'Dho -a 'gü -wɔn -ta

˗Mën ˈö ˗tɔ ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈?

˗Mën ˈö ˗tɔ ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈?

Biblö ˗ya ˗pö

 ˗Zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˈnën ˈö ˗tɔ ˗Zlan ˗bha ˈˈpiigbɩɩdhɛ ꞊faan ˈö ˈwɔn ˗nu ˗kë ˗a ˈka. (Michée 3:8; Dhukö 1:35) ꞊Waa˗ pö ˗Zlan ö ˗bha ˗zuu ˗bɔ, ˗a ˗gɛn ˈnën ˗tɔ ˗yö ö ˗dhidhɛwɔn ˗kë ö ꞊faan ˈö bhë ˗a ˈka ˗dhɛ suu ˈˈoo ˗su ˈgü.​—Psaumes 104:30; 139:7.

 Eblö ˗wo kpö ˈö ˗kë ruah ˈka waa glɛkö ˗wo kpö ˈö ˗kë pnöma ˈka bhë, ˈyö ˈwo ˗an ꞊dhiëëta Biblö ˈgü ˈwo˗ pö «˗zuu». ˗Wo ˗nu bhë ˗an ˗gɛn ˈnën ˗tɔ ˗Zlan ˗bha yö ˗kë ˗a ˈka ˗faan ɛɛnˈˈ ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈. (ˈWunzüdɔdhɛ 1:2) ˈˈKɛɛ ˗wo ˗nu ˈwo bhë ˗an ˗gɛn ˈwɛɛ ˗bhaa ˗nu Biblö ˈgü:

  •   ˈˈTë ˗sü​—Habacuc 2:19; ˗Dhɛkpaɔ dhiaˈˈ ˈsëëdhɛ 13:15.

  •   ˈˈTɛɛ ˗saa​—ˈWunzüdɔdhɛ 8:1; Zan 3:8.

  •   ˗Këdhösü ꞊faan ˈö ˈˈtëpë ˈˈpɛpɛ ˈgü​—Job 34:14, 15.

  •   Mɛn ˗bha ˗zotadhe ɛɛnˈˈ ˗a ˗zota ˗kɔ​—Nombres 14:24.

  •   Pë ˗nu ˈö kwa ˈˈɲan ˈyaa ˗an yö ꞊dhɛ ˗Zlan ɛɛnˈˈ ˈˈkië ˗nu ˈdhö​—1 Rois 22:21; Zan 4:24.

 Pë ˈˈpɛpɛ ˈwo bhë, pë ˈö mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˈwaa ˗kpan ˗an ˗bha, ˈˈkɛɛ ˈwo ˗an këwɔn ˗nu yö wo ˗mü. ˗Kɔ do bhë ˗a ˈgü, ˗Zlan ˗bha ˗zuu ˗yö ˗kë ꞊dhɛ «ˈˈtɛɛ ˈdhö, ˈwaa˗ yö, ˗a ˈˈpii ˗yö ˈˈgbɩɩ˗.» (An Expository Dictionary of New Testament Words, W. Vine)

 Biblö ˗yö ˗Zlan ˗bha ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗wɔn ˗blɛɛ ꞊dhɛ ˗a «˗kɔdhɛ» ɛɛnˈˈ ˗a «˗kɔnënga» ˗nu ˈdhö. (Psaumes 8:3; 19:1; Dhukö 11:20, NWT; Matiö 12:28) Yökëmɛn ˗yö ˗yökë ö ˗kɔdhɛ waa ö ˗kɔnënga ˗nu ˈka. ˗Kɔ do bhë ˗a ˈka ˈyö ˗Zlan ˗yö bɔ ö ˗bha ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗ta ˈö pë ˗nu ˈwo yö ˗an ˗kë:

  •   ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ˗todhʋ̈sü.​—Psaume 33:6; Isaïe 66:1, 2.

  •   Biblö.​—2 Piɛdhö 1:20, 21.

  •   ˗dhidha ˗nu ˈö˗ ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗wa ˗kë ꞊kwɛŋzü waa ˗an ˗bha ˗zlawopö wo ꞊faan ˈka ˗sü.​—Dhukö 4:18; Këwɔn ˗nu 1:8; 1 Kodhɛngtö 12:4-11.

  •   ˈˈKlʋʋsë ˗nu ˈö mɛn ˗nu ˈwo ˈwɔn ˗man ˗a ˗ta ˗an ˗gɔ.​—Gadhatö 5:22, 23

Zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˈyaa ꞊dhɛ mɛn ꞊dede ˈdhö

 Biblö ˗yö ˗Zlan ˗bha ˗zuu ˗wɔn ˗blɛɛ ꞊dhɛ ˗a «˗kɔdhɛ » waa˗ «˗kɔnënga» ɛɛnˈˈ ˗a ˗bha «ˈˈtë ˗sü» ˈdhö. ˗Ya ˗zɔn ꞊dhɛ ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ bhë mɛn ˈyaa ˗mü. (Exode 15:8, 10) Yökëmɛn ˗kɔdhɛ ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗yö ˈgo ˗a ˗bha kö ˗yö yökë ö ˗de ˗ta. ˗Kɔ do bhë ˗a ˈka, ˗Zlan ˗bha ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˈyaa ˈwɔn ˗nu kë ö ˗de ˗ta.(Dhukö 11:13) Biblö ˗yö ˗Zlan ˗bha ˗zuu ˗zɔn ˈˈyi waa ˗zoyödhe ɛɛnˈˈ ˈwɔndɔdhe ˗nu ˈka. ˗An ˗zɔn pë ˗nu ˈwo bhë ˗an ˈka ˗sü bhë ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ mɛn ˈyaa ˗mü ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˈka.​—Isaïe 44:3; Këwɔn ˗nu 6:5; 2 Kodhɛngtö 6:6.

 Biblö ˗ya ˗pö ˗Zlan ˈtɔ˗ Zoova, ˈö˗ pö ˗a Gbö ˈtɔ˗ Yesu Klito. ˈˈKɛɛ ˗dhɛ ˈˈwɛɛ ˈbha ˈö ˗dho ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˈtɔ pö ˗a ˗bha ˈyaa ˈdhö. (Isaïe 42:8; Dhukö 1:31) Etiɛnö ˈö kun kletiɛn ˈka ˈwo˗ zë ꞊kwɛŋzü bhë, ˈdhɛ ˗dhidha ˈˈɲɛɛnbho ˈö dhaŋgüdhɛ yö, mɛn ꞊plɛ ˈnën ˗kpan ˗an ˗bha, mɛn ˗yaaga ˈwaa ˗mü. Biblö ˗ya ˗pö: «Etiɛnë ˈö ˗Zuu ˈslööslö ˗ya pa bhë ˈö ˗dhɛ ˗ga dhang˗ ˈgü, ˈö ˗Zlan ˗bha ˈtɔbhɔdhe ˈbhü yö; ˈö Yesu yö kö ˗yö dɔ ˗sü ˈka ˗Zlan ˗bha ˗dhɛ ꞊bhlëzë ˗bha.» (Këwɔn ˗nu 7:55, NTBL) ˗Zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˈnën ˗tɔ ˗Zlan ꞊faan ˈö˗ ˗kë ˈö Etiɛnö ˗yö dhaŋgüdhɛ yö.

Pë ˈö mɛn ˈbhaa ˗nu wo ˗zota ˗a ˈgü ˈö ˗gban ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗bha

 ˈPë ˈwo˗ pö: 1 Zan 5:7, 8 ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ «˗Zuu» ɛɛnˈˈ «˗Zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈» bhë, ˗Zlan ˈö ö ˈkoodhö ˗yaaga, ˗a ˈˈpian do ˗mü. Biblö ˗nu ˈwo˗ pö ˈˈdhʋ̈ ˗a do ˈnën ˗tɔ Crampon.

 ˈWɔndede: Biblö ˈwo˗ Crampon kë bhë ˗a ˈgü, 1 Zan 5:​7, 8 züdɔdhɛ ˈgü ˗ya ˗pö «dhaŋ˗ ˈgü : Dë, ˗Wo waa ˗Zuu, mɛn ˗yaaga ˈwo bhë ˗wo do. ˈYö pë ˗yaaga bhë ˗wa ˈˈsɛɛdhɛ kë ˈˈkpɔnŋtaa». ˈˈKɛɛ Biblö ˈgüpʋmɛn ˗nu ˗wa ˗yö ꞊dhɛ bɔmɛn Zan yö ˈti ˗wo ˗nu bhë ˗an ˗bɛnzë. ˈDhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈ wo ˈti ˈgo Biblö ˈgü. ˗A ˗wɔn ˈgü ꞊klaŋgɔmɛn ˈwo˗ ˗dhɛ Brisö Mɛsgëë ˗ya pö: «˗Wo ˗nu bhë ˗an ˈgodhɛ ˈyaa ˈdhö, ˗an dua ˈyaa ˗mü kö ˗wo kë Biblö ˈˈpian ˈwo˗ ya ˈglɛkö ˗wo ˈgü (Nouveau Testament) ˗a ˈgü, ˈpë ˈwɔn ꞊dede ˈka ˈyö bhë.​—A Textual Commentary on the Greek New Testament.

 ˈPë ˈwo˗ pö: Biblö ˗yö ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗wɔn ˗blɛɛ ꞊dhɛ mɛn ˈdhö. ˈDhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗yö ꞊dhɛ mɛn ˈdhö ꞊dedewo.

 ˈWɔndede: Biblö ˈˈɲan ˗nu ˗wo ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗wɔn ˗blɛɛ ꞊dhɛ mɛn ˈdhö, ˈˈkɛɛ ˈkö ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˈyaa ꞊dhɛ mɛn ꞊dede ˈdhö. Biblö ˗yo ꞊kpɔɔdhɛ, ga wa ˈwɔn yaa ˗nu ˗wɔn ˗blɛɛ ˈpö ꞊dhɛ mɛn ˈdhö. (Proverbes 1:20; Wlɔmö 5:17, 21) ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ Biblö ˗ya ˗pö ꞊dhɛ ꞊kpɔɔdhɛ «këwɔn ˗nu» waa˗ ˗bha «ˈnën ˗nu» ˗wo ˗dhö, ˈö˗ pö ˈzü ꞊dhɛ ˈwɔn yaa ˗yö mɛn ˈgü ˗dan, ˈö mɛn zë, ˈö mɛn zuʋ̈ˈˈ bhɔ pë ˗bha.​—Matiö 11:19; Dhukö 7:35; Wlɔmö 7:​8, 11.

 ˈPë ˈwo˗ pö: ˗Bɔyibhaasü ˈö ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˈtɔ ˈgü bhë ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ bhë ˗yö ꞊dhɛ mɛn ˈdhö.

 ˈWɔndede: Biblö ˗yö ˗bɔ ˗wo ˈö ˗kë «ˈtɔ» ˈka bhë ˗a ˗ta ˈˈtʋ̈ŋ ˈbhaa ˗nu ˈka ˈö ˈˈpiigbɩɩdhɛ waa ˗wogbindhɛ ˗wɔn ꞊blɛɛ. (Deutéronome 18:5, 19-22; Esther 8:10) ꞊Ya kë ꞊shiö ˗wa ˗pö ꞊danwo ˈgü «kwa ˗bha ˈtɔŋ˗ ˈtɔ ˈgü». ˈˈKɛɛ ˗a ˗pö ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˈyaa˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ˈtɔŋ˗ bhë mɛn ˗mü. Mɛn ˈwo˗ bɔ ˈˈyi ꞊bhaa «˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˈtɔ ˈgü» kö ˗ya ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ ꞊faan ˗yö ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗bha, ˈö ˗Zlan ˗yö bɔ ˗a ˗ta ˈö ö dhɔɔbhaawɔn ˗kë.​—Matiö 28:19.

 ˈPë ˈwo˗ pö: Yesu ˗bha bɔmɛn ˗nu waa˗ ˗bha gwëëˈˈ ˈˈwɛɛ ˗nu ˈwo kun ˗kwɛ ꞊këŋ do ˗blɛɛsü ˈgü, ˗wo ˗kun wo ˗zo yö ˗ni ˈgü ꞊dhɛ ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ bhë ˗yö ꞊dhɛ mɛn ˈdhö.

 ˈWɔndede: Biblö ɛɛnˈˈ ˗kwɛzlan ˈˈwɛɛ ˈbha yö ˈti pö ˈˈdhʋ̈. ˈSëëdhɛ ˗be ˈwo˗ ˗dhɛ Encyclopædia Britannica ˗ya ˗pö: «˗A pö ˗sü ˈö ꞊dhɛ ˗Zuu ˈˈSlʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗yö mɛn ˈö ö ˗de ˗ta ˗a ˈka ˗bhë [...] ˗a zü ˗yö ˗dɔ ˈpɛɛ˗ ˗nu ˗bha ˗bhɔkwëë ˈkpii˗ ˈwo˗ ˗kë Kɔnstantinoplë ˗kwɛ 381 ˈka bhë ˗a ˗ta. ˈDhɛ Yesu ˗bha bɔmɛn ˗totaabhasü ˗yö ga, ˗kwɛ 250 ˗yö ˗Ʒiö ˈyö ˈwɔn ˈö ˈˈdhʋ̈ ˈö ˗kë.