Skip to content

Skip to table of contents

DEA/G. Dagli Orti/De Agostini via Getty Images

Huldrych Zwingli be Baibel Ena Hereva Momokani Ia Tahua

Huldrych Zwingli be Baibel Ena Hereva Momokani Ia Tahua

 Hari, kudou maoro taudia momo be idia abia dae gaudia idia hahegeregerea diba bema unai hahediba hereva be Baibel amo eiava lasi. Lagani 1500 bamona ai unai bamona idia karaia lasi. Dahaka dainai? Badina Baibel be taunimanima momo edia gado ai idia hahanaia lasi. Unai dainai, dubu taudia haida sibona ese dubu ena hahediba hereva be Baibel ida idia hahegeregerea diba. Bona edia dubu ena gunalaia taudia ese idia durudia lasi. Buka ta (History of the Christian Church) ia gwau, “Switzerland ai ia noho dubu ta ena gunalaia taudia be Baibel ena taravatu idia laloa bada lasi, meamea bona matabodaga karadia idia karaia.”

 Unai nega ai, Huldrych Zwingli ese Baibel ena hereva momokani ia tahua matamaia. Dahaka ia davaria? Edena dala ai ia dibaia gaudia be ma haida ida ia herevalaia? Bona ia amo dahaka do ita dibaia?

Zwingli be Ena Tahua Gaukarana Ia Hamatamaia

 Zwingli ena mauri lagani be 20 neganai, ia ura Katolik pris ta ai do ia lao. Unai nega ai pris ai idia ura lao taudia idia karaia bamona, Zwingli be taunimanima edia aonega ia stadilaia, dubu ena kastom, “Church Fathers” edia toretore ia stadilaia, to Baibel lasi.

 Edena dala ai Zwingli be Baibel ena hereva momokani ia dibaia matamaia? Switzerland ai, Basel univesiti ai ia noho neganai, Thomas Wyttenbach ena klas dekenai ia lao, unai tauna be Dubu ese dika gwauatao totona moni abia karana ia gwauraia dika. a Mauri sivarai ia torea tauna ta ia gwau, Zwingli be “[Wyttenbach] amo ia diba Keriso be nega tamona ia mase iseda kara dika ia gwauatao totona.” (1 Petero 3:18) Zwingli ia laloparara Iesu ena mauri davalaia boubouna ese iseda kara dika ia gwauatao, unai neganai ia ese dubu ena gunalaia taudia ese kara dika gwauatao totona moni idia abia karana ena hahediba hereva ia dadaraia. (Kara 8:20) To, Zwingli be ena stadi ia hadokoa lasi bona ena mauri lagani be 22 neganai, Katolik pris ai ia lao.

 Zwingli ena mauri lagani be 20 mai kahana neganai, Grik gado be sibona ia dibaia, unai amo Grik gado amo New Testament ena hereva ia lalopararalaia diba. Danu Eramus ena toretore ia stadilaia bona unai amo ia diba, Baibel ena hereva hegeregerena, Dirava bona taunimanima huanai Iesu be Medieita tamona. (1 Timoteo 2:5) Unai dainai Zwingli be Katolik ena hahediba hereva hegeregere saint taudia ese Dirava idia hereva henia ia daradaralaia.

 Zwingli ena mauri lagani be 30 mai kahana neganai, hereva momokani ia tahua goadagoada matamaia. To, Europe lalonai Italy biagua totona idia tuari neganai, ia be tuari taudia edia pris. Lagani 1515 ai, Marignano ena tuari ai, ia itaia Katolik taudia ese Katolik taudia tausen momo idia hamasea. Lagani haida murinai, Zwingli ese imana amo Grik Toretore ena kopi haida ia karaia bona ia ese siri momo ia laloatao diba. Lagani 1519 neganai, ia be Zurich ai ia noho, Switzerland ena politikol karadia gabuna. Unuseniai ia abia dae, Dubu ese Baibel amo idia abia lasi hahediba herevadia idia hadokoa be namo. Edena dala ai ma haida ia durua diba ena lalohadai idia abia dae totona?

“Unai Bamona Hereva be Guna Ai Kamonai Lasi”

 Zwingli ia laloa taunimanima be Baibel ena hereva momokani idia diba neganai, tomadiho ena koikoi hahediba herevadia do idia dadaraia. Unai dainai Zurich ena Grossmunter dubu ena pris ai ia lao neganai, ia harorolaia hereva ginigunana ai mai gari lasi ida ia gwau: Dubu gunalaia taudia ese lagani handred momo lalonai idia gwauraia Latin lectionary b be do ia duahia lou lasi. To, ia ese Baibel ena Evanelia bukana ena karoa ta ta amo do ia haroro. Ia be Church Fathers edia hereva ia gaukaralaia lasi, to Baibel sibona amo ia haroro. Unai ia karaia dalana be ia ese Baibel ai ia lalopararalaia namonamo lasi kahadia herevalaia totona, ia lalopararalaia Baibel ena kahana haida ia gaukaralaia.​—2 Timoteo 3:16.

Sergio Azenha/Alamy Stock Photo

Zurich ai Grossmünster dubu

 Zwingli ia haroro neganai, Baibel ena namo ia herevalaia badabada. Ia ese Baibel ena kara maoromaoro taravatudia ia hadibaia, bona Iesu ena sinana Maria tomadiho henia karana, saint dekenai guriguri karana, dika gwauatao totona moni henia karana, bona dubu gunalaia taudia edia matabodaga karadia ia gwauraia dika. Taunimanima be edena bamona idia kara? Iena haroro hereva ginigunana murinai, haida idia gwau: “Unai bamona hereva be guna ai kamonai lasi.” Bona histori torea tauna ta ese Zwingli ena Katolik kamonai taudia ia herevalaia: “Pris edia kavakava bona matabodaga karadia rohorohodia dainai dubu idia lao lasi taudia be hari idia giroa mai.”

 Lagani 1522 ai, dubu gunalaia taudia be Zurich ena politik taudia idia doria dubu ena hahediba herevadia idia gwauraia dika taudia do idia taravatua totona. Unai dainai Zwingli idia samania. Ia ura lasi ia abia dae gaudia ia dadaraia dainai, ena Katolik pris gaukara amo ia risain.

Zwingli be Dahaka Ia Karaia?

 Zwingli be pris gaukara ia karaia lasi, to haroro gaukara ia do karaia noho, bona ma haida ia durua ia abia dae gaudia idia abia dae totona. Iena haroro gaukara dainai taunimanima momo be ia idia diba, bona unai dainai Zurich ena politik taudia be ena hereva idia kamonai danu. Politikol taudia be ia idia diba dainai, ia ura Zurich ai tomadiho dalana idia haidaua. Hegeregere, lagani 1523 ai, ia ese Zurich ena kota taudia ia hadibaia Baibel ida ia hegeregere lasi hahediba herevadia idia taravatua totona. Lagani 1524 ai, idia ese kaivakuku tomadiho henia karana idia taravatua danu. Unai dainai majistreit taudia, haroro taudia ma haida bona taunimanima ida boubou pata, kaivakuku idauidau, bona laulau idia hadikadia. Buka ladana Zwingli—God’s Armed Prophet ia gwau: “West dubu taudia be viking taudia ese dubu ruma edia kohu idia henaoa karadia sibona idia itaia, to unai bamona hadikaia karadia be guna idia itaia lasi.” Lagani 1525 ai, ia ese gavamani taudia ia doria dubu rumadia be hospital rumadia ai idia halaoa totona, bona monk bona nun taudia idia headava diba. Danu ia ura Mass karaia dalana be Baibel ese ia herevalaia dalana hegeregerena do idia karaia. (1 Korinto 11:23-25) Histori stadilaia taudia idia gwau Zwingli ena gaukara dainai Zurich ena tomadiho gunalaia taudia bona politik taudia idia gaukara hebou, bona Protestan dubu matamata idia haginia.

Lagani 1536 Zurich Baibel, Iehova Ena Witnes Taudia edia Hedikwota ai, Warwick New York

 Zwingli ena gaukara badana be Baibel ia hahanaia. Lagani 1520 mai kahana lalonai, ia bona diba bada taudia haida be Heberu bona Grik Toretore, bona Grik Septuagint bona Latin Vulgate idia gaukaralaia hebou. Idia gaukaralaia hahanaia dalana be auka lasi. Idia ese Heberu bona Grik, bona trensleisen ma haida amo siri ta ta idia duahia. Bena idia ese siri ta ta edia anina do idia herevalaia bona idia dibaia gaudia idia torea. Dirava ena Hereva idia herevalaia bona idia hahanaia totona gaukara namona idia karaia dainai, lagani 1531 ai Zurich Baibel ena volium tamona idia karaia.

 Zwingli be mai momokani ida ia kara, to haida edia lalohadai ia matauraia lasi bona ia kara auka henidia. Hegeregere, lagani 1525 ai, kota ta lalonai Zwingli bona Anabaptist taudiabeibi bapatisoa karana idia abia dae lasi taudiaida ia noho. Kota ia gwau, beibi bapatisoa karana idia abia dae lasi taudia do idia hamasea, unai hahemaoro karana dekenai Zwingli be gau ta ia gwauraia lasi. Ia ese politikol gunalaia taudia ia hamaoroa ami do idia gaukaralaia, unai amo taunimanima do idia doria iena lalohadai matamata idia abia dae totona. To, Switzerland ena Katolik gabudia haida be unai lalohadai matamata idia dadaraia. Unai ese tuari ia havaraia. Zwingli be Zurich amo tuari taudia ida tuari totona idia lao, unuseniai ia mase, ena mauri lagani be 47.

Zwingli ese Ia Karaia Gaudia

 Huldrych Zwingli ia karaia gaudia be histori lalonai ia noho, ena be ia be Protestan idia hamatamaia lada bada taudia Martin Luther bona John Calvin bamona lasi. Zwingli be Roman Katolik ena hahediba hereva ia dadaraia momokani, Luther bamona lasi. Zwingli ese ia karaia gaudia dainai taunimanima be Calvin ena lalohadai idia abia dae diba. Unai dainai Zwingli idia gwauraia Third Man of the Reformation.

 Zwingli ese ia karaia gaudia be namo bona dika idia havaraia. Taunimanima momo ese ena lalohadai idia abia dae totona, ia be politik bona tuari lalonai ia vareai. Unai dainai, ia be Iesu Keriso ena haheitalai ia badinaia lasi. Iesu be politik lalonai ia vareai lasi bona ena hahediba taudia ia hadibaia edia inai henia taudia do idia lalokau henia, to idia hamasedia lasi.​—Mataio 5:43, 44; Ioane 6:14, 15.

 To momo idia gwau, Zwingli be Baibel ia stadilaia namonamo tauna bona ena lalona ia hadaia ia dibaia gaudia be ma haida dekenai ia herevalaia totona. Ia be Baibel ena hereva momokanidia momo ia dibaia bona ma haida ia durua unai bamona idia karaia totona.

a Taunimanima ese dubu gunalaia taudia dekenai moni idia pei, unai amo idia mase murinai edia kara dika dainai panisi do idia hamaragia o do idia abia lasi.

b Lectionary be buka ta, ia lalonai Baibel siri haida idia noho bona lagani ta lalonai idia duahia.