MWAKA wa 1970 ũkilyĩ kũvika katĩ nakomete sivitalĩ yĩtawa Valley Forge General Hospital, ĩla yĩ Phoenixville, Pennsylvania, nthĩ ya Amelika. Ĩtina wa kĩla ndatĩka 30, mũndũũme ũmwe ũla watetheeasya matakĩtalĩ nĩwasiasya nthakame yakwa amanye ethĩwa nĩyĩthĩwa yambatangie. Ĩvinda yĩu naĩ mũsikalĩ wĩ na myaka 20, na naĩ nĩnakwatwa nĩ ũwau mũthũku mũno. Mũndũũme ũsu aĩ mũkũangũ o vanini kwĩ nyie, ĩndĩ nĩnoonie aimaka mũno. Nthakame yakwa yaendeeie kũtheea, na nĩvo namũkũlilye atĩĩ: “Ndwaaona mũndũ aikw’a, ti w’o?” Noonie atukya ũthyũ, na ambĩa, “Aiee, ndyaaona.”

Ĩvinda yĩu naendeee naĩ. Ĩndĩ kwaendie ata nesa kũtw’ĩka nĩngũkoma sivitalĩ? Kwa eka ngũtavye maũndũ amwe ngomanĩte namo.

Ũwau ũsu naĩ naw’o wangwatĩte ĩvinda ya ũla kaũ wa Vietnam ĩla natetheanĩasya na ndakĩtalĩ ũla wathĩnzaa awau. Wĩa wakwa waĩ kũvanga vau asikalĩ mekũiitĩwa na kũtetheanĩsya na ndakĩtalĩ. Nĩnendete mũno kũtetheesya ala mawaa kana maũmĩa, na nĩnendaa nĩĩsa kũtw’ĩka ndakĩtalĩ ũla ũthĩnzaa. Navikĩte Vietnam Mwei wa 7, 1969. O tondũ andũ ala angĩ mavika meekawa, o nakwa ndanamba kũlika wĩanĩ nĩnambie kũnengwa kyumwa kĩmwe nĩmanyĩe kwĩkala kũu nũndũ kwĩ kĩvathũkany’o vyũ na kwitũ, na ĩngĩ nĩ kũvyũ mũno.

Ĩla nalikile wĩanĩ oou sivitalĩnĩ ĩmwe ya kũtema andũ ĩla yĩ vandũ vetawa Mekong Delta, vala ve Dong Tam, ndeke mbingĩ mũno syambĩĩe kũvika syusũĩte asikalĩ ala maũmĩĩtw’e. Nĩnendete nthĩ yakwa mũno na nĩnendete kũthũkũma, kwoou nendaa nambĩĩe wĩa ndeũtindĩa. Asikalĩ ala maũmĩa moombanaw’a nesa na makasembw’a makalikw’a tũsũmbanĩ twa mavati tũla tweethĩawa na masinĩ sya kũlikya nzeve na tũla twatũmĩawa ta nyũmba sya kũthĩnzĩa awau. Vau veana ũu nĩvo veyũmbĩĩaa andũ aa ana: ndakĩtalĩ ũla ũkũthĩnza, mũndũũme ũla ũkũmbany’a mũwau na aisiany’a nake, ũla ũkũnengeleelya ndakĩtalĩ mĩio ĩla ĩkwendeka, vamwe na ũla ũkũsyaĩĩsya mũwau ũndũ ũendeee na ũndũ ũkũiitwa. Nĩ vau nĩnoonie kana mĩio ĩmwe yaĩ mĩvukonĩ mĩnene miũ ndyaaumw’a ndekenĩ. Ĩla nakũlilye neeiwe mĩvuko ĩsu yakuĩte mamutha ma asikalĩ ala maĩ manatũĩkĩw’a kaũnĩ. Ũu nĩw’o nalikile kaũnĩ.

Nĩ mwanake nĩnamanyie o vanini ũw’o ũla ũmanyĩaw’a nĩ Ngũsĩ sya Yeova. Inyia-akwa nĩweemanyĩasya Mbivilia na Ngũsĩ ĩndĩ ndaaĩsa kwĩka maendeeo akavatiswa. Nĩnendete mũno kwĩkala nthĩ vamwe nake ĩvinda yĩla ũkũmanyĩw’a. Kavindanĩ kau wamanyĩaw’a nĩnesĩle vakuvĩ na Nyũmba ya Ũsumbĩ nĩ na ĩthe-akwa (tiwe wamũsyaĩte). Twĩ vau namũkũlilye-ĩ, “Ĩndĩ kĩya nĩ kyaũ?” Anzũngĩie ambĩa, “Ndũkaakinye vau mũthenya o na ũmwe!” Nĩnamwĩthukĩĩisye nũndũ nĩnamwendete na nĩnamũĩkĩĩe. Kuma vau naaniwe na Ngũsĩ sya Yeova vyũ.

Ĩla naumie Vietnam neewie nenda kwĩkala nĩtongoew’e nĩ Ngai. Ĩndĩ maũndũ mathũku ala nakomanĩte namo Vietnam nĩmatumĩte nĩnyaa vyũ. O na ĩngĩ noonaa ti ta ve mũndũ waeleawa nesa kĩla kyaendeee Vietnam. Nĩlilikanaa andũ mayĩka maandamano mayasya atĩ asikalĩ ma Amelika nĩmooaa syana. Masasya ũu nũndũ nĩmakwatĩte livoti atĩ asikalĩ asu nĩmang’elaa syana ĩvinda ya kaũ.

Nĩ kana nĩanĩsye vata wakwa ũla naĩ naw’o wa kwenda kũmũthaitha Ngai, nĩnambĩĩe kũthi makanisanĩ me kĩvathũkany’o. Nĩnendete Ngai, ĩndĩ ndyaaendeew’a nĩ kĩla noonaa makanisanĩ asu. Mũthya nesie kũthi Nyũmbanĩ ya Ũsumbĩ ya Ngũsĩ sya Yeova ĩla yĩ Delray Beach, Florida. Mũthenya ũsu naendie Nyũmbanĩ ya Ũsumbĩ kwaĩ mũthenya wa Wakyumwa, Mwei wa 2, 1971.

Ĩla nalikile Nyũmbanĩ ya Ũsumbĩ neethĩie ũvoo wa andũ onthe ũkilyĩ kũthela, na kwoou nekala nĩ kana nĩthukĩĩsye ĩsomo ya ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya nũndũ nĩyo yaatĩĩe. Ndyĩsa kũlilikana kĩla kyaneeneiwe ĩkasetinĩ yĩu, ĩndĩ nĩnĩlilikanaa ndyona syana iivua maandĩko Mbivilianĩ syoo. Nendeeiw’e nĩ ũndũ ũsu mũno! Nekalile vau nĩthukĩĩsye nesa na nĩsyaĩĩsye kĩla kyaendeee. Ĩtina wa maũmbano, nĩnakwatie nzĩa nĩthi ĩndĩ mwana-a-asa ũmwe waĩ na myaka ta 80 nĩwambatĩĩie. Mwana-a-asa ũsu eetawa Jim Gardner. Ĩla wambikĩie ambonisye ĩvuku yĩtawa W’o Ũla Ũtongoasya kwa Thayũ Ũtathela na ambĩa atĩĩ: “Ame, kwata ĩvuku yĩĩ!” Nĩtwavangie twĩkomana Wakana ũla waatĩĩe kwakya nĩ kana twambĩĩe kwĩmanyĩsya Mbivilia.

Wakyumwa ũsu wĩoo naendie wĩanĩ o ta tene. Nathũkũmaa mũvĩanĩ wa ala mekwenda ũiiti wa mĩtũkĩ nthĩnĩ wa sivitalĩ ũmwe ũte wa silikalĩ, ũla waĩ Boca Raton, Florida. Wĩa wakwa wambĩĩaa saa itano sya ũtukũ nginya saa ũmwe wa kwakya. Nũndũ ũtukũ ũsu nĩkwakilĩtye, nĩnakwatie mwanya wa kũsoma yĩla ĩvuku ya W’o. Ũmwe wa ala maũngamĩe ala matetheeasya matakĩtalĩ nĩwookie vala naĩ na avulya ĩvuku yĩu, ayĩsisya kavanĩ, na asya ũũ na wasya mũnene, “Ndũkandavye wĩenda kũtw’ĩka ũmwe wa aa!” Namũvenie ĩvuku yĩu yakwa na namwĩa atĩĩ: “O na kau nĩsomete o nusu, nĩona nĩngũtw’ĩka ũmwe woo!” Andekanisye nayo, nakwa ũtukũ o ũsu nayĩsomie nayĩmina.

Ĩla Mwana-a-asa Gardner wookie twĩmanyĩsye Mbivilia namũkũlilye ũũ: “Yu wooka twĩmanyĩsye kyaũ?” Anzũngĩie ambĩa, “Ĩvuku yĩla nĩnaũnengie.” Nakwa namwĩa, “Nĩnayĩsomie namina!” Nake Mwana-a-asa Gardner anzũngĩa o nesa ambĩa, “Nĩ sawa, ĩndĩ eka tũsisye kĩlungu kĩĩ kya mbee.” Naseng’ie mũno neethĩa ve maũndũ maingĩ ndakwatĩtye.  Mũthenya ũsu tũyĩmanyĩsya nĩtwasomie maandĩko maingĩ Mbivilianĩ yakwa ya King James Version, ĩla yeethĩawa ĩandĩkĩtwe na nthoo ndune kũla Yesũ ũneenete. Mũthenya ũsu nĩw’o neewie nambĩĩa kwĩmanyĩsya ĩũlũ wa Ngai ũla wa w’o, Yeova. Kwakya kũu twemanyĩisye ilungu itatũ sya ĩvuku yĩu nĩ na Mwana-a-asa Gardner. Nendete kũmwĩta Jim. Kuma sua ũsu tweemanyĩasya ilungu itatũ kĩla Wakana kwakya. Nĩnatanĩaa mũno masomo asu. Waĩ ũndũ wa ndaĩa ta kĩ kũmanyĩw’a nĩ mwana-a-asa ũsu waĩ mwĩtĩkĩw’a mauta na weesene na Charles T. Russell!

Natw’ĩkĩthiw’e mũtavany’a wa ũvoo mũseo ĩtina wa syumwa mbũthũ. Jim nĩwandetheeisye nĩkĩlye vinya maũndũ amwe new’aa me vinya, ta kũtavany’a nyũmba na nyũmba. (Meko 20:20) O ũndũ Jim waendeeie kũtavany’a vamwe nakwa, now’o naendeeie kũtanĩa wĩa wa kũtavany’a. Kũvika o na ũmũnthĩ, nonaa kũtavany’a new’o wĩa ũla wa vata vyũ naanengwa. Mwa kote nĩw’aa mũyo nũndũ wa kwĩthĩwa nĩ mũtethya wa wĩa vamwe na Ngai!—1 Ako. 3:9.

Yu eka ngumbũlĩle kaũndũ kamwe kakwa. Kaũndũ kau kakonetye mũthenya ũla nambĩĩe kũmwenda Yeova. (Ũvu. 2:4) Wendo ũsu wa mbee nũndetheeasya ĩla nambĩĩa kũthĩnw’a nĩ mesilya ma ĩvinda yĩla naĩ kaũnĩ kana ĩla nakwatwa nĩ mathĩna angĩ.—Isa. 65:17.

Nĩlilikanaa mũthenya ũmwe wa mwanya mwakanĩ wa 1971. Ĩvinda yĩu naĩ nĩnalũngw’a nyũmbanĩ ĩla nanengetwe nĩ asyai makwa nĩkalae. Ĩthe-akwa ndaĩ esa kũlwa aekane na ũmwe wa Ngũsĩ sya Yeova ekale nyũmbanĩ yake! O na ĩngĩ naĩ mũthelele. Ndyaĩ na kĩndũ nũndũ sivitalĩ ĩla nathũkũmaa yandĩvaa ĩtina wa syumwa ilĩ, na naĩ nĩnatũmĩa mbesa ila nakwatĩte kũthooa ngũa nzeo sya  kũtavany’a nĩ kana ndikatume ĩsyĩtwa ya Yeova yĩvũthw’a. Vaĩ o tũvesa naiĩte vengi yĩ Michigan kũla neanĩe, ĩndĩ kwaĩ kũasa nũndũ Michigan yĩ ngalĩ ya ĩũlũ ya Amelika. Kwoou ndyaĩ na ũndũ ũngĩ nĩka ate o kũkoma ngalĩnĩ yakwa kwa mĩthenya kauta. Neenzeaa kĩng’ee mbavunĩ sya kĩvetulo na ngathambĩa o vo.

Ĩvinda yĩu nakomaa ngalĩnĩ ve mũthenya navikie Nyũmbanĩ ya Ũsumbĩ masaa meana ũna ũmbano wa kũthi kũtavany’a ũtanamba kwambĩĩa. Neethĩiwe no ĩndĩ nauma wĩanĩ kwakya kũu. Nekalile mbĩlĩlo ya Nyũmba ya Ũsumbĩ vandũ ndenekee na nĩ vau nĩnambĩĩe kũthĩnw’a nĩ mesilya ma ĩvinda yĩla naĩ Vietnam. Nambĩĩe kũlilikana mĩuke ĩla neew’aa ya mĩĩ ĩkũvya na nalilikana ũndũ noonaa nthakame mbingĩ yĩtĩkĩte vamwe na maanga ma nthakame. Kĩlĩkonĩ kyakwa nĩnoonaa visa wa aũme ma mũika na ngew’a mawasya moo maimbĩsũva maingũlya, “Nĩngũvĩta? Nĩngũvĩta?” No neesĩ mayĩsa kũvĩta, ĩndĩ natataa ũndũ ndonya nĩmakiakisye na ngĩtata ũthyũ wakwa ndũkese kũtuma mamanya kana nĩnĩsĩ nĩmeũkw’a. Nĩilye vau neewie ngoo yaitavĩwa mũno.

Nĩnambĩĩe kũvoya methoi metĩkĩte kwĩtĩka. (Sav. 56:8) Kavindanĩ kau nĩnatinie kũsũanĩa mũno ĩũlũ wa wĩkwatyo wa ũthayũũkyo. Nĩvo ĩndĩ kĩlĩko kyakwa kyaamũkie na nalilikana atĩĩ: Ĩvinda yĩla Yeova Ngai ũkathayũũkya andũ akeethĩwa amina ũthũku ũla noonete vamwe na woo ũla nyie na angĩ twaaĩw’a. Ngai akathayũũkya ala aũme ma mũika nĩ kana makwate mwanya wa kwĩmanyĩsya ĩũlũ wake. (Meko 24:15) Kavindanĩ kau neewie namwenda Yeova mũno na neew’a wendo ũsu walika vyũ ngoonĩ. Mũthenya ũsu nĩwonaa wĩ wa mwanya mũno. Kuma ĩvinda yĩu nĩtataa ũndũ ndonya, na mũno mũno ĩla nakwatwa nĩ mathĩna kana nakomana na matatwa, ndikaatate kũlwa nĩ mũthenya ũsu nambĩĩe kũmwenda Yeova mũno.

Andũ makũnaa maũndũ mathũku mũno ĩla me kaũnĩ. O nakwa no neekaa maũndũ ta asu. Ĩndĩ kĩla kĩndetheetye nĩ kũvindĩĩsya mũno maandĩko elĩ katĩ wa ala nendete. Ĩandĩko ya mbee nĩ Ũvuan’yo 12:10, 11, yĩla yaĩtye kana Ndevili nũkĩlĩtw’e vinya nĩ ndeto ya ũkũsĩ witũ vamwe na nthakame ya kala Katena. Nayo yĩla yĩngĩ nĩ Akalatia 2:20. Ĩandĩko yĩu yĩndetheetye kũmanya kana Klĩsto Yesũ akwie ‘kwondũ wakwa.’ Yeova ambonaa nĩilyĩ ũndũ yu nĩilyĩ nũndũ nĩnĩminĩte kũthambw’a nĩ nthakame ya Yesũ, na kelĩ nũndekeete maũndũ onthe ala naaĩka. Kũmanya ũu nĩkũndetheesye nĩkale na wasya mũtheu wa ngoo na kũkanenga vinya wa kũtata ũndũ ndonya nĩtetheesye angĩ mamanye ũla w’o ĩũlũ wa Ngai witũ wĩ tei, Yeova.—Aevl. 9:14.

Nekala nĩsũanĩĩte thayũ wakwa, ndyĩthĩawa na nzika nongi kana Yeova nũnzũvĩaa mavinda onthe. Kwa ngelekany’o, mũthenya ũla Jim wamanyie kana nekalaa ngalĩnĩ yakwa, ambonanisye na mwĩĩtu-a-asa ũmwe wakomboethasya nyũmba sya kũkoma. Nĩnĩĩkĩĩaa vyũ kana Yeova amũtũmĩie Jim na mwĩĩtu-a-asa ũsu nĩ kana ngwate vandũ vaseo ndonya kwĩkala. Yeova nĩ mũseo mũno! Ndaleaa kũsũvĩa ala mamũthũkũmĩte me aĩkĩĩku.

Mwei wa 5, 1971, nĩnakwatiwe nĩ vata weethĩa no nginya nĩthi Michigan ngatethye ũndũ mũna wa vata. Ndanamba kuma kĩkundinĩ kĩla naĩ kya Delray Beach kĩla kĩ Florida, noosie mavuku maingĩ ki, namakũthĩĩa ngalĩnĩ yakwa, na nakwata lelũ wĩtawa Interstate 75 ũla nĩw’o wesaa kũmbikya Michigan. Ĩndĩ o na ndavikĩte nusu ya savalĩ yakwa naĩ mũthelele nĩ mavuku. Natavanisye na kĩthito kingĩ ũvoo mũseo wa Ũsumbĩ, na natavanasya kw’onthe kũla nesĩlaa. Nĩnatavanisye kũndũ ta yela, o na nĩnesĩlaa kũla andũ mathũmũaa na ngalika kũla kwĩ syoo na mbavu nĩ kana nĩnenge aũme ala me kũu tulakiti. Kũvika o na ũmũnthĩ no nĩkũlasya kana ve mbeũ syĩthĩwa syaamea katĩ wa isu navandie ĩvinda yĩu.—1 Ako. 3:6, 7.

 Ĩndĩ nĩnĩtĩkĩlaa kana ĩla nemanyĩisye ũw’o oou ndyatũmĩaa ũĩ mũno ĩla ngũtavany’a, na mũno mũno ĩla ngũtavya andũ ma mũsyĩ. Nũndũ nĩneew’aa nĩmwendete Yeova mũno vyũ, namatavasya nĩ na ũkũmbaũ, ĩndĩ ndeũmavuva na ndeũmaka. Nĩnendete akũũa mũno, John na Ron, na nũndũ wa ũu nĩnamathing’ĩĩasya ũw’o. Nesie kũmetya ũekeo nũndũ wa kũneena namo ndekwenda kũmanya ũndũ mekwĩw’a. Ĩndĩ nĩtindĩaa kũvoya mũthenya ũmwe meĩsa kwĩtĩkĩla ũla w’o. Kuma ĩvinda yĩu, Yeova nũndetheesye mũno ngambĩĩa kũtũmĩa ũĩ ĩla ngũtavany’a na ngũmanyĩsya.—Ako. 4:6.

O na kau nĩkalaa nĩlilikene ũndũ nĩmwendete Yeova, ndyĩsa kũlwa nĩ ala angĩ nendie. Ũla ũngĩ nendie nĩ kĩveti kyakwa kĩtawa Susan. Nĩnendaa nĩkwata mũndũ ũla ũkatetheanĩasya nakwa wĩanĩ wa Ũsumbĩ. Na nĩnamũkwatie. Susan nĩ mũndũ mũka wĩ ũkũmbaũ na wĩ ngwatanĩo nzeo mũno na Yeova. Kwa ngelekany’o, nĩnĩlilikanaa nesa mũno mũthenya ũmwe namũthokeie twambĩĩa kwĩvaany’a. Namwĩthĩie ailyĩ valandanĩ wa nyũmba ya asyai make ĩla yĩ Cranston, Rhode Island. Asomaa ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya akwete Mbivilia. Kĩla nendie mũno nĩ kana asomaa kĩlungu kĩte kya kwĩmanyĩĩsya ũmbanonĩ na nĩwasomaa maandĩko ala me kĩlungunĩ kĩu. Neesililye nĩ o nyioka nasya, ‘Mũndũ mũka ũũ nũmwendete Yeova!’ Twatwaanie Mwei wa 12, 1971, na nĩnĩtũngaa mũvea mũno nũndũ kuma  ĩvinda yĩu ekalaa angwete kw’oko na ndaandia. Kĩla nĩmwendeaa nĩ kwĩthĩwa o na kau nũmbendete, endete Yeova mũnango.

Nyie na Susan nĩtũathimĩtwe na imwana ilĩ, kĩmwe kĩtawa Jesse na kĩla kĩngĩ Paul. Nake Yeova aĩ vamwe nasyo kuma syĩ nini. (1 Sam. 3:19) Nũndũ Jesse na Paul nĩmeetĩkĩlile mo ene kũatĩĩa ũla w’o na ngoo yonthe, nĩmatumaa nyie na Susan tũnengwa ndaĩa. Mayaaeka kũmũthũkũma Yeova nũndũ mekalaa malilikene ĩla mambĩĩe kũmwenda. Kĩla ũmwe woo ethĩĩtwe e mũthũkũmi wa ĩvinda yonthe mbee wa myaka 20. O na ĩngĩ nĩnĩw’aa mũyo nũndũ wa aka-a-mwana makwa, Stephanie na Racquel, na nĩmonaa ta eĩtu makwa. Imwana isu syakwa syatwaie eĩtu mamwendete Yeova Ngai na ngoo yoo yonthe na thayũ woo w’onthe.—Aev. 6:6.

Kuma navatiswa nekalile myaka ta 16 nĩ Rhode Island, na nĩ kũu nĩnatumie ndũũ na andũ aseo mũno. No nĩlilikanaa maũndũ maingĩ maseo ĩũlũ wa atumĩa aseo ala neethĩawa namo kũu. O na ĩngĩ nĩnĩw’aa mũyo mũno nũndũ wa asyaĩĩsya ma mũthyũlũlũko ala mandethisye mũno. Asyaĩĩsya asu nĩ aingĩ mũno o na ndimaweta onthe. Mwa nĩ ndaĩa nene ta kĩ kũthũkũmana na aũme mekalaa malilikene ĩvinda yĩla mambĩĩe kũmwenda Yeova! Mwakanĩ wa 1987 nĩtwathamĩĩe North Carolina tũkatavany’e kũu nũndũ kwaĩ na vata mũnene wa atavany’a. Twavika kũu nĩtwatumie ndũũ na andũ angĩ aseo. *

Kwĩ Mwei wa 8, 2002, nyie na Susan nĩtweetiwe Mbetheli ya Amelika ĩla yĩ Patterson. Twavika natwaiwe Mũvĩanĩ wa Ũthũkũmi, nake Susan atwawa mũvĩanĩ wa kũvũa ngũa. Susan nĩwatanĩaa mũno wĩa ũsu! Na ĩndĩ Mweinĩ wa 8, 2005, nĩnanengiwe kĩanda kĩngĩ kya mwanya kya kũthũkũma nĩ ũmwe wa ala me nthĩnĩ wa Nzama Ĩla Ĩtongoesye. Noonie nanengwa ndaĩa nene mũno o na ĩtambaĩle. Nakyo kĩveti kyakwa kyeewie kyaitavĩwa mũno ĩla kyasũanĩie ũndũ kĩanda kĩu kĩitavĩte, ũndũ kĩany’a wĩa, na ũndũ mũndũ ũla wĩ na kĩanda kĩu ũtindĩaa kũthi. Susan ndendete kũkuwa nĩ ndeke, ĩndĩ tũtindĩaa ũu! We nũtavaw’a tũmaũndũ kwa nzĩa nzeo nĩ iveti sya aũme ala angĩ me nthĩnĩ wa Nzama Ĩla Ĩtongoesye, na aasya tũmaũndũ tũu nĩtũmũtetheetye atw’e vyũ kũngwata mbau ũndũ vatonyeka. Nake nĩwĩthĩĩtwe angwete mbau, na nĩmwendeaa ũu.

Ovisi wakwa wusĩe visa nonaa syĩ sya vata mũno. Visa isu syĩndilikanasya maũndũ maseo ala naaona! Kũvika vau nĩnĩathimĩtwe mũno nũndũ wa kũtataa ũndũ ndonya nĩlilikanae wendo wakwa wa mbee!