A4

Dirava Ena Ladana Heberu Toretoredia Ai

Dirava ena ladana Heberu leta 4 ai, Babulonia ese Israela taudia ia do guia lasi neganai

Dirava ena ladana Heberu leta 4 ai, Babulonia ese Israela taudia ia ruhaia murinai

Dirava ena ladana be Heberu gado ena leta (konsonent) 4 יהוה ai ia hedinarai, bona Heberu Toretoredia ai ia be kahirakahira nega 7,000 ia hedinarai. Inai Baibel ese unai Heberu leta 4 o Tetragramaton idia hahanaia, “Iehova.” Inai ladana, Iehova, be nega momo Baibel ai ia hedinarai. Ena be Baibel idia torea taudia ese Dirava ena dagi ladadia momo, hegeregere “Siahu Ibounai Diravana,” “Ataiai Momokani Diravana,” bona “Lohiabada” idia gaukaralaia, to Tetragramaton sibona idia gaukaralaia Dirava ena ladana korikorina idia hahedinaraia totona.

Iehova Dirava ese Baibel torea taudia ia hagania Iena ladana idia torea totona. Hegeregere, ia ese peroveta tauna Ioela ia hasiahua inai ia torea totona: “Iehova ena ladanai idia boiboi taudia ibounai be mauri do idia abia.” (Ioela 2:32) Danu, salamo torea tauna be Dirava ena siahu amo inai ia torea: “Namona be taunimanima do idia diba, oiemu ladana be Iehova, oi sibona be tanobada ibounai ena Ataiai Momokani Diravana, tanobada ibounai oi lohiaia noho.” (Salamo 83:18) Momokani, Salamo bukana lalonai Dirava ena ladana be nega 700 bamona ia hedinarai​—⁠Salamo lalonai poem momo idia noho, bona Dirava ena taunimanima ese unai idia anelaia bona gwauraia. To dahaka dainai Baibel momo lalonai Dirava ena ladana ia noho lasi? Dahaka dainai inai Baibel ese inai ladana, “Iehova” ia gaukaralaia? Bona Dirava ena ladana, Iehova, ena anina be dahaka?

Salamo bukana ena hereva haida, Mase Davara Lokua Toretoredia ai, lagani 50 C.E. bamona idia torea. Israela taudia be Babulonia ese ia ruhaia murinai, unai Heberu toretore idia gaukaralaia, to Tetragramaton be Heberu toretore gunana ai idia torea loulou

Dahaka dainai Baibel momo lalonai Dirava ena ladana ia noho lasi? Ena badina be idauidau. Haida idia laloa, Siahu Ibounai Diravana totona ladana idauna ta ita gaukaralaia be anina lasi. Ma haida be Iuda taudia edia kastom dainai Dirava ena ladana idia gaukaralaia lasi, badina idia gari, dika Dirava ena ladana idia hadikaia. Bona haida idia gwau Dirava ena ladana gwauraia dalana maorona idia diba lasi dainai, inai dagi ladadia, “Lohiabada” eiava “Dirava,” sibona idia gaukaralaia be hegeregere. To unai be lalohadai kererena bona ena badina haida be inai:

  •   Haida idia gwau Siahu Ibounai Diravana totona ladana idauna ta ita gaukaralaia be anina lasi. To idia be inai hamomokania gauna idia dadaraia: Baibel ena kopi ginigunadia bona Keriso ia do mai lasi neganai idia noho toretoredia lalonai, Dirava ena ladana korikorina ia noho. Ita herevalaia vadaeni bamona, Dirava ese Baibel torea taudia ia hagania, iena ladana be nega 7,000 bamona ena Hereva lalonai idia torea totona. Unai ese ia hahedinaraia, Dirava ia ura ena ladana ita diba bona ita gaukaralaia.

  •   Hahanaia taudia haida be Iuda taudia edia kastom idia matauraia dainai, Dirava ena ladana be Baibel amo idia kokia, to idia be inai mai anina bada gauna idia laloaboio: Ena be Iuda ena taravatu hadibaia taudia haida idia ura lasi Dirava ena ladana idia gaukaralaia, to unai ladana be edia Baibel ena kopi amo idia kokidia lasi. Qumran ai, Mase Davara kahirakahira dekenai lokua toretore gunadia idia davaria, bona unai toretore edia kahana momo ai Dirava ena ladana ia noho. Hahanaia taudia haida ese idaunegai toretoredia lalonai Dirava ena ladana ia noho gabuna ai inai dagi ladana, “LOHIABADA” be leta badadia ai idia torea. To henanadai be inai: Bema unai hahanaia taudia idia diba Dirava ena ladana be nega tausen momo Baibel lalonai ia hedinarai, dahaka dainai idia ese ena ladana idia senisia o kokia? Daika ese idia dekenai maoro ia henia unai idia karaia totona? Idia sibona idia haere diba.

  •   Haida idia gwau namo lasi Dirava ena ladana idia gaukaralaia, badina iena ladana gwauraia dalana maorona idia diba lasi, unai dainai Iesu ena ladana idia gaukaralaia. To, hahediba taudia ginigunadia ese Iesu ena ladana idia gwauraia dalana be hari Keri­stani taudia ese idia gwauraia dalana amo ia idau. Reana Iuda Keristani taudia ese Iesu ena ladana idia gwauraia, Ye·shu′a‛. Bona ena dagi ladana “Keriso” idia gwauraia, Ma·shi′ach, o “Mesia.” Grik gado ai idia hereva Keristani taudia ese ia idia gwauraia, I·e·sous′ Khri·stos′, bona Latin gado ai idia hereva Keristani taudia idia gwau, Ie′sus Chri′stus. Lauma helaga ena siahu amo, Iesu ena ladana Grik gado ai be Baibel lalonai idia torea, unai ese ia hahedinaraia Keristani ginigunadia be edia gado ai momo ese idia gwauraia dalana idia badinaia. Unai hegeregerena, New World Bible Translation Committee ia laloa inai ladana, “Iehova,” ia gaukaralaia be maoro, ena be idaunegai Heberu gado ai Dirava ena ladana be unai bamona idia gwauraia lasi.

Dahaka dainai New World Translation ese inai ladana, “Jehovah” ia gaukaralaia? Tetragramaton ena leta 4 (יהוה) be English gado ai idia hahanaia neganai, inai konsonent, YHWH idia torea. Idaunegai Heberu gado toretoredia momo hegeregerena, Tetragramaton lalonai vowel (a, e, i, o, u) be lasi. Idaunega Heberu gado be dina ta ta ai idia gaukaralaia neganai, duahia tauna be ia diba edena vowel maorona do ia gwauraia.

Heberu Toretoredia idia torea haorea bena lagani 1,000 bamona murinai, Iuda gado idia diba momo taudia be hereva gwauraia maoromaoro dalana idia hamatamaia, unai amo taunimanima be Heberu gado idia duahia neganai, vowel maorodia idia atoa diba. To unai nega ai, Iuda taudia momo idia laloa Dirava ena ladana idia gwauraia badabada be kerere, unai dainai ladana ma haida idia gaukaralaia. Toana be Tetragramaton idia torea hanai neganai, idia ese dagi ladadia edia vowel be konsonent, YHWH ida idia torea hebou, Dirava ena ladana idia hahedinaraia totona. Unai dainai, ena be unai vowel idia gaukaralaia maniuskrip idia noho, to unai ese guna Heberu gado ai Dirava ena ladana gwauraia dalana maorona ia hahedinaraia lasi. Haida idia laloa Dirava ena ladana gwauraia dalana maorona be ­“Yahweh,” to ma haida be dala idaudia ai idia gwauraia. Mase Davara Lokua Toretoredia ta lalonai, Grik gado ai idia hahanaia Levitiko ena kahana ta ai Dirava ena ladana hahedinaraia totona inai ladana, Iao, idia torea. Danu, idaunegai Grik toretore taudia ese Dirava ena ladana idia gwauraia, Iae, I·a·be′, bona I·a·ou·e′. To, namo lasi ita gwau Dirava ena ladana gwauraia dalana maorona be tamona. Badina idaunegai Dirava ena hesiai taudia ese Heberu gado ai Dirava ena ladana idia gwauraia dalana ita diba lasi. (Genese 13:4; Esodo 3:​15) To ita diba Dirava be ena taunimanima ida ia herevahereva neganai, ena ladana ia gwauraia loulou, unai ladana amo ia idia hereva henia, bona ma haida ida idia herevahereva neganai, unai ladana idia gaukaralaia.—Esodo 6:2; 1 King Taudia 8:23; Salamo 99:9.

Dahaka dainai New World Translation ese inai ladana, “Jehovah” ia gaukaralaia? Badina idaunega amo ema bona hari, English gado ai Dirava ena ladana be unai bamona idia gwauraia.

Dirava ena ladana Genese 15:2 ai, William Tyndale ese ia hahanaia Baibel bukadia 5 lalonai, lagani 1530

Lagani 1530 ai, William Tyndale ese Pentatuk (Genese, Esodo, Levitiko, Numera, bona Deuteronomi) ia torea neganai, unai be nega ginigunana English gado Baibel ai Dirava ena ladana korikorina ia hedinarai. Tyndale ese inai ladana, “Iehouah” ia gaukaralaia. To nega ia hanaia lalonai, English gado ia senisi, unai dainai Dirava ena ladana torea dalana danu ia senisi. Hegeregere, lagani 1612 ai, Henry Ainsworth be Salamo bukana ia hahanaia neganai, inai ladana, “Iehovah” ia gaukaralaia. Bena lagani 1639 ai, unai buka idia hanamoa bona Pentatuk ida idia printaia hebou neganai, inai ladana “Jehovah” idia gaukaralaia. Lagani 1901 ai, American Standard Version Baibel idia hahanaia taudia be Heberu toretoredia ai Dirava ena ladana ia hedinarai gabudiai inai ladana, “Jehovah” idia torea.

Baibel ia diba momo tauna, Joseph Bryant Rotherham, ese lagani 1911 ai Studies in the Psalms ia torea. Unai buka lalonai inai ladana, “Yahweh” ia gaukaralaia lasi, to “Jehovah” ia gaukaralaia. Unai ia karaia ena badina ia herevalaia, ia gwau ia ura “Baibel idia duahia taudia ese idia diba ladana ia gaukaralaia.” Lagani 1930 ai, diba bada tauna A. F. Kirkpatrick ese “Jehovah” ena ladana gaukaralaia karana dekenai, unai bamona lalohadai ia gwauraia danu. Ia gwau: “Hari, grama idia diba taudia idia gwau, taunimanima ese Dirava ena ladana idia gwauraia, Yahveh eiava Yahaveh be namo, to JEHOVAH be idaunegai English gado ai ia noho. Danu, Dirava ena ladana ita gwauraia maoro dalana be gau badana lasi, to gau badana be ita abia dae unai be Dirava ena Ladana Korikorina, bona ia be dagi ladana ‘Lohiabada’ bamona lasi.”

Tetragramaton, YHWH: “Ia ese Ia Halaoa”

Inai hereva HWH: “do lau halaoa”

Inai ladana, Iehova, ena anina be dahaka? Inai ladana, Iehova, Heberu gado herevana ta amo idia abia, ena anina be “do lau halaoa,” bona diba bada taudia haida idia laloa unai ladana be unai Heberu herevana gwauraia dalana ia hahedinaraia. Unai dainai, New World Bible Translation Committee ia abia dae, Dirava ena ladana ena anina be “Ia ese Ia Halaoa.” Diba bada taudia edia lalohadai be idauidau dainai, unai ladana ena anina dekenai lalohadai aukana ita dogoatao be anina lasi. To, unai ladana ena anina be ia maoro, badina Iehova be gau ibounai Havaraia Tauna bona iena ura ia Hagugurua Diravana. Ia ese guba bona tanobada gaudia bona taunimanima ia karaia sibona lasi, to gau idauidau idia vara noho lalonai, Dirava be dala idauidau ai ena ura ia hagugurua noho.

Unai dainai inai ladana Iehova ena anina be Esodo 3:14 ese ia gwauraia gauna sibona lasi, ia gwau: “Dahaka ai Lau Ura Sibona Lau Halaoa be Do Lau Halaoa.” Unai ese Dirava ena ladana ena anina ibounai ia hahedinaraia goevagoeva lasi. To, Dirava ena kara ta ia hahedinaraia, anina be iena ura hagugurua totona, ia be ia ura gauna ai sibona ia halaoa diba. Iena ladana Iehova ese unai lalohadai ia hahedinaraia, to ena anina ma ta be, ia ese ia havaraia gaudia be ena ura hegeregerena ia gaukaralaia diba iena ura ia hagugurua totona.