Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Wakatantamena ntatu

Wakatantamena ntatu

Widikije ditabuja diabu

Wakatantamena ntatu

SAMUELE uvua mumvue kanyinganyinga kakole pavuaye mu Shilo. Bidi bimueneka ne: bantu ba bungi ba mu tshimenga atshi bavua badila. Mbantu bakaji ne bana bungi kayi bavua badila bua lumu lua lufu lua batatuabu, babayabu, bansongalume babu ne bana babu bavua kabayi ne bua kupingana kabidi? Tudi bamanye anu ne: bena Peleshete bavua bashipe basalayi 30 000 ba bena Isalele mu mvita panyima pa bamane kushipa kabidi basalayi babu bakuabu 4 000.​—1 Samuele 4:1, 2, 10.

Kadi makenga makuabu atshivua alua. Eli, Muakuidi munene uvua ne bana ba balume babidi ba bienzedi bibi aba: Hofeni ne Pinehasa. Bana aba bavua bumbushe mushete munsantu wa tshipungidi mu Shilo. Mushete eu uvua pa tshibidilu mu muaba wa tshijila wa mu ntenta wa kusambakena. Mushete au uvua tshimanyinu tshia dikalaku dia Nzambi muaba au. Bantu bakaya ne mushete au mu mvita, bela meji ne: wowu ke tshintu tshiabambuluisha bua kutshimuna mvita. Kadi bena Peleshete bakawunyenga ne kushipabu Hofeni ne Pinehasa.​—1 Samuele 4:3-11.

Dikala dia mushete wa tshipungidi mu ntenta wa kusambakena mu Shilo divua dipeshe muaba au bujitu munkatshi mua bidimu bia bungi. Mpindieu, bakavua bawunyenge. Eli ukavua ne bidimu 98. Padiye anu umvua lumu alu, yeye kukuluka tshianyima mu nkuasa, kufuaye. Mukaji wa muanende wakalua mukamba anu dituku dimue dimue adi, wakafuila pa lulelu. Kumpala kua kufuaye, wakamba ne: “Butumbi buakumuka kudi bena Isalele.” Kadi kuvua malu makuabu avua ne bua kuenzeka mu Shilo.​—1 Samuele 4:12-22.

Mmunyi muvua Samuele mua kupita ne ntatu mikole eyi? Ditabuja diende divuaku mua kushala dikole mu mushindu uvuaye mua kuambuluisha bantu bavua Yehowa katshiyi wanyisha ne ukuba kabidi anyi? Tuetu bonso tudi ne bikondo bitutu tupeta ntatu ne makenga bidi mua kuteka ditabuja dietu mu njiwu, nunku tumone tshitudi mua kulongela kudi Samuele.

‘Wakenza malu makane’

Mpindieu Bible udi ulekela kuakula bua Samuele ne utuadija kuakula bua mushete munsantu wa tshipungidi, utuleja muvua bena Peleshete bakenge pavuabu baye nawu ne muvuabu benzejibue bua kuupingaja. Bible udi ulua kuakula kabidi bua Samuele bidimu 20 bimane kupita. (1 Samuele 7:2) Tshivuaye wenza munkatshi mua bidimu abi ntshinyi? Bible udi utuandamuna.

Udi wamba ne: kumpala kua tshikondo atshi kutuadija, ‘dîyi dia Samuele divua ditungunuka ne kufika kudi bena Isalele bonso.’ (1 Samuele 4:1, NW) Bible udi wamba ne: tshikondo atshi tshimane kujika, Samuele uvua ne tshibidilu tshia kuya mu bimenga bisatu bia Isalele, unyungulukamu tshidimu tshionso, ukosa nsambu ne ujikija bilumbu. Pashishe uvua upingana mu Lama muvuaye musombele. (1 Samuele 7:15-17) Bulelela, Samuele uvua anu ne bia bungi bia kuenza mu bidimu 20 abi.

Lulamatu lua bena Isalele luakanyanguka bualu bana ba Eli bavua benda masandi ne benza malu mabi. Bidi bimueneka ne: bantu ba bungi bakaditua mu ditendelela mpingu anu bua malu mabi au. Panyima pa Samuele mumane kuenza mudimu mukole mu bidimu 20, wakambila bena Isalele ne: ‘Binuasua kupingana kudi Yehowa ne mitshima yenu yonso, nunku numushe nzambi ya bende ne ya Bashela munkatshi muenu, kudimunayi mitshima yenu kudi Yehowa, numukuatshile yeye nkayende mudimu; ne yeye neanusungile mu bianza bia bena Peleshete.’​—1 Samuele 7:3.

“Bianza bia bena Peleshete” bikavua binemena bena Isalele bujitu. Bu muvua bena Peleshete batshimune basalayi ba bena Isalele, bakakengesha tshisamba tshia Nzambi muvuabu basue kakuyi wa kubenza bualu. Kadi Samuele wakambila bena Isalele ne: bua malu kuakanawu, bavua ne bua kulengejangana ne Yehowa. Bakitaba anyi? Bakumbusha mpingu yabu anu muvua Samuele mubambile ne kutuadijabu ‘kukuatshila anu Yehowa mudimu.’ Samuele wakalongolola tshisangilu ku Misepa, buloba bua mikuna bua ku nord kua Yelushalema. Bantu bakadisangishaku, kujilabu biakudia, kunyingalalabu bua mibi yabu ne kulekelabu mpingu.​—1 Samuele 7:4-6.

Kadi bena Peleshete bakumvua ne: bena Isalele mbadisangishe. Bobu kupeta pa kubaluishila. Kutumabu basalayi ku Misepa bua kushipabu batendeledi ba Yehowa abu. Bena Isalele bakumvua lumu elu. Bua buôwa, bakalomba Samuele bua kubalombelaye Nzambi. Ke tshiakenzaye, kufilaye ne mulambu. Pavuaye ufila mulambu wa tshijila au, bena Peleshete bakatshintshimika Misepa. Yehowa kuandamunaye disambila dia Samuele. Bua tshiji, Yehowa wakadidisha makubakuba. “Wakakunguishila bena Peleshete mikungulu mikole dituku adi.”​—1 Samuele 7:7-10.

Tudiku mua kuela meji ne: bena Peleshete bavuaku mua kuikala bu bana batekete batu babazuka bua buôwa padi dikubakuba dituta ne basokoma panyima pa bamamuabu anyi? Tòo, bavua basalayi ba bukole bua bungi bavua bamanye malu a mvita. Kadi muadi wa dikubakuba uvua mushilangane ne wa bintu bikuabu bionso bivuabu bamanye. Tshivua anu mutoyi wa “mikungulu mikole” patupu anyi? Mutoyi au uvuaku ufumina mu diulu anyi peshi uvua ufumina ku mpenga kua mikuna? Pakadila dikubakuba, bena Peleshete kutuadijabu kuyumbakana ne kupetabu buôwa bua bungi. Pavuabu mu diyumbakana apu, bukole buabu buakajika ne bena Isalele kutuadijabu kubashipa. Balume ba mu Isalele bakaya ku Misepa, kutshimunabu bena Peleshete, kubalondabu mutantshi wa kilometre mivule kuinshi kua Sud-Ouest kua Yelushalema.​—1 Samuele 7:11.

Mvita ayi ivua mishintulule bikole lungenyi lua tshisamba tshia Nzambi. Mu matuku onso avua Samuele mulumbuluishi, bena Peleshete bavua anu banyema bena Isalele. Bakapingajila tshisamba tshia Nzambi bimenga bivuabu banyenge.​—1 Samuele 7:13, 14.

Panyima pa nkama ya bidimu, mupostolo Paulo wakatela Samuele mu mulongo wa balumbuluishi ne baprofete ba lulamatu “bakenza malu makane.” (Ebelu 11:32, 33) Samuele uvua bushuwa muambuluishe bena Isalele bua kuenzabu malu mimpe avua asankisha Nzambi. Wakashala anu wenza mudimu bualu uvua windila Yehowa ne lutulu, utungunuka ne kuenza mudimu wende ne lulamatu nansha muvuaye upeta ntatu. Wakaleja kabidi muvuaye muena dianyisha. Panyima pa bena Isalele bamane kutshimuna ku Misepa, Samuele wakimanyika dibue bua kuikalabu bavuluka muvua Yehowa muambuluishe tshisamba tshiende.​—1 Samuele 7:12.

Udiku musue pebe ‘kuenza malu makane’ anyi? Nanku, mbimpe ulongele ku lutulu, budipuekeshi ne lungenyi lua dianyisha bivua nabi Samuele. Nnganyi wa kutudi udi kayi musue kuikala ne ngikadilu eyi? Bivua bimpe bua Samuele kuikalaye ne ngikadilu eyi ne kuyileja mu malu avuaye wenza patshivuaye nsonga bualu wakapetangana ne ntatu mikole pakavuaye mukulakaje.

“Bana bebe ba balume kabatu benda mu makasa ebe”

Musangu mukuabu utudi tuakula bua Samuele, neikale ukadi “muntu mununu.” Tshikondo atshi, Samuele uvua ne bana ba balume bakole babidi, Yoele ne Abiya. Uvua mubapeshe mudimu wa kuikalabu bamuambuluisha bua kulumbuluisha bilumbu. Diakabi, bana bende bakalua kumuela mâyi ku makasa. Nansha muvua Samuele ne bululame ne wenza malu makane, bana bende bobu bavua ne lukuka lua biuma, bakosa bilumbu bibi ne badia mishiku pavuabu balumbuluisha bantu.​—1 Samuele 8:1-3.

Dimue dituku, bakulu ba mu Isalele kuluabu kudi muprofete Samuele ukavua muntu mununu, kumuambilabu ne: “Bana bebe ba balume kabatu benda mu makasa ebe.” (1 Samuele 8:4, 5) Samuele uvuaku mumanye bualu ebu anyi? Bible kena wamba nanku to. Bishilangane ne Eli, Samuele kavua yeye ubuikila mêsu pa bilema bia bana bende to. Yehowa wakabela Eli ne muoyo mujima ne wakamunyoka bua muvuaye kayi unyoka bana bende bavua benza malu mabi, ubatumbisha kupita muvuaye utumbisha Nzambi. (1 Samuele 2:27-29) Yehowa kavua musangane tshilema tshia nunku kudi Samuele to.

Bible kena uleja ne: Samuele wakumvua bundu, kunyingalala anyi kuteketa mu mikolo pakamanyaye malu mabi a bana bende to. Diakabi, baledi ba bungi batu bumvua mushindu eu. Mu matuku mabi aa, bana ba bungi mbatombokele baledi babu. (2 Timote 3:1-5) Baledi badi ne lutatu lua nunku badi mua kupetela dikuatshisha ne kumanya tshia kuenza mu tshilejilu tshia Samuele. Samuele kavua mulekele malu mabi a bana bende anyanga nsombelu wende to nansha kakese. Umanye ne: nansha bikala mêyi ne dinyoka bia muledi kabiyi bienze bualu bua nsongo, tshilejilu tshia muledi tshidi mua kulenga muoyo wa muana. Baledi badi kabidi ne mushindu wa kusankisha Tatuabu Yehowa Nzambi anu bu Samuele.

‘Utusunguile mukalenge’

Bana ba Samuele kabavua mua kuikala bamanye ntatu ivua lukuka luabu ne lungenyi lua kukeba anu disanka diabu mua kukebesha to. Bakulu ba mu Isalele bakambila kabidi Samuele ne: ‘Nunku utusunguile mukalenge bua kuikalaye utulumbulula bu mudi ba bisamba bionso benza.’ Dilomba adi divuaku dileja ne: bavua babenga Samuele anyi? Tumanye ne: Samuele ukavua mulumbuluishe bantu abu bu muleji-mpala wa Yehowa kukavua bidimu bia bungi. Mpindieu, kabavua bakeba muprofete bu Samuele patupu to, kadi bavua bakeba mukalenge bua ikala mulumbuluishi wabu. Bisamba bivua bibanyunguluke bivua ne bakalenge, nunku bena Isalele bavua bakeba pabu mukalenge! Samuele wakenza tshinyi? Bible udi wamba ne: “Bualu ebu kabuakasankisha” Samuele to.​—1 Samuele 8:5, 6.

Mona muvua Yehowa muandamune Samuele pavuaye mumuleje bualu ebu mu disambila: ‘Umvuile mêyi a bantu mu malu onso adibu bakuambila; bualu bua bobu kabakakupidia wewe, bakampidia meme bua meme tshikadi mukokeshi wabu.’ Mêyi a Yehowa avua makoleshe Samuele bikole ne mêyi avua bena Isalele bambe au avua aleje muvuabu bapende Nzambi wa Bukole Buonso. Yehowa wakambila muprofete wende bua kudimuija bena Isalele bua ntatu ivuabu ne bua kupeta bu buobu mua kubalombola kudi mukalenge wa pa buloba. Pakabambila Samuele, bakamuandamuna ne: ‘Nansha, tuikale ne mukalenge ku mutu kuetu.’ Bu muvua Samuele anu utumikila Nzambi, wakaya kuela mukalenge uvua Yehowa musungule manyi.​—1 Samuele 8:7-19.

Kadi mmunyi muvua Samuele mutumikile Nzambi? Uvuaku mulamine Nzambi munda, wenza malu ku tshimfula muoyo anyi? Uvuaku mulekele ntatu inyanga muoyo wende anyi peshi uvuaku mufike munda? Ke mudi bantu ba bungi mua kuenza, kadi Samuele kakenza nanku to. Wakela Shaula manyi ne kuitabaye ne: yeye ke muntu uvua Yehowa musungule. Wakamuakidila bua kumujingila difika dilenga mu bukalenge ne kuleja muvuaye ukokela mukalenge mupiamupia eu. Ke kuambilaye bantu ne: ‘Tangilayi, yeye wakadi Yehowa musungule; kakuena mukuabu bu yeye munkatshi mua bantu bonso.’​—1 Samuele 10:1, 24.

Samuele wakimanyina pa malu mimpe a mukalenge uvua Yehowa musungule, kadi ki mpa bilema biende to. Samuele wakimanyina kabidi pa malu avuaye yeye muine muenzele Nzambi ne muoyo mutoke pamutu pa kuimanyina pa bilema bia bena Isalele bena mpala ibidi. (1 Samuele 12:1-4) Wakenza mudimu wende ne lulamatu, ubela kabidi bena mu tshisamba tshia Nzambi bua muvuabu banyange malanda abu ne Nzambi ne ubakankamija bua bashala balamate anu Yehowa. Mibelu yende yakabalenga ku muoyo, kulombabu Samuele bua abalombele Nzambi. Ke kubandamunaye ne: ‘Tshiena ngitabuja bua kuenzela Yehowa bibi bua kulekela kunulombela Nzambi; kadi meme nennuleje njila muimpe ne muakane.’​—1 Samuele 12:21-24.

Kutuku muanji kumvua bibi patubu bapesha muntu mukuabu muabi udi mupite webe anyi? Tshilejilu tshia Samuele tshidi tshitulongesha ne: katuena ne bua kumumvuila mukawu anyi tshiji to. Nzambi utu ufuta bantu mu mishindu ya bungi, utu ufuta muntu yonso udi umuenzela mudimu ne lulamatu.

“Wewe neudile muadi bua Shaula musangu bule munyi?”

Samuele uvua mumuenamu malu mimpe a Shaula; bualu Shaula uvua muntu wa pa buende. Uvua mule ne muntu wa mukitshi; uvua ne dikima ne mumanye tshia kuenza pavua malu amutulukila. Kumpala uvua ne budipuekeshi. (1 Samuele 10:22, 23, 27) Uvua kabidi ne dipa dia mushinga mukole edi: didisunguila malu, ngikadilu uvua mua kumuambuluisha bua kusungula njila wa muoyo ne kudiangatshila mapangadika. (Dutelonome 30:19) Uvuaku muenza mudimu bimpe ne dipa edi anyi?

Diakabi, patu muntu udia bumfumu, utu ubanga kudibandisha. Mu matuku makese, Shaula wakabanga kudibandisha. Wakapanga bua kutumikila malu a kudi Yehowa avua Samuele mumuambile. Umue musangu, Shaula wakapeta luzuku ne kufila mulambu uvua Samuele nkayende mukumbane bua kufila. Samuele uvua ne bua kubela Shaula ne muoyo mujima ne kumuambila ne: bavua ne bua kumbusha bukalenge mu dîku diende. Pamutu pa Shaula kushintuluka pakamunyokabu apu, wakatungunuka ne kuenza malu mabi.​—1 Samuele 13:8, 9, 13, 14.

Yehowa wakambila Samuele bua ambile Shaula bua kuluishaye bena Amaleka. Yehowa uvua muambe kabidi ne: bavua ne bua kushipa Agaga, mukalenge wa bena Amaleka. Kadi Shaula wakasungila Agaga, kuangataye kabidi bintu bimpe bivuabu ne bua kubutula. Pavua Samuele mulue bua kumuleja tshilema tshiende, Shaula wakadileja mukavuaye mushintuluke bikole. Pamutu pa kudipuekesha, kuitaba tshilema, wakadibingisha, kunyemaye tshilumbu ne kutshielaye bantu bakuabu pambidi. Pavua Shaula ukeba kupepeja tshilumbu ne wamba muvua bimue bintu bivuabu balue nabi bikale bia kulambula Yehowa, Samuele wakamuambila ne: ‘Tangila, kutumikila kudi kupita milambu ya kuosha.’ Samuele wakabela Shaula ne dikima, kumulejaye dipangadika dia Yehowa edi: Kunyenga Shaula bukalenge ne kubupesha muntu uvua mupite Shaula ku buakane.​—1 Samuele 15:1-33.

Malu mabi a Shaula avua manyingalaje Samuele bikole. Wakadidila Yehowa muadi butuku bujima bua bualu ebu. Wakadila kabidi bua Shaula. Samuele uvua mumone muvua Shaula muikale ne ngikadilu mimpe ya bungi; kadi mpindieu, uvua mumuele mâyi ku makasa. Muntu uvuaye mumanye ne: mmuntu wa ngikadilu mimpe wakashintuluka, kujimijaye ngikadilu yende mimpe ne kutombokela Yehowa. Samuele wakabenga nansha bua kumona Shaula kabidi. Yehowa wakambuluisha Samuele bua kushintulula muenenu wende wamba ne: ‘Wewe neudile muadi bua Shaula musangu bule munyi bualu bua meme ngakamupidia mu bukalenge bua Isalele? Uuje lusengu luebe ne manyi tente, uye biebe, nenkutume kudi Yishai, muena Beteleheme, bualu bua nakadisunguila mukalenge munkatshi mua bana bende ba balume.’​—1 Samuele 15:34, 35; 16:1.

Bantu bena mapanga batu kabayi balamata Nzambi misangu yonso kabena mua kumupangisha bua kukumbajaye dilongola diende to. Muntu yeye muele Yehowa nyima, Yehowa udi ukeba mukuabu bua kukumbajaye disua Diende. Nanku, Samuele ukavua muntu mununu wakalekela kanyinganyinga kavuaye naku bua Shaula. Anu muvua Yehowa muambe, Samuele wakaya kua Yishai mu Beteleheme, kusanganaye bana balume ba bungi bimpe kumona. Kubangila anu ku wa kumpala, Yehowa wakambila Samuele ne: ‘Kutangidi mpala wende anyi bule buende. Yehowa kena utangila bu mudi bantu batangila, bualu bua bantu badi batangila anu mubidi, kadi Yehowa udi utangila mu mutshima.’ (1 Samuele 16:7) Ndekelu wa bionso, Samuele wakatuilangana ne Davidi, uvua muana ku bonso ne yeye ke uvua Yehowa musungule.

Ku bukulakaja bua Samuele, wakalua kumona patoke ne: pavua Yehowa muteke Davidi muaba wa Shaula bivua bimpe. Shaula wakumvuila Davidi mukawu wa bungi, kujingaye bua kumushipa ne kulua mutontolodi. Kadi, Davidi uvua ne ngikadilu mimpe eyi: dikima, muoyo mutoke, ditabuja ne lulamatu. Lulamatu lua Samuele luvua anu luenda lukola, nansha pakavuaye pa kufua. Wakamona ne: kakuena lutatu ludi Yehowa kayi mua kujikija anyi kulukudimuna bua kulualu dibenesha to. Ndekelu wa bionso, Samuele wakafua. Bakashala bamubala bua malu ende mimpe avuaye muenze munkatshi mua bidimu bitue ku lukama. Ke bua tshinyi kabiena bikemesha muvua bena Isalele bonso badile bua lufu lua muntu uvua ne lulamatu eu. Lelu, mbimpe batendeledi ba Yehowa badiebeje ne: ‘Nengidikijaku lulamatu lua Samuele anyi?’

[Tshimfuanyi mu dibeji 27]

Mmunyi muvua Samuele muambuluishe bena Isalele bua kutantamena ntatu ne tshinyongopelu?

[Tshimfuanyi mu dibeji 28]

Pavua bana ba Samuele bamuele mâyi ku makasa, ntshinyi tshiakenzaye?