1. Nĩkĩ tũtonya kwasya kana mũĩkĩĩo nĩ kĩndũ kya vata vyũ? (Sisya visa ĩthangũnĩ yĩĩ.)

WAAĨKŨLYA ĩkũlyo yĩĩ: ‘We Yeova akambovosya ĩvindanĩ ya ũla thĩna mũnene nĩ kana nĩlike nthĩ nzaũ?’ Vate nzika, nĩ kana mũndũ eovow’a, no nginya eanĩsye maũndũ mana, ĩndĩ ũndũ ũmwe wa vata mũno nĩ ũla wawetiwe nĩ mũtũmwa Vaulo. Aisye atĩĩ: “Vate mũĩkĩĩo kũitonyeka kũmwendeesya [Ngai].” (Aevl. 11:6) O na kau ũndũ ũsu no woneke ta wĩ laisi, kĩla twaĩle kũmanya nĩ kana “ti andũ onthe me na mũĩkĩĩo.” (2 Ath. 3:2) Maandĩko asu me elĩ metũtetheesya kũmanya kana kwĩkĩa kĩthito twĩthĩwe na mũĩkĩĩo mũlũmu nĩ kĩndũ kya vata vyũ.

2, 3. (a) Vetelo oonanisye ata vata wa mũĩkĩĩo? (b) Twĩsũngĩa makũlyo meva?

² Mũtũmwa Vetelo nĩwoonanisye vata wa mũĩkĩĩo ĩla wawetie ĩũlũ wa mũĩkĩĩo ‘mũtate,’ ũla ũtonya “kũete ngatho na ndaĩa na nguma ĩvinda ya kwonanw’a kwa Yesũ Klĩsto.” (Soma 1 Vetelo 1:7.) Kwoou nũndũ ũla thĩna mũnene nĩ mũthengeeu mũno, ithyĩ tyo twende twĩthĩwe na mũĩkĩĩo ũla ũkatuma twĩthĩwa amwe ma ala makakathwa nĩ Mũsumbĩ witũ ĩvindanĩ ya kwonanw’a kwake? Vai nzika kana no twende twĩthĩwe twĩ “ala me na mũĩkĩĩo kũvikĩa ũtangĩĩo wa thayũ.” (Aevl. 10:39) Nũndũ twĩ na wendi ũsu, no twĩsũvane ta ũla mũndũ waisye: “Ndethya vala ndekũĩkĩĩa.” (Mko. 9:24) Kana tũkesũvana o tondũ atũmwa ma Yesũ meesũvanie mayasya: “Twingĩvĩsye mũĩkĩĩo witũ.”—Luka 17:5.

 ³ Nũndũ twĩ na vata wa kwingĩvĩw’a mũĩkĩĩo, ve makũlyo mana twaĩle kwĩkũlya. Makũlyo asu nĩ aa: Tũtonya ata kũlũlũmĩlya mũĩkĩĩo witũ? Tũtonya kwonany’a ata kana twĩ na mũĩkĩĩo? Twĩsĩ ata kana twavoya twingĩvĩw’e mũĩkĩĩo tũkasũngĩwa?

4. Nĩ ngelekany’o sya aaũ itonya kũtuma twenda kũlũlũmĩlya mũĩkĩĩo witũ?

⁴ Nũndũ “maũndũ o na meva ala mambie kũandĩkwa, nĩmaandĩkiwe nũndũ wa kũtũmanyĩasya,” no tũtetheke twasoma ĩũlũ wa andũ maĩ na mũĩkĩĩo ala mawetetwe Mbivilianĩ. (Alo. 15:4) Kũsoma ĩũlũ wa andũ ta Avalaamu, Sala, Isaka, Yakovo, Mose, Laavi, Ngiteoni, Mbalaka, na angĩ aingĩ, no kũtume twenda kwĩthiana tũmanye mũĩkĩĩo witũ ũlũmĩte ata. (Aevl. 11:32-35) O na ĩngĩ, kũsoma ũndũ ana-a-asa na eĩtu-a-asa amwe methĩĩtwe na mũĩkĩĩo mũlũmu, no kũtume twenda mũno kwĩkĩa kĩthito tũlũlũmĩlye mũĩkĩĩo ũ witũ. *

5. Eliya oonanisye ata kana e na mũĩkĩĩo mũlũmu? Ngelekany’o yake ĩtonya kũtũtetheesya tũsũanĩe ĩũlũ wa kyaũ?

⁵ Eka twone ngelekany’o ĩmwe yĩ Mbivilianĩ ya mwathani Eliya. Kwasũanĩa maũndũ aa maatĩĩe ala monanĩtye ũndũ mwathani ũsu wamũĩkĩĩe Yeova na ngoo yonthe. Ĩla Eliya wamũtavasya Mũsumbĩ Aavu kana Yeova nũvangĩte kũete mũnyao, amwĩie ũũ ate na nzika: “O tondũ Yeova . . . wĩ thayũ, . . . kũtikethĩwa ĩmwe kana mbua . . . ate o kwĩanana na ndeto yakwa.” (1 Asu. 17:1) O na ĩngĩ Eliya nĩwaĩ na mũĩkĩĩo kana Yeova akamũsũvĩaa vamwe na ala angĩ ĩvindanĩ yĩu ya mũnyao. (1 Asu. 17:4, 5, 13, 14) O na ve o ĩvinda yĩngĩ woonanisye e na mũĩkĩĩo kana Yeova no athayũũkye mwana waĩ mũkw’ũ. (1 Asu. 17:21) Na ĩla waĩ Kĩĩmanĩ kya Kalimeli ndaĩ na nzika kana Yeova nũkũtũma mwaki ũvĩvye nthembo ĩla waumĩtye. (1 Asu. 18:24, 37) Ĩla ĩvinda yavikie ya mũnyao kũthela, Eliya nĩwamũtavisye Aavu ũũ o na atonete katu ka mbua: “Ambata, ũye na kũnyw’a; nũndũ [ve] kĩuumo kya mbua mbingĩ.” (1 Asu. 18:41) We ndũkwona maũndũ ta asu no matũtetheesye twĩthiane nĩ kana tũmanye-ĩ, W’o mũĩkĩĩo witũ nĩ mũlũmu?

6. Nĩ kyaũ twaĩle kũmwĩtya Yeova nĩ kana tũlũlũmĩlye mũĩkĩĩo witũ?

⁶ Tũyamba kũlũlũmĩlya mũĩkĩĩo witũ na vinya witũ ene. Nĩkĩ? Nũndũ mũĩkĩĩo nĩ kĩlungu kya ũsyao wa veva mũtheu wa Ngai. Kwoou twĩ oĩ ethĩwa tũkavoyaa tũendeee kũnengwa veva mũtheu o tondũ Yesũ ũtwĩĩte twĩke. Lilikana Yesũ atũĩkĩĩthĩtye kana Asa ndaleaa “kũmanenga Veva Mũtheu ala mamwĩtasya.”—Luka 11:13.

7. Nengane ngelekany’o ĩkwonany’a kĩla twaĩle kwĩka nĩ kana mũĩkĩĩo witũ ndũkaleele.

⁷ Mũĩkĩĩo witũ wamina kũlũma twaĩlĩte kũendeea kwĩkĩa kĩthito ndũkese kũleela. No tũelekany’e mũĩkĩĩo witũ na mwaki. Mavinda maingĩ ĩla mwaki wavuvwa, wakanaa ũkethĩa wĩkĩtye nĩmĩ kwĩkya. Ĩndĩ walea kwongelwa ngũ, ũvoaa na vakatiala makaa, namo makaa asu maekanwa namo mesaa kũtw’ĩka mũu. Ĩndĩ ũkaendeea kũkitany’a mwaki ũsu na kũwongela ngũ, ndwĩsa kũvoa. O ta ũu, mũĩkĩĩo witũ ndũkaleela ethĩwa tũkemanyĩasya Ndeto ya Ngai kĩla ĩvinda. Twaendeea kũsoma na kũvindĩĩsya Ndeto ya Ngai, tũkamyenda mũno, o na nĩtũkamwenda mũno Mũandĩkĩthya wayo. Ũu naw’o ũkatuma twenda kũlũlũmĩlya mũĩkĩĩo witũ na twenda kũtata ndũkese kũleela.

8. Nĩ ũndũ mwaũ ũtonya kũtũtetheesya tũlũlũmĩlye mũĩkĩĩo na tũiũsiĩĩa ndũkese kũleela?

 ⁸ Nĩ ũndũ ũngĩ mwaũ ũtonya kwĩka nĩ kana ũlũlũmĩlye mũĩkĩĩo waku na ũiũsiĩĩa ndũkese kũleela? Ndũkeanĩwe no maũndũ ala wemanyĩisye ũtanamba kũvatiswa. (Aevl. 6:1, 2) Ĩkaa ũkunĩkĩli ĩũlũ wa mawathani ala mawetetwe Mbivilianĩ na makeanĩa. Kwĩka ũu no kũũtetheesye wĩkale na mũĩkĩĩo mũlũmu. O na ĩngĩ, nũndũ Ndeto ya Ngai nĩyĩeleetye ũndũ mũndũ wĩ na mũĩkĩĩo mũlũmu waĩle kwĩthĩwa ailyĩ, mĩtũmĩe ta kĩthimi nĩ kana ũsisye ethĩwa ũu nĩw’o ũilyĩ.—Soma Yakovo 1:25; 2:24, 26.

9, 10. Maũndũ aa matonya kũũtetheesya ata ũlũlũmĩlye mũĩkĩĩo waku: (a) itindo nzeo? (b) maũmbano ma kĩkundi? (c) ũtavany’a?

⁹ Mũtũmwa Vaulo eeie Aklĩsto ma ĩvinda yake kana onthe no ‘mathangaany’e mũĩkĩĩonĩ.’ (Alo. 1:12, The Holy Bible in Current Kikamba Language) Ĩla twatindany’a na Aklĩsto ala angĩ nĩtũthangaanasya mũĩkĩĩonĩ, na mũno mbee ĩla twatindany’a na ala me na mũĩkĩĩo ‘mũtate.’ (Yak. 1:3) Itindo nthũku nĩsyanangaa mũĩkĩĩo ĩndĩ itindo nzeo niũlũlũmĩlasya. (1 Ako. 15:33) Nĩkyo kĩtumi twĩĩtwe kana tũyaĩle kũeka “kũmbana kwitũ vamwe,” ĩndĩ twaĩle kũendeea ‘kũtaana,’ kana kwĩkĩana vinya. (Soma Aevelania 10:24, 25.) O na kĩtumi kĩngĩ kya kũmbana vamwe nĩ kana maũndũ ala maneeneawa ũmbanonĩ nĩmalũlũmĩlasya mũĩkĩĩo witũ. Ũndũ ũsu nĩwosanĩte na ndeto ii sya Vaulo: “Mũĩkĩĩo wũkaa kwondũ wa kwĩw’a.” (Alo. 10:17) Kwoou twaĩle kwĩkũlya atĩĩ: ‘Nyie nĩnĩendaa maũmbanonĩ ndekũtĩĩa?’

¹⁰ Ĩla twathi kũtavany’a nĩtũlũlũmĩlasya mũĩkĩĩo wa ala tũũtavya, vamwe na ũ witũ. O na ĩngĩ, kĩu nĩkĩtũtetheeasya tũmũĩkĩĩe Yeova vyũ na tũineena na ũkũmbaũ kĩla ĩvinda o tondũ Aklĩsto ma mbee meekaa.—Meko 4:17-20; 13:46.

11. Nĩ kyaũ kyatetheeisye Kalevu na Yosua methĩwe na mũĩkĩĩo mũlũmu, naitũ tũtonya kwĩka ata twĩthĩwe tamo?

¹¹ Mũĩkĩĩo witũ nĩwĩanaa ĩla twoona Yeova aitũtetheesya na aisũngĩa mboya sitũ. Kyu nokyo kyatetheeisye Kalevu na Yosua. Nĩ w’o kana ĩvinda yĩla maendie kũthiana Nthĩ ya Watho moonanisye kana nĩmamũĩkĩĩe Yeova. Ĩndĩ o ũndũ ĩvinda yavĩtie na maendeea kwona ũndũ Yeova ũkũmatongoesya maũndũnĩ me kĩvathũkany’o, now’o mũĩkĩĩo woo waendeeie kwĩana. Nĩkyo kĩtumi Yosua ũtaĩ alea kũtavya Aisilaeli ndeto ii e na ũkũmbaũ: “Kũtyaalea kwĩanĩw’a ũndũ ũmwe katĩ wa maũndũ onthe maseo ala Yeova Ngai wenyu waneenie ũndũ wenyu.” Asyokie amea atĩĩ: “Kwondũ wa ũu ĩndĩ kĩai Yeova, na mũimũthũkũma na w’o, na vate wangangan’yo . . . Ĩndĩ ũndũ wakwa na nyũmba yakwa, tũkathũkũmaa Yeova.” (Yos. 23:14; 24:14, 15) O naitũ twasama ũndũ Yeova ũseũvĩte, tũkeethĩwa na mũĩkĩĩo ta ũsu.—Sav. 34:8.

12. Yakovo oonanisye mũndũ atonya kũmanya ata mũndũ wĩ na mũĩkĩĩo mũlũmu?

¹² Tũtonya kwonany’a ata kana twĩ na mũĩkĩĩo mũlũmu? Mũmanyĩw’a Yakovo nĩwasũngĩie ĩkũlyo yĩu ĩla waisye: “Nĩngũkwon’ya mũĩkĩĩo wakwa na meko makwa.” (Yak. 2:18) Meko maitũ nĩmo monanasya kana twĩ na mũĩkĩĩo mũlũmu. Kwasũanĩa ngelekany’o ii iatĩĩe.

13. Nĩkĩ tũtonya kwasya kana kũtavany’a nĩ nzĩa ĩmwe ya kwonany’a kana twĩ na mũĩkĩĩo?

¹³ Kũtavany’a nĩ nzĩa ĩmwe nzeo ya kwonany’a kana twĩ na mũĩkĩĩo. Nĩkĩ tũkwasya ũu? Nĩkwĩthĩwa mũndũ ũkũtethya wĩa ũsu no nginya ethĩwe aĩkĩĩe kana Ngai akaete mũminũkĩlyo wa nthĩ ĩno ĩvindanĩ yĩla yaĩle na “ndũkekala.” (Ava. 2:3) Kwoou nzĩa ĩmwe tũtonya kũtũmĩa nĩ kana tũthime  ũndũ mũĩkĩĩo witũ ũlũmĩte nĩ kũsisya ũndũ twĩthĩawa twĩyumĩtye wĩanĩ wa kũtavany’a. Ithyĩ nĩtwĩkaa ũndũ tũtonya wĩanĩ wa kũtavany’a, kwa ngelekany’o, ta kwongela ĩvinda yĩla tũtũmĩaa wĩanĩ ũsu? (2 Ako. 13:5) Vate nzika, ‘kumbũla na kanyw’a kũvikĩa ũtangĩĩo’ nĩ nzĩa ĩmwe nene ya kwonany’a kana twĩ na mũĩkĩĩo ngoonĩ.—Soma Alomi 10:10.

14, 15. (a) Tũtonya kwonany’a ata kana twĩ na mũĩkĩĩo ĩla tũkwĩka maũndũ maitũ kĩla mũthenya? (b) Elesya ũndũ andũ amwe moonanisye kana me na mũĩkĩĩo mũlũmu.

¹⁴ No twonany’e twĩ na mũĩkĩĩo ĩla tũkũmĩanĩsya na mathĩna ma kĩla mũthenya. Ethĩwa twĩ na mũĩkĩĩo, ĩla twawaa, twakw’a ngoo, twathelelwa, kana twakwatwa nĩ thĩna o ũngĩ, tũkeethĩawa twĩsĩ nesa kana Yeova na Mwana wake mailea “kũtũtethya ĩvinda ya vata.” (Aevl. 4:16) O na nĩtwonanasya twĩ na mũĩkĩĩo ũsu ĩla twavoya Yeova atũtetheesye maũndũnĩ onthe eka o ma kĩ-veva. Yesũ aisye kana no tũvoye twĩanĩĩw’e mavata maitũ ma kĩ-mwĩĩ. Kwa ngelekany’o, aisye no tũvoye tũnengwe “kĩla mũthenya lĩu witũ ũtwĩanĩe.” (Luka 11:3) Ngewa ila syĩ Mbivilianĩ nitũĩkĩĩthasya vyũ kana Yeova no atũsũvĩe. Kwa ngelekany’o, ĩvinda yĩmwe kwaĩ mũnyao nthĩ ya Isilaeli, Yeova nĩwamanthĩaa Eliya lĩu na kĩw’ũ. Mbivilia yaĩtye kana “ngũngũũ syamũeteae imũtũ na nyama kĩoko, na imũtũ na nyama wĩoo; na anyusaa ma kalũsĩ,” o tondũ Yeova wavangĩte. (1 Asu. 17:3-6) Twĩ na mũĩkĩĩo kana o na ũmũnthĩ Yeova no atũnenge kĩla twĩ na vata nakyo.

¹⁵ Nĩtwĩsĩ kana twaatĩĩa myolooto ĩla yĩ Mbivilianĩ tũkeethĩawa tũtonya kũmanthĩa andũ maitũ kya ũya. Mwĩĩtu-a-asa ũmwe mũtwae wĩtawa Rebecca kuma Asia nĩwĩtĩkĩlaa kana ndeto isu nĩ sya w’o. We na mũsyĩ wake nĩmaatĩĩie ĩandĩko ya Mathayo 6:33 na ya Nthimo 10:4. Meekie ũu kwa kwamba kwĩanĩsya maũndũ ma Ũsumbĩ mbee na kũtethya mawĩa moo na kĩthito. Rebecca aĩtye kana ve ĩvinda yavikie mũũme oona wĩa wake nũtonya kũtuma ngwatanĩo yoo na Yeova yanangĩka nũndũ ndwaĩ mũseo na wamũkasĩte mũno, na kwoou nĩwatwie kũũtia.  Ĩndĩ maĩ na syana inya sya kũea. Rebecca nũeleetye ũndũ vaendie. Aĩtye atĩĩ: “Nĩtwambĩĩe kũua na kũthoosya twĩndũ twa kũya. Myaka yonthe ĩla twamanthie ilovia na nzĩa ĩsu nĩtwoonaa kana Yeova aĩ vamwe naitũ. Vai mũthenya twaakoma na nzaa.” We ve ũndũ waaĩka ũkonany’a nũĩkĩĩe kana Mbivilia noyo ĩnenganae motao ala maseo vyũ?

16. Twamwĩkwatya Ngai maũndũ maitũ makeethĩawa mailyĩ ata?

¹⁶ Ndũkaaĩse kũsũanĩa kana ve mũthenya ũkaatĩĩa ũtao wa Ngai wone naĩ. Vaulo nĩwawetie ndeto imwe syaandĩkĩtwe nĩ mwathani Avakuki asya: “Ũla mũlũngalu akekala thayũ kwondũ wa mũĩkĩĩo.” (Aka. 3:11; Ava. 2:4) Kwoou twaĩlĩte kũĩkĩĩa Ũla ũtonya kũtũtetheesya vyũ. Vaulo aĩtye kana Ngai nĩwe “ũla ũtonya kwĩka mũno mbee kũvĩta onthe ala tũvoyaa kana kũlilikana, kwĩanana na vinya [wake] ũla wĩkaa nthĩnĩ waitũ.” (Aev. 3:20) Athũkũmi ma Yeova nĩmekaa kyonthe kĩla matonya nĩ kana meanĩsye kwenda kwake, na nũndũ nĩmesĩ ve maũndũ amwe matatonya, nĩmamwĩkwatasya aathime kĩthito kĩu kyoo. Nĩtwĩw’aa mũyo nũndũ Ngai e vamwe naitũ, kana ti w’o?

17. (a) Atũmwa masũngĩiwe ata ĩla mavoyie maingĩvĩw’e mũĩkĩĩo? (b) Nĩkĩ tũi na nzika kana twavoya twingĩvĩw’e mũĩkĩĩo tũkeethukĩĩw’a?

¹⁷ Kũvika vau no kwĩthĩwa tũyĩw’a ta twĩka ũndũ atũmwa meekie. Mamwĩie Mwĩaĩi atĩĩ: “Twingĩvĩsye mũĩkĩĩo witũ.” (Luka 17:5) Nĩmanengiwe kĩla meetisye, ĩndĩ mũno mũno kyu kyeekĩkie ĩvindanĩ ya Vendekosito ya mwaka wa 33 ĩla metĩkĩw’e veva mũtheu na maelewa kĩeleelo kya Ngai nesanga. Nũndũ wa ũu mũĩkĩĩo woo nĩwaingĩvie. Na ĩla mũĩkĩĩo woo walũmile, nĩmambĩĩe kũtavany’a na kĩthito kingĩ kĩtaĩ kyaaoneka. (Ako. 1:23) Nata naitũ? No twĩkwatye kana twavoya twingĩvĩw’e mũĩkĩĩo tũkethukĩĩw’a? Mbivilia nĩtwĩkĩĩte vinya ĩkatwĩa kana no twĩthukĩĩw’e ethĩwa tũkavoya “kwĩanana na kwenda [kwa Ngai].”—1 Yoa. 5:14.

18. Yeova aathimaa ata ala malũlũmĩlasya mũĩkĩĩo woo?

¹⁸ Nĩ w’o ki kana Yeova nĩwendeeaw’a nĩ ala mamũĩkĩĩe vyũ kuma ngoonĩ. Kwoou twamũvoya atwingĩvĩsye mũĩkĩĩo akatwĩthukĩĩsya, na mũĩkĩĩo witũ ũkaingĩva nginya twĩthĩwe tũtonya ‘kũtalĩlwa kwĩthĩwa twaĩle ũsumbĩ wa Ngai.’—2 Ath. 1:3, 5.