Skip to content

Skip to table of contents

Inai Oi Diba, A?

Inai Oi Diba, A?

Baibel bona dahaka gau ma haida ese idia hamomokania Israela taudia be Aigupito ai igui hesiai taudia bamona idia noho?

Baibel ese ia hahedinaraia Midiana taudia ese Iosepa be Aigupito dekenai idia abia lao murinai, iena tamana Iakobo bona ena ruma bese be Kanana idia rakatania bona Aigupito dekenai idia lao. Idia be Aigupito ena gabu ta ladana Gosena dekenai idia noho, unai be Naila Delta. (Naila Sinavai ia parara bona Mediterranean Davara dekenai ia raka lasi gabuna be idia gwauraia Naila Delta) (Gen. 47:1, 6) Israela taudia “edia bese ia bada ia lao, bona mai goada danu.” Unai dainai Aigupito taudia idia gari bona Israela taudia be edia hesiai taudia ai idia halaoa.​—Eso. 1:7-14.

Diba bada taudia haida ese unai Baibel sivarai idia hevasehalaia, bona idia gwauraia gori sivaraina. To, hamomokania gaudia ese idia hahedinaraia, Sema * taudia be guna Aigupito ai igui hesiai taudia bamona idia noho.

Hegeregere, akioleji taudia ese idaunegai Aigupito ena not kahanai ai, noho gabudia haida idia davaria. Baibel ia diba namonamo tauna ta, John Bimson ena ripoti ese ia hahedinaraia Aigupito ena not kahana ai Sema taudia edia noho gabudia 20 mai kahana idia noho. To Aigupito edia Histori ia stadilaia tauna James K. Hoffmeier, ia gwau: “Lagani 1800 ia lao 1540 B.C. bamona ai, Sema taudia edia gado idia diba west Asia taudia idia ura Aigupito idia lao badina ia be gabu namona.” Ma ia gwau: “Unai lagani bona Genese ese ia gwauraia bese kwaradia edia nega be hegeregere.”

Aigupito ena saut kahana ai hamomokania gaudia haida idia noho. Middle Kingdom (c. 2000–c. 1600 B.C.) negadia ai, idia davaria papyrus lokua toretore ta ai Aigupito ena lohia ena ruma ai idia gaukara igui hesiai taudia edia ladana ia noho. Sema taudia 40 bamona edia ladana ia noho. Unai igui hesiai taudia haida be nanadu taudia, dabua turia taudia, bona gaukara metau ma haida idia karaia taudia. Aigupito edia histori ia stadilaia tauna Hoffmeier ia gwau: “Sema taudia 40 bamona be Thebaid [Aigupito ena saut kahana] ai, ruma bese tamona totona idia gaukara, unai dainai Delta ai idia gaukara taudia edia namba be ia bada.”

Akioleji tauna David Rohl ese unai hesiai taudia edia ladana haida be lista ta ai ia torea “unai lista ai idia noho ladadia be Baibel ai idia noho ladadia bamona.” Hegeregere, inai ladana Isakara, Asere, bona Sipora. (Eso. 1:3, 4, 15) Rohl ma ia gwau: “Unai be hamomokania gaudia, Israela taudia be Aigupito ai igui hesiai gaukara idia karaia.”

Baibel ia diba namonamo tauna ta Bimson ia gwau: “Histori ese ia hamomokania, Baibel ese Aigupito ai idia karaia igui hesiai gaukara bona unai tano idia rakatania ena sivarai be momokani.”

^ par. 4 Sema be Noa ena natuna mero ta. Bona reana Sema ena bese taudia be Elama taudia, Asuria taudia, Kaledea taudia, Heberu taudia, Suria taudia, bona Arabia ena iduhu idauidau taudia.