Za aha birimu

Za ahari Ebirimu

Waba nokimanya?

Waba nokimanya?

Ni kiha kihamya ekitari omuri Bibuli, ekiri kwereka ku Abaisraeli babire abagaragwa omuri Misri?

Bibuli negamba ngu Abamidiani ku bamazire kutwara Yosefu omuri Misiri, shwenkuruza Yakobo n’ab’eka yeye bakaruga omuri Kanaani bafurukira omuri Misri. Bakatura omu kacweka k’omuri Misri akari kwetwa Gosheni, aha rubaju rw’omugera gwa Nailo. (Kut 47:1, 6) ‘Abaisraeli bakeyongera, bakanya, baba ab’amani munonga.’ Ni yo nshonga Abanyamisiri babatinire, rero bakabataho ihato.—Kur 1:7-14.

Abari kuhakanisa Bibuli b’omuri obu bwire bakahakanisa eyo nkuru, bagamba ku ni omugani. Konka nabwo, hariho ebihamya ebiri kwereka ku Abasheemu * na bo batwire omuri Misri bari abagaragwa.

Ecokureberaho: Abanyabwenge omu byataburwirwe omu matongo bakajumbura amaju omu matemba ga Misri. Dr. John Bimson akagamba ku ariho bajumbwire amaju 20 g’Abasheemu ninga biri kukiraho, omuri ako kacweka k’amatemba ga Misri. Nambwenu, omunyabwenge James K. Hoffmeier akagira ati: “Kwiha omu mwaka gwa 1800 kuhisya omu gwa 1540 M.Y., Misri ekaba eri omwanya murungi g’okufurukiramu aha bantu b’omuri Asia y’oburengerwizoba abari kugamba orusheemu.” Akongeraho ngu: “Eyo myaka nebugana n’obwire bw’emigenzo ya ‘bishenkuruza,’ kandi eco nikibugana n’ebiri kugambwa omu kitabo ca Bibuli c’Okutandika.”

Hariho ekindi kihamya c’omu mashuma ga Misri. Omuzingo g’omu mwaka gwa (c. 2000–c. 1600 M.Y.) guriho amazina g’abagaragwa ababire nibakora omu maka g’omu matemba ga Misri. Amazina gari kukira 40 omuri go, gahandikire omu rurimi rw’Abasheemu. Abo bagaragwa ninga abagaragwakazi, bakaba nibakora emirimo y’okuteka, kubazira hamwe n’okuhinga. Omunyabwenge Hoffmeier akagumizamu nagira ati: “Ahabw’okugira ngu Abasheemu bari kukira makumi ana bakaba nibakorera eka emwe, ako kacweka k’amashuma ga Misri, ihanga ryona rikaba ririmu Abasheemu bingi, na munonga aha bweshukiro bw’omugera gwa Nailo.”

Omunyabwenge omu byataburwirwe omu matongo ori kwetwa David Rohl akagamba ku gamwe omu mazina g’abo bagaragwa gari kubugana n’amazina agari kugambwa omuri Bibuli.” Ecokureberaho: Hine ebibumba ebihandikireho amazina gamwe, nka Isaaka, Asheri na Shifira. (Kur 1:3, 4, 15) Rohl akahendera nagira ngu: “Eki ni ekihamya ekiri kwereka ku Abaisraeli babire abagaragwa omuri Misri.”

Dr. Bimson akagira ati: “Enkuru z’omu kitabo ca Bibuli c’Okuruga eziri kugamba oku Abaisraeli babire abagaragwa omuri Misri, zine ebihamya byingi omu mateka.”

^ par. 4 Izina Abasheemu niriruga ahari Sheemu, omwe omuri batabani bashatu ba Noa. Abakomokire ahari Sheemu nibabasa kuba harimu n’Abaelamu, Abaasiria, Abakaludaaya, Abaheburaayo, Abaashuri, n’ab’omu zindi nganda z’Abaharabu.