Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Tshitampi ‘tshia Yukala’

Tshitampi ‘tshia Yukala’

Tshitampi ‘tshia Yukala’

MU BIDIMU bia 600 K.B.B., Nebukadenesâ mukalenge wa bena Kasada wakakuata Yelushalema, kuosha tshimenga etshi ne kuupula bimanu biatshi. Wakakuata Sedekiya mukalenge wa Yuda ne kumushipa mêsu. ‘Mukalenge wa Babulona wakashipa bantu banene ba mu Yuda bonso kabidi.’​—Yelemiya 39:1-8.

Umue wa ku bantu banene ba mu Yuda, anyi baminyampala, wakafua ku bianza bia bena Babulona uvua Yukala, muana wa Shelemeya. Malu mapiamapia adi atangila muntu eu udibu batele mu Bible akalua kumanyika pashishe. Kadi kumpala kua tuetu kuakonkonona, tuanji kumona tshidi Mukanda wa Nzambi wamba bua Yukala ne bua tshikondo tshiende.

‘Kabena bakupita bukole’

Yehowa uvua muambile muprofete Yelemiya bua kumanyisha mukenji wa kabutu kavua ne bua kukuata Yuda ne Yelushalema. Nzambi wakambila Yelemiya ne: bakalenge ba Yuda, baminyampala babu, bakuidi babu ne bantu ba patupu ba mu buloba abu bavua ne bua ‘kuluangana’ ne Yelemiya. Kadi Yehowa wakamuambila ne: ‘Kabena bakupita bukole; bualu bua meme ndi nebe.’​—Yelemiya 1:17-19.

Pavua bena Babulona batshintshimike Yelushalema tshimenga tshikulu tshia Yuda, Mukalenge Sedekiya wakatuma misangu ibidi bantu kudi Yelemiya bua kumanya bu bikala Nebukadenesâ uvua ne bua kulekela ditshintshimika tshimenga atshi, ne bua kulomba muprofete bua asambile Nzambi bua bienzeke amu nanku. Umue wa ku bantu aba bavua mukalenge mutume uvua Yukala, udi mumanyike kabidi bu Yehukala. Mukenji uvua Nzambi mupeshe Yelemiya uvua ne: bena Babulona, anyi bena Kasada, bavua ne bua kubutula Yelushalema. Bantu bavua ne bua kushala mu tshimenga etshi bavua ne bua kufua ku tshiyole, ku tshipupu ne ku muele wa mvita. Kadi aba bavua ne bua kudifila kudi bena Kasada bavua ne bua kushala ne muoyo. Mêyi a Yelemiya aa akapesha bakokeshi ba mu Yuda tshiji tshikole!​—Yelemiya 21:1-10; 37:3-10; 38:1-3.

Yukala uvua umue wa ku baminyampala bakambila Sedekiya ne: ‘Tudi tukusengelela bua bashipe muntu eu [Yelemiya], bualu bua udi utekesha maboko a bena mvita.’ Yukala muntu wa muoyo mubi eu uvua kabidi munkatshi mua bantu bakela Yelemiya mu tshina tshia mâyi muvua anu bitotshi, muakaluabu kupatula muprofete pashishe. (Yelemiya 37:15; 38:4-6) Yelemiya wakapanduka pakabutulabu Yelushalema bualu uvua utumikila mêyi a Yehowa, kadi bidi bimueneka ne: Yukala yeye wakafua pakabutulabu ndongoluelu wa bena Yuda uvuaye mutekele muoyo.

Malu mapiamapia adi akoka ntema

Tudi mua kuamba ne: malu mapiamapia adi atangila Yukala mmalue kumanyika mu tshidimu tshia 2005. Balongi ba bintu bia kale bavua bakalula bintu mu buloba mu muaba kampanda uvuabu batekemene bua kupeta nzubu wa Mukalenge Davidi. Bakapeta tshivua kale nzubu munene wa mabue, bobu kuela meji ne: bavua banyange nzubu eu pakalua bena Babulona kukuata Yelushalema mu tshikondo tshia Yelemiya.

Katuena bajadike ne: muine nzubu eu ke uvua nzubu wa Davidi. Kadi balongi ba bintu bia kale bakangula tshitampi tshia dima tshia bunene bua santimetre umue tshitudi baleje mu dibeji dia 14. Bavua batshitue pa mukanda mukuabu ukavua munyanguke kale. Bavua bafundepu miaku eyi: “Tshia Yehukala muana wa Shelemiyahu muana wa Shovi.” Bidi bimueneka ne: miaku eyi bavua bayifunde ne tshitampi tshia muluishi wa Yelemiya, Yehukala anyi Yukala muana wa Shelemiya.

Mulongi wa bintu bia kale Eilat Mazar uvua mufike ku dijandula miaku eyi udi wamba ne: Yehukala udi anu “ministre muibidi wa mu bukalenge,” kunyima kua Gemaleya, muana wa Shafana, muena dîna didi dimueneka pa tshitampi tshikuabu tshidibu bapete mu Musoko wa Davidi. *

Katuena tuitabuja Dîyi dia Nzambi bua padibu bangula bintu kampanda bidi bantu benze to; kadi nshindamenu mulenga utudi tuitabujila Bible ndikumbana dia milayi idi mifundisha ku nyuma wa Nzambi. Malu malelela avua menzeke kale adi ajadika ne: Yelemiya wakadianjila kumanyisha mu bujalame kabutu ka Yelushalema. Ndekelu wa bionso, baluishi ba Yelemiya bakafua mu mushindu mubi. Bualu ebu budi ne bua kukolesha ditekemena dietu dia se: tuetu bashale ne lulamatu bu Yelemiya, baluishi betu ‘kabakutupita bukole bualu bua Yehowa udi netu.’

[Mêyi adi kuinshi]

^ tshik. 11 Bua malu adi atangila Gemaleya ne Shafana, bala tshiena-bualu tshia “Udi mumanye Shafana ne dîku diende anyi?” mu Tshibumba tshia Nsentedi tshia dia 15 Tshisua-munene 2002, dibeji 19-22.

[Tshimfuanyi mu dibeji 15]

Yelemiya kakatekesha mukenji wa Nzambi bua buluishi

[Mêyi a dianyisha bua tshimfuanyi mu dibeji 14]

Gabi Laron/​Institute of Archaeology/​Hebrew University © Eilat Mazar