MELI sya kũkua andũ iyaĩ kw’o ĩvindanĩ ya Vaulo. Kwoou mũndũ ũla wenda kũthi na meli akũlasya andũ ala methĩwa mesĩ mamwathĩĩe meli ya mĩio ĩendete kũla ũendete na ĩtonya kwĩtĩkĩla kũkua andũ. (Meko 21:2, 3) Mũndũ oosa meli na ayĩthĩa akwata ĩtemũvikya vyũ kũla ũendete, meli ĩsu yaũngama kũla yaũngamaa, asyokaa akosa ĩngĩ ya kũmũthengeesya vala ũkwenda.—Meko 27:1-6.

Ĩvindanĩ yĩu meli syaendaa mavinda o amwe kwa mwaka, na ndwaĩ ũtonya kũweta nesa nĩ ĩndĩĩ meli ĩkũkũsya. Atwai ma meli nĩmaĩ matonya kũtĩsya kyalo nũndũ wa nzeve nthũku. Na eka ũu, ala maĩkĩĩaa syĩthĩo nĩmaiseleasya moona maũndũ meũmony’a kana ve ũndũ mũthũku ũtonya kũmakwata. Maũndũ asu maĩ ta kwĩw’a ngũngũũ ĩilonza yĩ makandanĩ ala makwatĩĩe itambaa sya meli, kana kwona meli ĩngĩ yĩ mbanange ũtee wa ũkanga. Atwai ma meli mambĩĩasya kyalo moona kwĩ kĩseve kĩuĩtye na kĩelete kũla maendete. Mũndũ amina kwathwa meli ĩtonya kũmũtwaa kũla ũkwenda, aendaa kĩlĩndĩnĩ akuĩte mũio wake, na ayĩkala vau eteele nginya yĩla ũkwĩsa kwĩw’a kwatangaaswa kana yu meli ĩkilyĩ kũkũsya.

Mũandĩki ũmwe wĩtawa Lionel Casson aĩtye kana nthĩ ya “Lomi yaĩ na mũvango mũseo waĩ ũtonya kũtetheesya mũndũ ndakanoe mũno ayanganga ũtee wa ũkanga” aimantha meli. Nĩkĩ? Aeleetye: “Maakĩte kĩlĩndĩ vala [ũsĩ wa] Tiber walikĩle ũkanganĩ. Taoni ya Ostia, ĩla yaĩ vu vakuvĩ, yaĩ na kĩwanza kĩnene kyaakĩtwe movisi. Movisi amwe maĩ ma aũngamĩi ma meli sya ilĩndĩ syĩ kĩvathũkany’o. Kwa ngelekany’o, aũngamĩi ma meli sya Narbonne [ũmũnthĩ yĩtawa France] maĩ na ovisi woo, ma Carthage [ũmũnthĩ yĩtawa Tunisia] maĩ na ovisi, . . . na ala angĩ o ta ũu. Kĩla mũndũ ũkũmantha meli waaĩle kwĩka no kũthi ovisinĩ wa meli sya taoni ila ũkwĩsĩla aendete kũla ũendete.”

Mũndũ nĩwatangĩĩaa ĩvinda yingĩ athi kyalo na meli, ĩndĩ syalo isu syaĩ o na mathĩna. Vaulo nũwetete mavinda kauta maanangĩkĩwe nĩ meli e syalonĩ syake sya ũmisonalĩ.—2 Ako. 11:25.