1. Mũĩkĩĩo kana kwĩ ũwe, na ũoi ũnyaĩĩkĩte mũno ata?

 “KŨŨ Avĩlĩka ona vai vata kũkũlya kana kwĩ awe,” ũu nĩwʼo ĩvuku yĩtawa African Traditional Religion, yaasya, na kwongeleela kwasya: “Aavĩlĩka ma mĩthemba yonthe nĩmaĩkĩĩaa kana kwĩ ũoi.” Andũ ma mĩthemba yonthe, ala asomu ona ala mate asomu, nĩmaĩkĩĩaa kana kwĩ syama sya mĩthea, ũwe, na ũoi. Atongoi ma ndĩni ya Kĩislamu na sya Ũklĩsto onamo nĩmaĩkĩĩaa syĩndũ isu.

2. Kwosana na mĩĩkĩĩo yendetwe nĩ andũ aingĩ, vinya wa kwĩka syama wumaa va?

² Kwosana na mũĩkĩĩo wendetwe nĩ andũ aingĩ ma Avĩlika, kwĩ vinya wa kĩveva wa kĩmbithĩ. Ngai we nũtonya kũũtũmĩa ũndũ ũnũkwenda. Maveva na asyai ala makwʼie o namo nĩmatonya kũũtũmĩa. Na kwĩ andũ angĩ kũũ nthĩ mesĩ ũndũ matonya kũũvikĩa na makaũtũmĩa kwĩka nesa kana kũnũva.

3. Ũoi nĩ mwaũ na andũ maĩkĩĩaa ũtonya kwĩka ata?

³ Syama sya mĩthea kana ũoi nũtũmĩawa kwananga (kũnũva) amaitha. Ala maũtũmĩaa nĩmekwatawʼa ta me na ũtonyi wa ũtũma mbuuvu, nyũnyi, nzũkĩ, kana nyamũ o ingĩ nĩ kana imavithũkĩe andũ. Andũ aingĩ nĩmaĩkĩĩa kana ũoi nũtonya kũete kaũ, kũtuma aka amwe matasyaa, kũete ũwau, ona kĩkwʼũ.

4. Andũ aingĩ maĩkĩĩaa kyaũ ĩũlũ wa awe, namo maasya nĩ kyaũ kĩtumaa maĩkĩĩa ũu?

⁴ Nthĩnĩ wa isio mbingĩ sya Avĩlĩka ndũ aingĩ maĩkĩĩa kana andũ nĩmatonya kwĩyĩalyũla makatwʼĩka nyamũ. Namo aingĩ nĩmethĩawa na wʼia mayona kana mũndũ mũe nũtonya kũalyũla andũ makatwʼĩka nyamũ. Kũu Avĩlĩka ya Ũthũĩolonĩ wa Sua andũ maĩkĩĩa kana andũ awe nĩmatonya kũtũma veva wa mũndũ kwĩsĩla nyũnyinĩ kana nyamũ ingĩ nĩ kana ũkeke andũ angĩ naĩ. Aavĩlĩka aingĩ monaa kana kwĩyĩalyũla ku nĩkũĩkĩĩthĩtwʼe nĩ andũ ana ala meyooneie kwa metho moo. Maasya kana ngewa mbingĩ ila syieawa nĩ andũ mena akili nzeo kwasana na ũndũ ũsu wa kwĩyĩalyũla iitonya kwĩthĩwa ite syawʼo.

5. Nĩ ũwe wĩva wĩkwatawʼa kana nũtonya kũete ũsũvĩo, nawʼo ũtũmĩawa ata?

⁵ Ve ũwe mũna wĩkwatawʼa nũsũvĩaa  andũ maĩkakwatwe nĩ ũndũ mũthũku. Ala matũmĩaa ũwe mekĩaa masoa kana makekĩa mĩĩnyoo. Nĩmanyusaa kana makevaka mũthea ũsu. Mĩsyĩ yoo nĩvingawa kwa kwĩnzĩa nthĩ syĩndu sya ũwe ila syĩkwatawʼa syĩna ũtonyi wa ũsiĩĩa mũsyĩ ndũkekwe naĩ. Nĩmekwatasya kana ithitũ syĩ maandĩko ma Mbivilia kana Kũlani (Koran) nitonya ũmasiĩĩa maikakwatwe nĩ ũndũ mũthũku.

6. Satani na ndaimoni syake meekie ata ĩvinda ya tene, na twaĩlĩte kũwona ata ũtonyi woo?

⁶ Nĩwo ki kana Satani na ndaimoni syake nĩ amaitha athũku vyũ kwa andũ. Mo mena ũtonyi wa kwelelũkya andũ o ũndũ mekwenda. Tene nĩmalikaa andũ na nyamũ na kũmaũũkya. (Mathayo 12:43-45) O na kau tũyaĩlĩte ũvũthya ũtonyi woo, tũyaĩlĩte kũũkaathĩĩa mũũno.

7. Nĩ kyaũ Satani wendaa tũĩkĩĩe, na ũu ũelekanĩtwʼe ata?

⁷ Satani nĩwĩsĩ mũno nzĩa sya ũkengani. Nĩwĩsĩ ũtumanyʼa andũ monae ta wĩna vinya mwingĩ kwĩ ũndũ kwawʼo wĩanyʼa. Kwa ngelekanyʼo: Ĩvinda ya kaũ mũna wokitawa nthĩ ĩmwe ya Avĩlĩka, asikalĩ matũmĩie syĩndũ itonya kumya wasya mũnene nĩ kenda matelemye amaitha moo. Mbee wa matanambĩĩa kaũ, mo mavinguĩaa mawasya manene ma mĩsinga na mavuti maitolekwʼa. Meekaa ũu nĩkana amaitha moo mesilye meathwa na mĩio ya kaũ mingĩ na yĩ vinya mũno. Kwa nzĩa ota ĩsu Satani endaa andũ maĩkĩĩe kana ena vinya mwingĩ mũno. Kĩeleelo kyake nĩ kũtelemya andũ nĩ kenda meke ũndũ we ũnũkwenda na ti ũndũ Yeova wendaa. Ekai yu twone movũngũ atatũ ala Satani wendaa andũ maĩkĩĩe.

8. Nĩ ũvũngũ ũmwe mwaũ ũla Satani wendaa ũendeewʼe?

⁸ Ũvũngũ ũmwe Satani ũtwaĩĩasya nĩ ũũ: Vai mbanga yĩkĩkaa vate kĩtumi; kĩla ũndũ wonthe mũthũku wĩkawa nĩ mũndũ kana vinya wa maveva. Twasye kana nĩkowaĩtwe nĩ malalia. Nyinyia wako ona no wĩsĩ ũmuu nĩwʼo ũetae malalia. Ĩndĩ nũtonya kwĩsilya ta ve mũoi mũna ũnatũmie ũmuu ũsu nĩ kenda ũkaũme kana kau.

9. Mbivilia yonanasya ata kana Satani tiwe ũetae kĩla mũthemba wa thĩna?

⁹ O na kau Satani e na ũtonyi wa ũetee andũ mathĩna amwe, nĩ ĩvĩtyo kũĩkĩĩa kana we e ũtonyi wa ũete kĩla mũthemba wa thĩna. Mbivilia yaasya: “Kũsemba ũkĩlanyonĩ ti kwa ala me mĩtũkĩ, kana kũkita kwa ala me vinya, o na kĩmũtũ kwa ũla mũĩ, o na ũthwii kwa andũ ala me na ũmanyi, kana ũseo kwa ala mena ũtũĩka; ĩndĩ ĩvinda na ĩvuso [“ũndũ ũteũtalĩthawʼa wĩkĩke,” NW] nĩsyĩkĩkaa kwa onthe.” (Mũtavanʼya 9:11) Mũsembi ũmwe nũtonya kwĩthĩwa e mũvũthangũ kwĩ ala angĩ, ĩndĩ nũtonya o ũlea ũsinda. ‘Ũndũ ũteũtalĩthasya wĩkĩke’ nũtonya kwĩkĩka ũkatuma alea ũsinda. Nũtonya ũtulwʼa akavalũka, kana malangũ makekundĩka, kana o akakitũka. Vaiĩ ũmwe ũtakwatwa nĩ ũndũ ta ũsu. Maũndũ ta asu mayĩetawe nĩ Satani kwĩsĩla ũoi, mekaa o kũkĩtĩka.

10. Kũwetawa ata uvoo wa awe, na twĩsĩ ata kana ũsu nĩ ũvũngũ?

¹⁰ Ũvũngũ wa kelĩ ũtwaĩĩwʼa nĩ Satani nũũ: Andũ nĩmatonya kũalyũlwa mĩĩ yoo  makatwĩka nyamũ nĩ kana meke maũndũ mathũkũ. We kweekũlye ũũ: ‘Ethĩwa awe nĩmatonya kwĩka ũu, nĩ kyaũ kyo kyumaa mwĩĩnĩ woo na kũlika mwĩĩnĩ wa nyamũ?’ Ũndũ tũminĩte kwona, veva ti kĩndũ kĩtonya kuma mũndũnĩ. Veva nĩ vinya ũla ũtumaa mwĩĩ wĩka maũndũ nawʼo ndũtonya kwĩka ũndũ o na wĩva vate mwĩĩ.

11. Nĩkĩ nĩtwĩsĩ kana awe maitonya utia mĩĩ yoo makathi, naku nũĩkĩĩaa ũu?

¹¹ Veva ndũtonya kũtia mwĩĩ ũkathi kwĩka ũndũ mũseo kana mũthũku. Ũu nĩ kwasya awe maitonya ũtia mĩĩ yoo kana makeyĩalyũla makatwĩka nyamũ. Na kwa ũwʼo maitonya kwĩka maũndũ ala metavasya ta matonya kana o ala mesilasya ta meekie.

12. Satani atumaa andũ maĩkĩĩa kana mo nĩmeekie maũndũ mataaĩka ata?

¹² Tũtonya kũelesya ata ĩũlũ wa maũndũ ala andũ ala maĩ awe tene maasya nĩmeekie? Satani nũtumaa andũ maĩkĩĩa kana nĩmeekie maũndũ mataaĩka. Kwa nzĩa ya mawono, Satani nũtumaa andũ matalĩlya ta mamoonie, meewʼie, kana meeka maũndũ mataaĩka. Na ĩndĩ kwa nzĩa ĩsu Satani nĩwĩkwatasya kumya andũ kwa Yeova mamwelekele na ũtuma Mbivilia yoneka ta ĩkenganaa.

13. (a) Ũwe ũla wĩkwatawʼa kana nũtonya kũtũsiĩĩa tũikekwe naĩ nĩ mũseo? (b) Mbivilia yaasya ata ĩũlũ wa ũwe?

¹³ Ũvũngũ ũla wa katatũ nĩwʼo ũũ: Atĩ ũwe wa kwĩsiĩĩa tũikekwe naĩ nĩ mũseo nũndũ nĩwanangaa vinya wa ũwe wa kwĩkwa naĩ (kũnũva). Mbivilia nĩleete mĩthemba yonthe ya ũwe, wĩthĩwe nĩ ũwe wa kwĩsiĩĩa ndũkekwe naĩ kana ũla wa kwĩka andũ angĩ naĩ. Kwavindĩĩsya mĩao ĩla Yeova wanengie mbaĩ ya Isilaeli ĩkonetye mĩthemba yonthe ya ũwe na ala mamĩtũmĩaa:

•   “Mũtikeke maũndũ ma mowe.”—Alivai 19:26.

•   “Mũndũ mũũme kana mũndũ mũka ũla wĩsene na veva, kana o ũla ũmbasya ithitũ, no mũvaka oawe.”—Alivai 20:27.

•   “Kũikaoneke kwaku . . . ũla ũaũasya, kana ũla ũingasya nyũnyi, kana mũndũ mũe, kana mũoi, kana mwĩki wa syama, kana ũla ũkũlasya ala mesene na maveva,  kana ũmbasya ithitũ, kana ũla ũkũlasya akwʼũ.”—Kũtũngĩlĩlwa kwa Mĩao 18:10-14.

14. Nĩkĩ Yeova watungie mĩao ya ũleana na ũwe?

¹⁴ Mĩao ĩsu yoonanasya kana Ngai ndaaenda andũ make matũmĩe ũwe. Yeova amanengie andũ make mĩao ĩsu nũndũ nĩwamendete na ndendaa matwʼĩke ngombo sya wʼia kana maũndũ asu mawetwa vau ĩũlũ. We ndendaa andũ make manyamaawʼe nĩ ndaimoni.

15. Mbivilia yonanasya ata kana Yeova e vinya mwingĩ mũno kwĩ Satani?

¹⁵ Ona kau Mbivilia ndĩmanyĩthasya kĩnthĩnĩ mũno ĩũlũ wa maũndũ ala ndaimoni itonya na ũla itatonya kwĩka, yo nĩyonanasya kana Yeova Ngai e ũtonyi mwingĩ mũno kwĩ Satani na ndaimoni. Yeova nĩwamũkuthũie Satani ĩtuni. (Ũvuanʼyo 12:9) Ĩngĩ elewa kana Satani nĩwakũlilye mwanya aende akamũtate Yovu, na yĩla Ngai wamwĩie ndakamũwae, nĩweewʼie nthĩ ndaamũwaa.—Yovu 2:4-6.

16. Nũũ ũtonya kũtũsiĩĩa na mĩisyo?

¹⁶ Nthĩnĩ wa ĩandĩko ya Nthimo 18:10 tusomaa: “Syĩtwa ya Yeova nĩ mwako mũtũlu wa mũnyoolo, ũla mũlũngalu akĩĩaa vo, na nde na mũisyo.” Kwoou ĩndĩ nĩ Yeova ũtonya ũtũnenga wĩvitho. Athũkũmi ma Ngai mayĩkwatasya mĩthea kana mĩtĩ ĩmasiĩĩane na mothũku kuma kwa Satani na ndaimoni kana makakĩa kwĩkĩwʼa ũoi nĩ ala me nawʼo. Athũkũmi ma Ngai nĩ maĩkĩĩaa ũndũ Mbivilia ĩnĩkwasya: “Nũndũ metho ma Yeova maendaa kũũ na kũu nthĩ yonthe, eyonanʼye e vinya kwondũ wa ala ngoo syoo imwelekele syĩ mbĩanĩu.”—2 Mavinda 16:9.

17. Ĩandĩko ya Yakovo 4:7 ĩtũnengae ũĩkĩĩthyo mwaũ, ĩndĩ no nginya twĩke ata?

¹⁷ O naku wamũthũkũma Yeova nũtonya kwĩthĩwa ũte na nzika kana akaũsũvĩa. Ĩandĩko ya Yakovo 4:7 yĩtwĩaa: “Ĩnyivyei ĩndĩ kwa Ngai; ĩndĩ mũsiĩĩei ndevili, nake akamũkĩa.” Wamũthũkũma Ngai ũla wa wʼo na wamwĩnyivĩsya no wĩthĩwe na mũĩkĩĩo kana Yeova akaũsiĩĩa na mĩisyo.