ʻOku Tau Fiemaʻu ha Mīsaia?

ʻOku Tau Fiemaʻu ha Mīsaia?

ʻOku Tau Fiemaʻu ha Mīsaia?

ʻE LELEI ke ke ʻeke ʻa e foʻi fehuʻi ko iá, “ʻOku tau fiemaʻu ha Mīsaia?” ʻIo, ʻe ʻuhinga lelei ke fifili pe ʻe ʻi ai nai ha kaunga moʻoni ʻa ha Mīsaia kiate koe.

Ko e niʻihi ʻa ia te ke fakaʻapaʻapaʻi nai ʻenau fakakaukaú te nau fakapapauʻi atu kiate koe ko e talí ʻoku māʻalaʻala mo papau: ʻOkú ke fiemaʻu moʻoni ha Mīsaia, ʻo hangē tofu pē ko e niʻihi kehé. Ko ha mataotao ʻi he lao faka-Siú ʻi he ʻuluaki senitulí naʻá ne tohi ʻo fekauʻaki mo e Mīsaiá: “Neongo pe ʻoku fiha ʻa e ngaahi talaʻofa ʻa e ʻOtua, ka ʻoku tuʻu kotoa pe ʻiate ia hono ʻio.” Naʻá ne fakamamafaʻi ai ʻa e ngafa tefito ʻoku fakahoko ʻe he Mīsaiá ʻi he taumuʻa ʻa hotau Tokotaha-Fakatupú ke tāpuakiʻi ʻa e puleʻanga kotoa pē ʻi he māmaní. (2 Kolinito 1:​20) Ko e ngafa ʻo e Mīsaiá ʻoku mātuʻaki mahuʻinga ia he ko ʻene hoko maí mo ʻene moʻuí ʻa e tefito ʻo e kikite Fakatohitapú. ʻI ha kiʻi tohi naʻe ngāueʻaki ʻe he laui miliona ʻi he taʻu ʻe 70 fakamuimuí, naʻe fakahaaʻi ai ʻe Henry H. Halley: “Ko e Fuakava Motuʻá naʻe tohi ia ke fakatupunga ai ha fakatuʻotuʻa pea fakatoka ai ʻa e hala ki he Haʻu ʻa e [Mīsaiá].” Ka ʻoku fiemaʻu ʻa ʻene haʻú? Ko e hā ʻoku totonu ai ke ke tokanga ki aí?

Ko e “Mīsaiá” ʻoku ʻuhinga moʻoni iá ko e “Tokotaha Pani” pea ko e tatau ia ʻo e foʻi lea ʻiloa ko e “Kalaisí.” Ko e Tokotaha ko ení, ʻa ia ʻoku lave ki ai ʻa e Encyclopædia Britannica, Pulusinga 1970, ko e “tokotaha-huhuʻi taupotú,” naʻe pau ke haʻu ia koeʻuhi ko e ngaahi ngāue taʻefakaʻapaʻapa ʻa e ʻuluaki ongo meʻa fakaetangatá, ʻa ʻĀtama mo ʻIvi. Naʻe fakatupu haohaoa kinaua, fakataha mo e ʻamanaki fakafiefia ʻo e moʻui taʻehanongataʻanga ʻi Palataisi, ka naʻá na fakamoleki ʻa e ʻamanaki ko iá. Ko ha ʻāngelo angatuʻu, ʻa ia naʻe hoko ʻo ʻiloa ko Sētane ko e Tēvoló, naʻá ne fokotuʻu ange ko hona Tokotaha-Fakatupú naʻe fuʻu fakataputapui pea te na lelei ange kinaua ʻi heʻena fili ʻiate kinaua pē ʻa e meʻa naʻe leleí mo e meʻa naʻe koví.​—Senesi 3:​1-5.

Naʻe kākaaʻi ai ʻa ʻIvi pea naʻá ne tui ki he foʻi loi ko iá. ʻOku ngalingali naʻe fakamahuʻingaʻi ʻe ʻĀtama ʻa e feohi mo hono uaifí ʻo māʻolunga ange ia ʻi heʻene mateaki ki he ʻOtuá, ʻo ne kaungā kau fakataha ai ʻi he angatuʻu naʻe fakatupunga ko ia ʻe he Tēvoló. (Senesi 3:6; 1 Timote 2:​14) ʻI heʻena ngaahi ngāué, naʻá na fai ʻa e meʻa lahi ange ia ʻi hono tukuange pē ʻa ʻena ʻamanaki ʻanaua tonu ki he moʻui taʻehanongataʻanga ʻi he ngaahi ʻātakai fakaepalataisí. Naʻá na tuku mai ai ki heʻena fānau teʻeki fanauʻí ʻa e angahalá mo hono nunuʻá, ko e mate.​—Loma 5:​12.

Ko hotau Tokotaha-Fakatupú, ʻa Sihova, naʻá ne fakapapauʻi vave ʻa e ngaahi founga ke fakafoki ai ʻa e ngaahi nunuʻa kovi ʻo e ngaahi meʻa hokohoko naʻe fakatupunga ʻe he angatuʻú. Te ne fakahoko ha fakalelei fakafou ʻi he meʻa ʻe hoko ʻamui ko ha tefitoʻi moʻoni fakalao ʻi he Lao ʻa Mōsesé​—ʻa e meʻa tatau ki he meʻa tatau. (Teutalonome 19:21; 1 Sione 3:8) Ko e tefitoʻi moʻoni fakalao ko ení kuo pau ke fakalato ia kapau ʻe fiemaʻu ki ha niʻihi ʻi he hako taʻetaau ʻo ʻĀtama mo ʻIví ke nau maʻu ʻa e moʻui taʻefaʻamate ʻi ha māmani palataisi, ʻo hangē ko ia naʻe fakataumuʻa ʻe he Tokotaha-Fakatupú ki he fāmili fakaetangatá. ʻOku tataki ʻe he meʻá ni kitautolu ki he Mīsaiá.

ʻI hono tauteaʻi ʻa e Tēvoló, naʻe talaki ai ʻe Sihova ko e ʻOtuá ʻi he ʻuluaki kikite ʻa e Tohi Tapú: “Te u ʻai ke mo fetāufehiʻa ʻaki, ʻa koe mo e fefine, pea ko ho hako mo hono hako; ʻe laiki ʻe ia ho ʻulu, pea te ke laiki ʻe koe ʻa hono muivaʻe.” (Senesi 3:​15) Naʻe fakamatala ʻa e mataotao Tohi Tapu ʻe taha ʻo pehē “ko e talanoa fekauʻaki mo e ngaahi talaʻofa faka-Mīsaiá hangē ko ia ʻoku ʻomai ʻi he Tohi Tapú ʻoku kamata ia ʻaki ʻa e fakamatala [ko ení].” Naʻe fakamatala ʻa e tokotaha ʻe taha ʻo pehē ko e Mīsaiá ʻa e meʻangāue ʻa e ʻOtuá ʻa ia “te ne fakafoki ʻa e mala kotoa ʻo e angahalá,” ʻi hono ʻomai ʻa e ngaahi tāpuaki ki he faʻahinga ʻo e tangatá ʻi he taimi tatau.​—Hepelu 2:​14, 15.

Neongo ia, te ke lāuʻilo nai, ko e faʻahinga ʻo e tangata ʻi he lolotonga ní ʻoku ʻikai ʻaupito faitāpuekina kinautolu. ʻI hono kehé, ʻoku hokosia lahi ʻe he matakali ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá ʻa e ʻikai ha ʻamanakí mo e ʻamanaki-tōnoá. Ko ia ai, ʻoku pehē ʻe he World Book Encyclopedia ko e “tokolahi ʻo e kau Siú ʻoku nau kei ʻamanekina ʻa e haʻu ʻa ha Mīsaia” pea “te ne fakatonutonu ʻa e ngaahi fehālaakí mo ikunaʻi ʻa e ngaahi fili ʻo e kakaí.” Kae kehe, ʻoku pehē ʻe he Tohi Tapú kuo ʻosi haʻu ʻa e Mīsaiá. ʻOku ʻi ai ha ʻuhinga ke tui ai ki he meʻa ʻoku leaʻaki ʻe he Tohi Tapú? ʻE tali ia ʻe he kupu hoko maí.