1. Nĩkĩ twaĩle kũĩkĩĩa vyũ Ndeto ya Ngai?

 MŨMANYĨW’A wa Mbivilia atanambĩĩa kũtavany’a, aĩlĩte kwĩthĩwa aĩkĩĩte kana Mbivilia nĩ Ndeto ya Ngai. * Ithyonthe nĩtwaĩle kwonany’a kana nĩtũĩkĩĩte Mbivilia kwĩsĩla ũneeni na meko maitũ. Tweeka ũu, tũkeethĩwa tũtonya kũmĩtũmĩa nesa ĩla tũũtavany’a, na kũtetheesya angĩ mamũmanye Yeova na mayĩthĩwa na wĩkwatyo wa thayũ ũtathela.

2. Nĩkĩ twaĩle ‘kwĩkala maũndũnĩ ala twemanyĩisye’?

² Mũtũmwa Vaulo nĩwoonanisye kana Ndeto ya Ngai nĩ ya vata. Aandĩkĩie Timotheo ũũ: “Ĩkala maũndũnĩ ala wamanyĩiw’e na ala wamanyie vyũ.” ‘Maũndũ’ ala Vaulo wawetaa nĩ ũw’o ũla wĩ Mbivilianĩ, ũla watumie Timotheo ethĩwa na mũĩkĩĩo nthĩnĩ wa ũvoo mũseo. Maũndũ ala tweemanyĩisye kuma Mbivilianĩ nĩmatũtetheeasya kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo mũlũmu, na nĩmaendeeaa ‘kũtũĩvya kũvika ũtangĩĩo.’ (2 Tim. 3:14, 15) Mavinda maingĩ nĩtũtũmĩaa ndeto ila syĩ mũsoanĩ wa 16 kwony’a angĩ kana Mbivilia nĩ Ndeto ya Ngai. Ĩndĩ, nĩtũtonya kũtetheka mũno kumana na ndeto isu syĩ ĩandĩkonĩ ya 2 Timotheo 3:16. (Soma.) Ekai tũneenee mũsoa ũsu mũnango. Kwĩka ũu nĩkũũtũtetheesya kũĩkĩĩa vyũ kana momanyĩsyo onthe ma Yeova nĩ “ma w’o.”—Sav. 119:128.

3-5. (a) Ĩkomano yĩla yethukĩĩisye Vetelo aineena ĩvinda ya Vendekosito yeekie ata, na yeekie ũu nĩkĩ? (b) Nĩkĩ Athesalonika aingĩ meetĩkĩlile ũla w’o? (c) Andũ aingĩ mesĩ twĩkaa ata ĩla tũũtavany’a?

³ Yesũ atavisye Aisilaeli atĩĩ: “Ngamũtũmĩa athani, na andũ oĩ na amanyĩsya.” (Mt. 23:34, The Holy  Bible in Current Kikamba Language) Yesũ awetaa amanyĩw’a make nũndũ nĩwamamanyĩĩtye ũndũ matonya kũtũmĩa Maandĩko ĩla meũtavany’a. Ĩvinda ya Vendekosito mwaka wa 33 Ĩ.Y., mũtũmwa Vetelo, ũla waĩ ũmwe wa “amanyĩsya” asu, nĩwaneenie na ĩkomano ĩnene na atũmĩa mĩsoa mingĩ kuma Maandĩkonĩ ma Kĩevelania. Andũ aingĩ ‘nĩmatonyiwe ngoo syoo’ nĩ ndeto ila Vetelo waneenie. Ũu nĩwatumie melila. Andũ ta ngili itatũ nĩmatw’ĩkie Aklĩsto.—Meko 2:37-41.

⁴ Mũmanyĩsya ũngĩ aĩ mũtũmwa Vaulo, ũla watavanisye ũvoo mũseo Yelusaleme na isio ingĩ. Kwa ngelekany’o, Vaulo nĩwaneenie na ala maĩ ĩsinakokenĩ ndũanĩ ya Masetonia ĩla yĩ Thesalonika. Vandũ va mĩthenya ĩtatũ ya Savato, Vaulo ‘nĩwasũanĩie nao ũvoo kuma Maandĩkonĩ, aiumĩlya na kwonany’a kana kwaĩ na vata wa Klĩsto kũthĩna, na kũthayũũka kuma kwa akw’ũ.’ Ĩla weekie ũu, Ayuti ‘amwe nĩmeetĩkĩlile’ o vamwe na ‘nguthu nene ya Akiliki.’—Meko 17:1-4.

⁵ Ũmũnthĩ andũ aingĩ nĩmesĩ kana nĩtũtũmĩaa Mbivilia ĩla tũũmanyĩsya. Kwa ngelekany’o, ĩla mũndũ ũmwe wa Switzerland weethukĩĩisye mwĩĩtu-a-asa ũmwe aimũsomea ĩandĩko, amũkũlilye atĩĩ: “We wĩ wa ĩkanisa yĩva?” Nake amũsũngĩa: “Nĩ Ngũsĩ ya Yeova.” Nake mũndũ ũsu amwĩa: “Nĩmanyie oou, nũndũ vaiĩ andũ angĩ matonya kũka kũnzomea Mbivilia ate o Ngũsĩ sya Yeova.”

6, 7. (a) Ala maumasya ũvoo kĩkundinĩ matonya kũtũmĩa Mbivilia nesa ata? (b) Ĩla tũũmanyĩsya mũndũ Mbivilia, tũtonya kũtũmĩa Maandĩko nesa ata?

⁶ Tũtonya kũtũmĩa Mbivilia nesa ata ĩla tũũmanyĩsya? Waĩle kũsoma maandĩko kuma Mbivilianĩ ethĩwa nĩwumasya ũvoo kĩkundinĩ. Vandũ va kũsoma maandĩko maandĩkĩtwe ĩthangũnĩ, waĩle kũvua Mbivilia na ũisoma maandĩko kuma vo. O na ĩngĩ, waĩle kũkũlya ala mokie maũmbanonĩ meke oou. Maelesye ũndũ maandĩko asu matonya kũmatetheesya methĩwe na ũnyanya mũseo vamwe na Yeova. Vandũ va kũtũmĩa ĩvinda yingĩ kumya ngelakany’o sya kũthekya andũ na ite kũeleeka laisi, waĩle kũtũmĩa ĩvinda yĩu kũelesya Ndeto ya Ngai nesa.

⁷ Nĩ kyaũ twaĩle kũlilikana ĩla tũũmanyĩsya mũndũ Mbivilia? Tũyaĩle kũmanyĩsya mũndũ tũte kũsoma maandĩko ala monanĩtw’e ĩvukunĩ yĩla tũũtũmĩa. Vandũ va ũu, twaĩle kũmwĩa asome maandĩko asu kuma Mbivilianĩ. Ĩtina wa ũu, twaĩle kũmũnenga mwanya wa kũelesya ũndũ waelewa vandũ va kũmũelesya kĩla kĩndũ. O na ĩngĩ, vandũ va kũmũtavya ũndũ waĩle kwĩka, twaĩle kũmũkũlya makũlyo matonya kũmũtetheesya amanye kĩla Mbivilia ĩmanyĩasya. *

8. Nĩ mĩao yĩva ĩla yakĩlanasya vinya nthĩnĩ wa Vaulo?

⁸ Mavinda maingĩ twonaa atumĩa ma kĩkundi nĩmo maĩlĩte “kũĩkĩĩthya andũ mavĩtyo,” kana kũmakany’a. Nĩ w’o, atumĩa ma kĩkundi nĩmo methĩawa na kĩanda kya ‘kũmakany’a ala mekaa naĩ.’ (1 Tim. 5:20; Tito 1:13) Ĩndĩ, nĩ ũndũ wa vata kwa kĩla ũmwe witũ ekany’e we mwene. Vaulo aĩ Mũklĩsto waĩ na mwĩkalo mũseo na wasya mũtheu wa ngoo. (2 Tim. 1:3) Ĩndĩ aandĩkie ũũ: “Nĩona mwĩao wa mũthemba ũngĩ mamuthanĩ makwa, ũla wũkitaa na ũla mwĩao wĩ kĩlilikanonĩ kyakwa, na nũndavĩte ũkambĩkĩa mwĩaonĩ wa naĩ.” Twasoma mĩsoa ĩla ĩthyũlũlũkĩte mũsoa ũsu, nĩtũtonya kũelewa nesa ũndũ Vaulo wokitanie  na mawonzu asu.—Soma Alomi 7:21-25.

9, 10. (a) Vaulo atonya kwĩthĩwa aĩ na mawonzu meva? (b) Vaulo atonya kwĩthĩwa oosie ĩtambya yĩva kwelekela mawonzu asu?

⁹ Vaulo endaa kũkĩlya vinya mawonzu meva? Vaulo ndaaweta mawonzu make, ĩndĩ aandĩkĩie Timotheo kana we aĩ “mũthĩn’ya wa andũ.” (1 Tim. 1:13) Atambĩte kũtw’ĩka Mũklĩsto, Vaulo nĩwathĩnasya Aklĩsto mũno. Ayĩelesya ũndũ weew’aa kwelekela Aklĩsto, Vaulo aisye ũũ: “Namathatĩe mũno.” (Meko 26:11) O na kau Vaulo nĩweemanyĩisye ũndũ ũtonya kũsiĩĩa ũthilĩku wake, mavinda angĩ nĩwatataa kwĩsiĩĩa ndakaneene naĩ. (Meko 15:36-39) Nĩ kyaũ kĩla kyamũtetheeisye?

¹⁰ Vaulo nĩwatavisye Akolintho nzĩa ĩla watũmĩaa kwĩkany’a. (Soma 1 Akolintho 9:26, 27.) Nĩwoosie ĩtambya nĩ kana asinde mawonzu make. Vaulo nũtonya kwĩthĩwa eemanyĩisye myolooto kuma Maandĩkonĩ, na avoya Yeova amũtetheesye nĩ kana amanye ũndũ ũtonya kũmĩtũmĩa. O na ĩngĩ, Vaulo nĩweekĩie kĩthito kingĩ nĩ kana akĩlye vinya mawonzu asu. * Ngelekany’o ya Vaulo nĩtonya kũtũtethya mũno nũndũ o naitũ nĩtũkĩlanasya vinya na mawonzu maitũ.

11. Tũtonya kũendeea ‘kwĩthima’ ithyĩ ene ata nĩ kenda tũĩkĩĩthye kana twĩkalaa kwosana na myolooto ĩla yĩ Mbivilianĩ?

¹¹ Tũyaĩle kũeka kũkita na mawonzu maitũ. Vandũ va ũu, twaĩle kũendeea ‘kwĩthima’ ithyĩ ene, nĩ kenda tũĩkĩĩthye kana twĩkalaa kwosana na myolooto ĩla yĩ Mbivilianĩ. (2 Ako. 13:5) Ĩla ũũsoma maandĩko amwe ta Akolosai 3:5-10, no wĩkũlye atĩĩ: ‘Nyie nĩnĩtataa kũkĩlya vinya wonzu wakwa? Nyie nĩnĩthĩwa nambĩĩe kwendeew’a nĩ maũndũ ala mamũthatasya Yeova? Kwa ngelekany’o, ĩla ngũtũmĩa Indaneti na vayumĩla Kĩsese kĩtaĩle, nyie nĩnĩkĩvingaa kana nĩendeeaa kũmantha Isese ingĩ itaĩle?’ Kũendeea kũsũanĩa ũndũ ithyĩ ene tũtonya kũtũmĩa myolooto ya Mbivilia nĩkũtonya kũtũtetheesya ‘kũsyaĩĩsya na kwĩthĩwa na wĩting’o.’—1 Ath. 5:6-8.

12, 13. (a) Twaĩle kwĩthĩwa na kĩeleelo kĩva ĩla ‘tũũtũngĩĩa’ maũndũ vamwe na andũ ala angĩ, na ngelekany’o ya Yesũ ĩtonya kũtũtethya ata? (b) Nĩ ũneeni wĩva tũtaĩle kũtũmĩa ĩla tũkwenda ‘kũtũngĩĩa’ maũndũ vamwe na andũ ala angĩ?

¹² Ĩla Mbivilia yaweta ĩũlũ wa ‘kũtũngĩĩa,’ yĩthĩawa yĩineenea kũseũvya kana kũlũnga maũndũ. Mavinda amwe ĩla andũ malea kũtũelewa nesa, wĩthĩawa no nginya tũlũnge maũndũ. Kwa ngelekany’o, ĩla Ayuti maisye kana Yesũ aĩ mũseo kwa “aumya ma koti na andũ athe,” Yesũ nĩwamasũngĩie kwa kũmatavya ũũ: “Ala mate awau mati vata wa mũiiti, ĩndĩ no ala awau. Ĩndĩ endai mũkemanyĩsye ũndũ ũtilyĩ ũndũ ũũ, Nyie nendaa tei na ti nthembo.” (Mt. 9:11-13) O na ĩngĩ, Yesũ nĩwalũngile ũmanyi ũla andũ maĩ naw’o ĩũlũ wa Ngai. Kwa tei na wũmĩĩsyo mwingĩ, nĩwamamanyĩisye kana Yeova nĩ “Ngai wĩ tei na mũseo, ũtathataa mĩtũkĩ, na wĩ na wingĩ wa ũseo wĩ wendo na w’o.” (Kuma 34:6) Kwondũ wa ũu, andũ aingĩ nĩmaĩkĩĩie ũvoo mũseo.

¹³ O naitũ ĩla tũũtetheesya andũ, twaĩle kwĩka o tondũ Yesũ weekie. Mwolooto ũla wĩ ĩandĩkonĩ ya 2 Timotheo 3:16, ndwonanasya kana twaĩle kũkandĩa andũ ala angĩ nĩ kenda tũlũnge maũndũ. “Kĩla Ũandĩko” ndũtũnengete ũkũmũ wa kũkandĩa andũ ala angĩ. Kũkandĩa andũ nĩ ũndũ ũmwe na “kũtonyanga kwa ũvyũ,” nũndũ kũtumaa andũ mew’a woo mwingĩ na kũitethasya.—Nth. 12:18.

14-16. (a) Atumĩa ma kĩkundi matonya kũtetheesya andũ elĩ matwaanĩte malũnge maũndũ ata? (b) Nĩkĩ asyai maĩle kũtũmĩa myolooto ya Mbivilia ‘kũtũngĩĩa’ syana syoo?

 ¹⁴ Nĩ kwa nzĩa yĩva tũtonya kwonany’a wũmĩĩsyo na tei ĩla ‘tũũtũngĩĩa’ angĩ? Kwa ngelekany’o, andũ elĩ matwaanĩte na matindĩaa kũtetany’a makakũlya mũtumĩa wa kĩkundi amatetheesye, mũtumĩa ũsu atonya kwĩka ata? Nũtonya kũmony’a myolooto ya Mbivilia aitũmĩa kĩlungu kya 3 kya ĩvuku Siri ya Kupata Furaha ya Familia. Ĩla mũtumĩa ũsu ũkũneenea kĩlungu kyu vamwe na andũ asu matwaanĩte, kĩla ũmwe woo nũtonya kwona vata wa kwĩka moalyũku. Na ĩndĩ ĩtina wa ĩvinda, mũtumĩa ũsu wa kĩkundi no ende kũmanya ũndũ maendeee na aimatetheesya ethĩwa ve vata.

 ¹⁵ Asyai matonya kũtetheesya syana syoo ‘kũtũngĩĩa,’ kana kũlũnga, maũndũ ata? Kwa ngelekany’o, nũtonya kwĩthĩwa ũyenda kũtetheesya mwĩĩtu waku aekane na kĩtindo kĩthũku. Ũndũ wa mbee waĩle kũmanya anyanya ma mwĩĩtu waku nĩ ma mũthemba mwaũ. Na ĩndĩ weethĩa ti anyanya aseo, no ũmũtetheesye ũitũmĩa myolooto ya Mbivilia ĩla yĩ ĩvukunĩ Maswali Ambayo Vijana Huuliza—Majibu Yafanyayo Kazi, Ĩvuku ya 2. O na ĩngĩ, nĩwaĩle kũtũmĩa ĩvinda yingĩ vamwe nake. Tata kũmanya mũno ũndũ ũendeee ĩla mũũtavany’a o na ĩla mwĩ mũsyĩ mũyĩtanĩthya. Woonany’a wũmĩĩsyo na tei ĩla ũũneena na mwĩĩtu waku, akamanya kana nũmwendete na nũkwendeew’a nĩwe. Na ũu ũkamũtetheesya etĩkĩle ũtao ũla ũũmũnenge, na aitw’a kwĩnyuvĩaa anyanya aseo ĩvinda yonthe.

¹⁶ Nĩ andũ angĩ meva tũtonya kũmatetheesya? Tweethĩwa na wũmĩĩsyo na tei, nĩtũtonya kũmekĩa vinya andũ ala awau, ala makw’ĩte ngoo nũndũ wa kwasya wĩa, o na ala mew’aa ne ũndũ wĩ vinya  kwĩtĩkĩla ũmanyĩsyo mũna wa Mbivilia. “Kũmatũngĩĩa” tuitũmĩa Ndeto ya Ngai nĩkũtumaa tũkwata moathimo maingĩ.

17. Nĩkĩ twaĩlĩte kwĩtĩkĩla kũsilĩlwa, kana kũkanw’a?

¹⁷ “Kũsilĩlwa [kũkanw’a] kw’onthe ĩvinda yĩĩ kuioneka ta ũndũ wa ũtanu ĩndĩ ta ũndũ wa woo.” Ĩndĩ, “ĩtina nĩkũmaeteae ala mamanyĩĩtw’e nĩkw’o ũsyao wa mũuo naw’o nĩ ũsyao wa ũlũngalu.” (Aevl. 12:11) Aklĩsto aingĩ nĩmetĩkĩlaa kana ĩla maĩ anini, asyai moo nĩmamakanasya na ũu nĩwamatethisye mũno. Kwoou, twaatĩĩa ũkany’o wa atumĩa ma kĩkundi tũkaendeea kwĩkala kwosana na myolooto ya Mbivilia nũndũ ũkany’o woo wĩthĩawa wumĩte kũla kwĩ Yeova.—Nth. 4:13.

18, 19. (a) Ũtao ũla wĩ ĩandĩkonĩ ya Nthimo 18:13 ũtonya kũtũtetheesya ata ĩla ‘tũũsilĩla kwa ũlũngalu’? (b) Mavinda maingĩ kwĩthĩawa ata ĩla atumĩa meethĩwa me auu na me na wendo ĩla meũneena na mũndũ wĩkĩte naĩ?

¹⁸ Atumĩa ma kĩkundi na asyai matonya kwĩka ata nĩ kana maumye ũkany’o nesa? Lilikana kana Yeova endaa tũsilĩle “kwa ũlũngalu.” (2 Tim. 3:16) Kwoou, twaĩle kũtũmĩa myolooto ya Mbivilia ĩla tũũkany’a andũ. Mwolooto ũmwe wĩ ĩandĩkonĩ ya Nthimo 18:13 yĩla yaĩtye ũũ: “Ũla ũsũngĩaa atanamba kwĩw’a, kwake nĩ ũtumanu na nthoni.” Ũu nĩ kwonany’a kana ĩla atumĩa ma kĩkundi mekwenda kũneena na mũndũ ũkwĩsilĩlw’a nĩ wĩkĩte naĩ, nĩmaĩle kũĩkĩĩthya kana me na ũw’o ĩũlũ wa ũndũ ũsu. (Kũt. 13:14) Meeka ũu, methĩawa matonya kũsilĩla “kwa ũlũngalu.”

¹⁹ O na ĩngĩ, Mbivilia yaĩtye kana atumĩa ma kĩkundi maĩle kũlũnga ala angĩ “na ũuu.” (Soma 2 Timotheo 2:24-26.) Kwa w’o, ĩla mũndũ weeka naĩ nũtumaa ĩsyĩtwa ya Yeova yĩumwa na ayĩũmĩsya angĩ mate na mavĩtyo. Ĩndĩ mũtumĩa wa kĩkundi ndaĩle kũmũkany’a e mũthatu, nũndũ kwĩka ũu kũyamba kũmũtethya mũndũ ũsu. Atumĩa maatĩĩa “ũseo wa Ngai” ĩla meũkany’a mũndũ, nĩmatonya kũmũtetheesya akelila.—Alo. 2:4.

20. Asyai maĩle kũatĩĩa myolooto yĩva ĩla meũkany’a syana syoo?

²⁰ Nĩ kana asyai maee syana syoo kwosana “na mosilĩlo na motao ma Mwĩaĩi [Yeova],” maĩle kũtũmĩa myolooto ya Mbivilia. (Aev. 6:4) Mũsyai ndaĩle kũkany’a kana ĩla weew’a mũndũ o ũmwe aiweta mwĩkalo mũthũku wako. Vaiĩ mũndũ o na ũmwe nthĩnĩ wa mũsyĩ, waĩle kumya ũkany’o e na ũthilĩku ũtonya kũũmĩsya. ‘Mwĩaĩi [Yeova] ausũĩte ĩnee na tei,’ na kwoou andũ maikany’a syana maĩle kũatĩĩa ngelekany’o yake.—Yak. 5:11.

21, 22. Nĩ ndeto syĩva syĩ ĩandĩkonĩ ya Savuli 119:97-104 ila ikwonany’a nesa ũndũ we wĩw’aa kwelekela Ndeto ya Yeova?

²¹ Mũthũkũmi ũmwe wa Ngai nĩwawetie kĩla kyatumaa enda mĩao ya Yeova. (Soma Savuli 119:97-104.) Nĩwakwatie ũĩ na ũmanyi nũndũ wa kwĩmanyĩsya mĩao ĩsu. Kũatĩĩa ũtao wayo nĩkwatumie evathana na mavĩtyo ala andũ aingĩ mekaa. Kwĩmanyĩsya Maandĩko kwaĩ ũndũ wa kwendeesya na wa kũtanĩthya. Kwoou, nĩwatwie kũatĩĩaa mĩao ya Yeova ĩvinda yonthe.

²² We nĩwonaa “kĩla Ũandĩko” wĩ wa vata? Maandĩko nĩmakũtetheeasya kũĩkĩĩa vyũ kana Ngai akeanĩsya kĩeleelo kyake. Ũtao wamo nũkũsũvĩanaa na naĩ. O na ĩngĩ, wamatũmĩa nesa nũtonya kũtetheesya angĩ mekale kwosana na myolooto yamo. Ekai tũtũmĩe “kĩla Ũandĩko” ĩla tũũmũthũkũma Ngai waitũ wĩ wendo, Yeova.