kunyema masandi’?

14 Dimanya didi kabidi ne mushinga. Katuena mua kunyema masandi bimpe bituikala katuyi bamanye menemene tshidiwu umvuija to. Bamue bantu lelu badi ne ngumvuilu mubi wa muaku “masandi.” Badi bela meji ne: badi mua kukumbaja majinga abu a bulume anyi bukaji ne bantu badi kabayi bena dibaka nabu, kadi kabayi basangila nabu to. Nansha amue malongolodi manene a ba minganga atu akeba mua kukepesha bungi bua bana badi bapeta mafu a panshi mmakankamije bansonga bua kuditua mu mushindu mukuabu wa masandi udi kauyi ufikishangana ku dimita difu. Mubelu wa mushindu eu mmukonyangale bibi bitambe. Kuepuka mafu a panshi ki nkudi kumvuija kuikala ne bunonoke to, ne diumvuija dilelela dia muaku “masandi” ki ndimanyine anu pa bualu bumue anyi dikale anu dia tshitupa nansha.

15 Muaku wa mu tshiena Gelika wa pornéïa udibu bakudimune ne: “masandi” udi ne diumvuija dialabale ndambu. Udi utangila dimanyangana dia bantu badi kabayi baselangane, umvuija kabidi dienza mudimu bibi ne butaka. pornéïa udi umvuija kabidi mulongolongo wa bienzedi bu mudi bia kuangatshilangana mukana anyi kunyima, kulenga butaka bua muntu mukuabu bua kusankisha majinga a masandi, tuambe ne: bukua-bienzedi buonso butubu benza mu nzubu ya bandumba. Bantu badi bela meji ne: kuenza malu aa ki nkuenda kua “masandi” badi badidinga ne mbapone mu mateyi a Satana. (2 Timote 2:26) Kabidi, kuikala ne bunonoke kudi kumvuija malu a bungi kupite kudilama patupu ku bualu buonso bubi budi bumvuija tshidi muaku masandi. Bua ‘kunyema masandi,’ tudi ne bua kuepuka mishindu yonso ya bukoya idi itangila malu a disangila ne bikadilu bibole bidi mua kufikisha ku mpekatu mupite bunene wa pornéïa. (Efeso 4:19) Patudi tuenza nunku tudi tushala balame bunonoke.

Epuka njiwu ya dinaya ne majinga a bakuabu

16. Mbanganyi badi bakanyine kulejangana mananga, ne mbilondeshile tshilejilu kayi tshia mu Bible?

16 Bituikala basue kulama bunonoke buetu, tudi ne bua kudimukila kabidi njiwu ya dinaya ne majinga a bakuabu. Bamue badi mua kuamba ne: kunaya ne majinga a bakuabu kakuena ne bubi to, mbilele patupu pankatshi pa muntu mulume ne muntu mukaji. Bulelela, tshikondo tshia kuenzelangana malu a mananga tshidiku. Bakamona Isaka ‘uzaba’ ne Lebeka, ne kujadikabu ne: kabavua bana ba muntu patupu to. (Genese 26:7-9) Bavua baselangane. Mishindu yabu ya kuenzelangana malu a mananga ivua mibakanyine. Kadi dinaya ne majinga a bakuabu mbunga bualu pa bule.

17. Dinaya ne majinga a bakuabu ntshinyi, ne mmunyi mudi tshilumbu etshi mua kujika?

17 Dinaya ne majinga a bakuabu nkubenzela malu kampanda a mananga padiku kakuyi dijinga dia kuselangana. Bantu batu ne bipedi bia dikema, nunku kakuena mpata nansha mikese bua se: kudi mishindu bungi kabuyi kubala ya kunaya ne majinga a bakuabu, ne imue ya ku mishindu eyi mmitambe kuikala misokome. (Nsumuinu 30:18, 19) Nunku nansha mikenji mikole mijalame kayena mua kujikija bualu ebu to. Kadi kudi bualu kampanda budi ne mushinga mupite wa mikenji eyi budi bukengedibua: didikonkonona dia muoyo mutoke ne ditumikila mêyi a mu Bible ne muoyo mujima.

18. Ntshinyi tshidi tshisaka bamue bua kunaya ne majinga a bakuabu, ne bua tshinyi kunaya ne majinga a bakuabu nkubi?

18 Bua tuetu basue kuamba bulelela, ba bungi ba kutudi badi pamuapa mua kuleja ne: patudi tumona muntu kampanda udi kayi mulume netu anyi mukaji netu utuenzela malu kampanda a mananga, tutu tubanga kudimona ne mushinga. Ke mutu bantu nanku. Kadi tudiku tunaya ne majinga a bakuabu bua kusonsola dijinga edi bua dimueneke anu bua tuetu kulejaku kabidi mutudi bantu ba mushinga anyi bua kusaka mukuetu bua kupetaye pende meji a munshindu eu anyi? Bikalabi nanku, tudiku bamone lutatu lutudi mua kuikala tuenda tukebela mukuetu eu anyi? Tshilejilu, Nsumuinu 13:12 udi wamba ne: “Muntu mupange bivuaye mutekemene udi umvua kanyinganyinga mu muoyo, kadi muntu mukumbaje dijinga diende udi bu mutshi wa muoyo.” (MMM) Tuetu bikale tunaya ne majinga a muntu, pamuapa katuena mua kuikala bamanye mudiye ukenga bua bualu buetu nansha. Muntu eu udi mua kushala mutekemene bua tuetu kubangilangana anyi mene kulua kubuela nende mu dibaka. Diela muntu wa nanku mâyi ku mikolo didi mua kumushipa ne kanyinganyinga. (Nsumuinu 18:4) Kunaya ne majinga a mukuebe ku bukole nkumushipa ne muoyo.

19. Mmunyi mudi dinaya ne majinga a bakuabu mua kubueja mabaka a bena Kristo mu njiwu?

19 Nangananga bakadi mu dibaka badi ne bua kuepuka dinaya ne majinga a bakuabu. Mbibi bua kuenzela muntu ukadi mubuele mu dibaka malu a mananga anyi bua muntu ukadi mubuele mu dibaka kuenzela udi kayi muena dibaka nende malu a mananga. Diakabi, bamue bena Kristo mbafike ku dipeta lungenyi lukonyale lua se: bidi bimpe bua kumvuila bantu badi kabayi balume ta bakaji nabu majinga a malu a mananga pamutu pa kuumvuila bena dibaka nabu. Bamue badi baleja udibu bangata bu mulunda wabu eu majinga abu masokome, anyi mene bamuambila too ne malu abu nkayabu atubu kabayi bambila nansha muena dibaka nabu. Ndekelu wa bionso, diumvuilangana majinga a malu a mananga edi didi mua kulua kushiya mutshima wa muntu mu bupika budi mua kunyanga dibaka anyi mene kudishipa. Bena Kristo badi mu mabaka badi ne bua kuvuluka mubelu wa Yezu wa meji wa se: masandi adi atuadijila mu mutshima. (Matayo 5:28) Nunku, tulamayi mutshima wetu ne tuepuke nsombelu idi mua kutufikisha ku bipeta bibi.

20. Tudi ne bua kuikala badisuike bua kuangata bunonoke buetu bu tshinyi?

20 Bushuwa, kabiena bipepele bua kushala munonoke lelu udi buendenda butue mulu butue panshi eu to. Kadi ikala mumanye ne: mbipepele bua kushala mulame bunonoke buebe kupita kujinga bua kubupetulula tshiakabidi paukadi mumane kubujimija. Bushuwa, Yehowa udi mua ‘kutamba kubuikidilangana mibi’ ne udi mua kukezula aba badi banyingalala mu bulelela bua mpekatu yabu. (Yeshaya 55:7) Kadi Yehowa kêna ukuba badi benda masandi ku bipeta bibi bia bienzedi biabu to. Bipeta bidi mua kupatuka bidi mua kuenza bidimu bia bungi, nansha mene matuku onso a muoyo wa muntu. (2 Samuele 12:9-12) Bushuwa, shala ne bunonoke buebe pa kulama mutshima webe. Angata lumu luimpe lua bukezuke ne bunonoke luudi nalu kumpala kua Yehowa Nzambi bu tshintu tshia mushinga mukole: kulujimiji, kulujimiji nansha!

Newandamune munyi?

• Bunonoke ntshinyi, ne bua tshinyi budi ne mushinga wa bungi menemene?

• Mmunyi mutudi ne bua kulama mutshima wetu?

• Kunyema masandi kudi kukongoloja malu kayi?

• Bua tshinyi tudi ne bua kuepuka dinaya ne majinga a bakuabu?

[Nkonko ya dilonga]

[Tshimfuanyi mu dibeji 11]

Mashinyi adi mua kulua tshintu tshia njiwu bobu kabayi baendesha bimpe

[Bimfuanyi mu dibeji 12]

Ntshinyi tshidi mua kuenzeka tuetu balengulule mibelu?

[Tshimfuanyi mu dibeji 13]

Ditantshilangana dinonoke didi difila disanka ne dipesha Nzambi lumu