Wĩkwatyo​—Kwa W’o no Ũtũtethye?

VE KAMWANA kamwe keetawa Daniel kaĩ na ũkũũ wa myaka ĩkũmi. Kwa ĩvinda ya mwaka ũmwe nĩkathĩnĩtw’e nĩ ũwau wa kanza. Andũ ala makesĩ, o na matakĩtalĩ mako, maĩ mekĩtye ngoo nũndũ mayoonaa ve wĩkwatyo. Ĩndĩ Daniel nĩwaendeeie kwĩthĩwa na wĩkwatyo kana akavoa. Nĩwaĩkĩĩaa vyũ kana mũthenya ũmwe akeana atw’ĩke mũsomi, na aitetheesya andũ makwate ndawa ya kanza. O na aĩ na mea maingĩ mũno ma kũkomana na ndakĩtalĩ ũmwe wavangĩĩwe kũka kũmwona. Ndakĩtalĩ ũsu aĩ ndũĩka ya kũiita mũthemba wa kanza ĩla wawaĩte. Ĩndĩ mũthenya ũla ndakĩtalĩ ũsu wavangĩĩwe kũka, nzeve nĩyathũkie na atĩsya kyalo kyake. Daniel eewie athela vinya. Ndaĩ aaĩw’a ũu kuma yĩla wawaie. Ĩtina wa mĩthenya ĩlĩ, nĩwakwie.

Ngewa ĩsu ya Daniel yanenganiwe nĩ ndakĩtalĩ ũmwe wĩkĩte ũkunĩkĩli amanye ũndũ kwĩthĩwa na wĩkwatyo kana kũema kwĩthĩwa na wĩkwatyo kũtonya kũtuma mũndũ aendeea nesa kana aendeea naĩ. No kwĩthĩwa wĩw’ĩte ngewa ta isu. Nũtonya kwĩthĩwa weewie ĩũlũ wa mũndũ mũkũũ wĩ vakuvĩ kũkw’a, ĩndĩ ũyĩthĩa nũkwenda mũno ambe kwona kĩndũ kĩna kana ũndũ mũna wa mwanya, na kĩu kĩimũnenga vinya wa kwĩkalanga thayũ. Ta kwa ngelekany’o, no ethwe ayenda mũno kwona mũndũ wake wamwonie tene, kana akethĩwa eteele mũno matukũ ma kũlilikana mũtwaano wake mavike. Na ĩndĩ kĩu eĩkyeteele kyavika, aikw’a. Nĩ kyaũ kĩtumaa maũndũ ta asu mekĩka? Yo nĩvatonyeka ũkethĩa wĩkwatyo nĩw’o ũtethasya, o tondũ andũ aingĩ maĩkĩĩaa?

Asomi ala maĩkĩĩaa kana kwĩthĩwa na woni mũseo thayũnĩ na kwĩthĩwa na wĩkwatyo no kũtume mũndũ aendeea nesa, nĩmaendeee kwongeleka. Ĩndĩ ti asomi onthe metĩkĩlanaa ũndũnĩ ũsu. Amwe maasya isu no ngewa, na iyosanĩte o na vanini na saenzi. Maĩkĩĩaa kana mathĩna ma mwĩĩ mayĩsa kũminwa nĩ mosũanĩo maseo, na kwĩthĩwa na wĩkwatyo.

Andũ mainambĩĩa kwĩthĩwa na mawoni ta asu o mĩtũkĩ. O na myakanĩ ya tene kwĩ andũ maĩkĩĩaa kana kwĩthĩwa na wĩkwatyo kũyĩsa kũtethya mũndũ. Myaka ngili mbingĩ mĩvĩtu, mũsomi ũmwe Mũkiliki weetawa Aristotle nĩwakũlilw’e aelesye wĩkwatyo nĩ kyaũ. Asũngĩie asya: “Nĩ ndoto sya mũthenya.” Na myakanĩ ĩte vaasa, mũtongoi ũmwe wa Amelika weetawa Benjamin Franklin aisye ũũ na kĩvũthya: “Ũla wonaa wĩkwatyo ta ũtonya kũmũtethya akakw’a ate kĩndũ.”

Kwoou, ũw’o nĩ wĩva? Yo wĩkwatyo no kwĩkenga na mosũanĩo maseo kana kwĩkiakisya na ndoto? Kana ve itumi nzeo sya kũĩkĩĩa kana wĩkwatyo nĩ kĩndũ kĩseango? W’o nĩ kĩndũ kya w’o na kya kũĩkĩĩka kĩtonya kũtũtethya ithyonthe twĩthĩwe na ũima wa mwĩĩ, na ũtanu?