Ufeko o tãi ocipãla kuenda wa vandekela kolondeya via kulila kolui Nilu. Ovova a kala oku enda levando, pole, ufeko wa saluka calua okuti ka tẽlele oku lisenga. Ca kala ndu okuti, otembo ka ya kaile oku pita lonjanga. Pole, eye wamamako oku vanja, loku yuvula oku kuatela usumba ovinyama via kala ocipepi laye. Eye wa kala oku vanja vekualu limue, lia selekiwile pokati kolondeya. Vokati kekualu liaco, mua kala manjaye wa kuata lika olosãi vitatu. Poku mola oñaña yaco okuti ka ya tẽlele ndomo yi liteyuila, wa yeva esumuo lialua. Pole, eye wa kũlĩhĩle okuti, olonjali viaye via kuata esunga; eyi oyo lika ya kala onjila yoku yovola oñaña vepuluvi liaco lia tĩlĩle calua.

 Ufeko vepuluvi liaco ndaño wa kuatele ale utõi, pole, wa sukilile oku kuata vali utõi walua. Vutima waye, mua kala ocituwa cimue ci komõhisa okuti, ekolelo. Ovina vieya oku pita noke, via lekisa okuti, ufeko waco wa kuata ekolelo okuti, ocituwa cimue co kuatisa vokuenda kuomuenyo waye wosi. Noke yanyamo amue okuti voku kuka kuaye, ekolelo liaye lia kuatisavo omanu vakuavo. Ocituwa caco, co kuatisavo eci eya oku linga ekandu linene. Helie wa kala ufeko waco? Nye tu lilongisila kekolelo liaye?

Miriama, wa Kala Omõla Wupika

 Ulandu Wembimbiliya ka u tukula onduko yaye osimbu a kala omõla, pole, tua kũlĩha ndomo eye akala. Eye wa kala Miriama, omõla ukulu wa Amirama kuenda Yokevede, apika va Heveru kofeka yo Egito. (Atendelo 26:59) Manjaye noke weya oku tukuiwa okuti, Mose. Arone wa kala manji a Miriama kuenda manji yoñaña yaco, wa kuatele anyamo atatu kotembo yaco. Ka tua kũlĩhĩle anyamo a suapo Miriama a kuatele, pole, ci molẽha okuti eye ka kuatele ci soka ekũi kanyamo.

 Miriama wa kulila kotenbo yimue ya tĩlile calua. Va Egito va kuatela usumba va Heveru kuenje va va lingisa apika loku va kisika oku linga upange wa tĩla. Eci apika va amamako oku livokiya calua, va Egito va va kuatela usumba kuenda va va tata vali calua lungangala. Fareo wa ecele ocihandeleko cokuti, oloñanã viosi vialume via va Heveru, vi pondiwe eci vi citiwa. Miriama wa limbuka ekolelo lia lekisiwa lakãi vavali vakuakucitisa okuti, Sifira kuenda Puwa okuti ka va pokuile kocihandeleko caco.—Etundilo 1:8-22.

 Miriama wa limbukilevo ekolelo liolonjali viaye. Amirama kuenda Yokevede, noke liomõlavo watatu oku citiwa, vo soleka vokuenda kuolosãi vitatu. Ovo ka va kuatelele usumba Fareo kuenda ka va ecelelele okuti, omõlavo o pondiwa. (Va Heveru 11:23) Pole, ka ca lelukile oku soleka oñaña yimue kuenda ovo va sukilile oku nõla onjila yimue ka ya lelukile. Yokevede wa sukilile oku soleka omõla loku u sia pocitumãlo cimue okuti, umue wa ponduile oku u sanga, oku u teyuila kuenda oku u tata. Sokolola kolohutililo viutima wosi ina a linga osimbu a tunga ekualu lioloneva, loku li laña lekokoto oco ka mu ka iñile ovava kuenda wa kapamo omõla loku u sia kowulo Yolui Nilu! Citava okuti, eye wa sapuila Miriama oco a lavulule kuenda oku mola eci ci pita lomõla.—Etundilo 2:1-4.

Miriama Upopeli

 Miriama wa lavulula. Noke liotembo yimue, eye wa mola omanu va kala oku ñuala ñuala. Ocimunga cimue cakãi ca kala oku iya. Ovo ka va kaile va Egito vaño. Wa kala omõla ufeko wa Fareo kuenda apika vaye, va kala oku enda oku ka yua volui Nilu. Citava okuti, Miriama wa yeva usumba walua. Anga hẽ, eye wa kala oku talamẽla okuti omõla a Fareo ka pokola kocihandeleko ca soma kuenda o nõlapo oku teyuila oñaña yaco u Heveru? Tu pondola oku popia okuti vepuluvi liaco, Miriama wa likutilila lutima wosi ku Yehova.

 Omõla ufeko wa Fareo, eye wa mola tete ekualu lia kala pokati koloneva. Eye wa tuma umue pokati kapika vaye oco a ko upile ekualu liaco. Catiamẽla komõla a Fareo, ulandu u popia ndoco: “Eci a tuvula ekualu wa mola okuti, mua kala omõla ulume wa kala oku lila.” Eye lonjanga yalua wa limbuka eci ca kala oku pita: Ina umue u Heveru, wa kala oku seteka oku teyuila omuenyo womõlaye wulume. Pole, ohenda omõla a Fareo a kuatela oñaña yaco ya posoka, ya vetiya utima waye. (Etundilo 2:5, 6) Miriama loku lavulula wa limbuka ocikembe cukãi waco. Miriama wa limbuka okuti, lia kala epuluvi lioku lekisa ekolelo liaye ku Yehova, pocakati covilinga. Loku lekisa utõi, eye wamẽla kocimunga caco.

 Ka tua kũlĩhĩle onjila ndomo umalẽhe upika u Heveru a lavokaile oku tatiwa, poku amela kuenda oku vangula lomõla a soma. Pole, Miriama wa linga epulilo limue li teta onimbu komõla a Fareo liokuti: “Citava hẽ okuti ndi ka kovonga ukãi umue u Heveru o nyamisa oco a ku nyamisileko omõla?” Eli lia kala epulilo limue liwa lioku linga. Omõla a Fareo wa limbuka okuti, ka ponduile oku nyamisa omõla umue. Pamue eye wa sima okuti, nda wa lekisa olondunge nda oñaña yaco yi nyamisiwa lukãi umue u Heveru oco ka ci ka limbukiwe. Noke u nena konjo yaye ndomõlaye wokatumba kuenda oku u pindisa. Citava okuti, Miriama wa yeva esanju lialua eci omõla a Fareo o tambulula hati: “Kuende!”—Etundilo 2:7, 8.

 Miriama lolupesi, wa enda toke kolonjali viaye via kala lesakalo loku vi sapuilako ovina via kala oku lipita. Sokolola Miriama oku sapuilako inaye ovina via kala oku pita kuenje omo liesanju lialua, Miriama ka tẽlele oku vangula. Yokevede, wa limbuka okuti, Yehova eye wa kala oku songuila ovina. Kuenje eye kuenda Miriama, va enda lonjanga oku ka vangula lomõla a Fareo. Citava okuti, Yokevede wa yeva esanju lialua vutima eci omõla a Fareo o sapuila hati: “Ambata omõla u, ka ndi nyamisileko noke ndu ku feta.”—Etundilo 2:9.

 Vepuluvi liaco, Miriama wa lilongisa ovina vialua viatiamẽla ku Suku yaye, Yehova. Eye wa lilongisa okuti Yehova wa kapako calua omanu vaye kuenda o yevelela olohutililo viavo. Wa lilongisavo okuti, ndaño muẽle omõla umue utito ndeci eye, o pondola oku kuata ekolelo kuenda utõi. Ocili ceci okuti: Yehova o yevelela olohutililo viafendeli vaye vakuekolelo. (Osamo 65:2) Vosi yetu ci kaile amalẽhe kuenda akulu, alume kuenda akãi, tu sukila oku ci ivaluka kotembo yilo yovitangi.

Miriama wa Kala Ukuepandi

 Yokevede wa tata oñaña. Citava oku limbuka ndomo Miriama a kapeleko calua manjaye a kuatisa oku puluka. Eye pamue wa kuatisa manjaye oku vangula olondaka viatete. Miriama wa yevavo esanju lialua eci manjaye a tukula onduko ya Suku yaye, Yehova, onjanja yatete. Pole, oñaña ya kula kuenda lia pitĩlapo elivala lioku ko tuala komõla ukãi wa Fareo. (Etundilo 2:10) Epata liosi lia sumua. Citava okuti, Miriama wa yonguile oku mola ndomo manjaye a ponduile oku kala okuti, omõla a Fareo poku u tukula hati Mose! Anga hẽ eye wa ponduile oku amamako oku sola Yehova, osimbu a kulila vepata limue liolosoma Kegito?

 Vokuenda kuotembo, etambululo lieya oku suapo. Mose omo lioku kulila vepata lia Fareo, eye wa ponduile oku nõlapo oku kuata ekemãlo. Pole, haicoko eye a linga. Miriama wa yeva esanju lialua poku mola manjaye okuti, wa nõlapo oku vumba Yehova. Eci Mose a kuata 40 kanyamo, eye wa yonguile oku teyuila vamanjaye va Heveru poku ponda u Egito wa kala oku tata lãvi upika umue u Heveru. Omo liusumba woku pondiwa, Mose wa sukilile oku tila loku tunda Kegito.—Etundilo 2:11-15; Ovilinga 7:23-29; Va Heveru 11:24-26.

 Vokuenda 40 kanyamo, Miriama ka yevele esapulo lalimue liatiamẽla ku Mose. Eye wa kala kocitumãlo cimue kupãla ci tukuiwa okuti o Midiane kuenda wa linga ungombo wolomeme. (Etundilo 3:1; Ovilinga 7:29, 30) Otembo ya pita kuenda Miriama wa kuka. Vokuenda kuotembo yaco, eye wa mola oku livokiya kuohali yomanu vaye.

Miriama wa Kala Uprofeto Wukãi

 Citava okuti, Miriama wa kuata eci ci panda 90 kanyamo eci Mose una wa tumiwile la Suku a tiuka, oco a popelele omanu Vaye. Mose kuenda Arone mitakati yaye, va enda toke ku Fareo loku u sapuila okuti eye o sukila oku ecelelela okuti afendeli va Suku va tunda vofeka. Suku wa tuma afengi oco va Egito va mole eci ca laikele oku pita nda Fareo ka pokuile Kokuaye, pole, olonjanja vialua Fareo ka tavele. Tu pondola oku sokolola ndomo Mose kuenda Arone va kala eci olonjanja viosi Fareo a va sapuila hati, sio! Pole, Miriama wamamako oku linga cosi citava oco a kuatise kuenda oku pamisa vamanjaye. Oku sulako, noke liefengi liekui okuti lia ponda olonuñulu viosi via va Egito, lia pitĩlapo epuluvi lia Mose lioku songuila va Isareli oco va tunde Vegito! Ndomo tua kũlĩha Miriama, ka kuli atatahãi okuti, wa kuatisa omanu oku longeka ovina kuenda oku tunda lonjanga.—Etundilo 4:14-16, 27-31; 7:1–12:51.

 Noke, lia va Isareli oku pitĩla vo Kalunga Kakusuka kuenda olohoka via va Egito vi va kuãi konyima, Miriama wa mola manjaye Mose oku talama kohulo yo kalunga kuenda oku tulika ombueti yaye. Kuenje o kalunga ka litepa pokati! Osimbu va Isareli va kala oku pita vosi yakukuta pokati vo Kalunga, ekolelo lia Miriama ku Yehova, lia pamisiwa vali calua okuti kosimbu ci sule. Eye ka kuatele etatahãi lalimue liokuti, wa kala oku vumba Suku umue okuti o pondola oku linga ovina viosi kuenda oku tẽlisa cosi a likuminya!—Etundilo 14:1-31.

 Noke liomanu vosi oku kala konele yikuavo Yokalunga Kakusuka kuenda Fareo lolohoka viaye va kunduiwa lovava, Miriama wa limbuka okuti Yehova wa pama calua okuti, ka kuli olohoka vikuavo via li soka laye. Owiñi wosi wa va Isareli wa yeva esanju lialua kuenje wa fetika oku imbila ocisungo cimue Yehova. Miriama poku kuamiwa lakãi vosi, wa imba hati: “Imbili Yehova ocisungo, momo wa kemãlisiwa calua. Okavalu lu wa endelako wa va imba vokalunga.”—Etundilo 15:20, 21; Osamo 136:15.

 Ulandu waco wa kala ocina cimue ci komõhisa komuenyo wa Miriama okuti, lalimue eteke a ivaleleko. Vulandu waco, Miriama o tukuiwa okuti, uprofeto wukãi. Miriama, eye ukãi watete wa tukuiwa Vembimbiliya okuti, uprofeto. Omo liaco, eye o panga onepa kocimunga cimue citito, cakãi va vumba Yehova kocikele eci ci likasi.—Olonganji 4:4; 2 Olosoma 22:14; Isaya 8:3; Luka 2:36.

 Tu pondola oku lilongisa ocina cimue ci kuete esilivilo kulandu owu Wembimbiliya: Yehova wa tu kapako calua, wa kapakovo epandi lietu kuenda umbombe tu lekisa poku u vumba. Vosi yetu, ci kale amalẽhe ale akulu, alume ale akãi, tu pondola oku lekisa ekolelo limue lia pama ku Yehova. Kuenda Yehova o sanjuka calua eci a vanja kekolelo tu kuete. Eye lalimue eteke a ka ivalako ovina viwa tu linga kuenda o sanjukila oku tu sumũlũisa omo liovinga viaco. (Va Heveru 6:10; 11:6) Omo liaco, tu kuete asuga alua oku setukula ekolelo lia Miriama!

Miriama wa Lekisa Epela

 Oku kuata ovikele esumũlũho limue linene, pole, kuli ohele yimue. Noke lioku tunda Kegito, citava okuti Miriama wa kala ukãi umue wa kũlĩhĩwile calua pokati ka va Isareli. Anga hẽ Miriama nda wa kupukila veyonjo lioku lekisa epela kuenda ocipululu? (Olosapo 16:18) Ocili muẽle, eci oco ca pita laye noke liotembo yimue.

 Noke liolosãi vimue eci va tunda Kegito, Mose wa tambula ocimunga cimue comanu ca tunda kocitumãlo cimue kupãla. Va kala ndatembo yaye Yetiro, wa nena ukãi wa Mose, Sipora kuenda omãla vavo vavali. Mose wo kuela vokuenda 40 kanyamo eci a kala ko Midiane. Ci molẽha okuti Sipora wa tiukilile oku ka nyula epata liaye ko Midiane kuenda isiaye wa nena epata liaye vocilombo ca va Isareli. (Etundilo 18:1-5) Sokolola ndomo owiñi wa kala eci Sipora a pitĩla vocilombo! Omanu valua va yonguile oku mola ukãi wulume Suku a nõla oco a yovole omanu vaye Kegito.

 Ange hẽ, Miriama wa sanjukile eci a mola Sipora oku pitĩla? Citava okuti oco, kefetikilo. Pole, vokuenda kuotembo wa fetika oku lekisa epela. Eye wa fetika oku sima okuti, Sipora eye o linga ukãi umue wa kemãla loku kũlĩhĩwa vali calua vepata lia va Isareli. Nda oco ale haicoko, Miriama kuenda Arone, va fetika oku vangula ovina ka via sungulukile viatiamẽla ku Mose kuenda Sipora. Ndomo ca siata volombagulo ndevi, ovo va vangula ovina vĩvi kuenda alundi. Tete ovo va fetika oku hoya catiamẽla ku Sipora, omo okuti ka kaile u Isareli pole, u Kusi. a Oku sulako va popia lãvi Mose. Miriama kuenda Arone va popia ndoco: “Anga Yehova o vangola lika pocakati ca Mose? Ka vangolavo pocakati cetu?”—Atendelo 12:1, 2.

Miriama wa Kuatiwa Lovilundu

 Citava oku limbuka ovisimĩlo ka via sunguluka kolondaka via Miriama kuenda via Arone. Ovo ka va sanjukilile onjila ndomo Yehova a kala oku talavaya la Mose kuenda va yonguile oku kuata unene walua. Anga hẽ, ca va kumĩle olonjanja viosi oku yeva Mose oku vangula ndu okuti ondaka yaye oyo lika yi taviwa kovina viosi? Ocili, citava okuti, Mose wa endavo oku lueya, pole, ka kaile ukuacipululu ale ukuepela. Ulandu Wembimbiliya u popia ndoco: “Mose wa kala ulume umue womboka calua kilu lieve okuti, omanu vosi va sule.” Miriama kuenda Arone ka va kuatele esunga lalimue lioku popia lãvi Mose! Kuenda eci ca kala ohele yimue yinene kokuavo, ndomo Embimbilkiya li ci popia hati, “Yehova wa kala oku va yevelela.”—Atendelo 12:2, 3.

 Vocipikipiki, Yehova wa va kovonga katatu kavo oco va ende toke vombalaka yohongele. Noke elende limue li komõhisa liowisi lia kala ocindekaise cokuti Yehova o kasi pokati kavo, lia loka kuenda lia kala puvelo wombalaka. Kuenje Yehova wa vangula. Eye wa pisa Miriama kuenda Arone, loku va ivaluisa ndomo eye a kolelele Mose kuenda ukamba ulikasi a kuatele Laye. Yehova wa va pula hati: “Momo lie ka wa kuateleli usumba woku sokola ukuenje wange Mose?” Miriama la Arone citava okuti va yeva usumba. Ovo ka va kaile oku lekisa esumbilo ku Mose. Kuenda ku Yehova ca kala ndu okuti, va kala oku lekisa ekambo liesumbilo kokuaye muẽle.—Atendelo 12:4-8.

 Citava okuti, Miriama eye wa fetika oku popia lãvi Mose kuenda Sipora kuenje wa vetiya huvaye oku likongela kokuaye. Eci oco ci situlula esunga lieci okuti, Miriama eye lika wa kangisiwa. Yehova wo veta lovilundu, uvei umue wa kãla wa koka okuti ekova lia Miriama li “yela ndocikokoto.” Arone lonjanga calua wa kekamẽla Mose loku u pinga oco a sapele la Yehova. Arone wa popia hati: “Ekandu tua linga ndeti, uveke.” Mose omo wa kala embombe wa pinga ku Yehova hati: “A Suku, hu pinga okuti, u sakula! Mange ohenda!” (Atendelo 12:9-13) Esakalalo lia Mose kuenda lia Arone lia situlula ndomo ovo va solele calua mukãi wavo ndaño wa linga ovina ka via sungulukile.

Suku wa Ecela Miriama

 Yehova wa lekisa ohenda kuenda wa tava epingilo lia Mose la Arone. Eye wa sakula Miriama, omo wa likekembela, pole, eye wa pinga okuti o likalela kosamua yocilombo ca va Isareli vokuenda kuoloneke epanduvali. Ka ca lelukile ku Miriama oku pokola kocihandeleko caco, momo omanu vosi vocilombo va laikele oku kũlĩha okuti eye wa kala oku pindisiwa. Pole, wa popeliwa omo likolelo liaye. Eye wa kũlĩhĩle okuti Isiaye, Yehova ukuesunga kuenda epindiso liaco lia situlula ocisola o kuatela. Omo liaco, eye wa linga cosi Yehova o tuma. Miriama, wa kala lika waye oloneke epanduvali osimbu va Isareli vakuavo va kala oku talamẽla vocilombo. Noke Miriama wa sukilile oku lekisa ekolelo kuenda umbombe, eci “a mbatiwa vali” vocilombo ca va Isareli.—Atendelo 12:14, 15.

 Yehova o pindisa vana eye a sole. (Va Heveru 12:5, 6) Yehova wa solele calua Miriama kuenda ka ecelelele okuti o yuliwa lepela. Epindiso liaco ndaño okuti lio vala calua, pole, lio kuatisa oku popela omuenyo waye. Omo okuti Miriama wa tava epindiso lumbombe, Yehova wo sanjukila. Eye wa kala komuenyo otembo yalua, toke oku panda kesulilo liotembo va Isareli va kala vekalasoko. Eye wa fila ko Kadesi vekalasoko lio Sini, eci a kuata ci panda 130 kanyamo. b (Atendelo 20:1) Noke yanyamo amue, Yehova wa lekisa ocisola caye a kuatela Miriama poku ivaluka anyamo wupange a linga lekolelo lialua. Pocakati cuprofeto Mika, Yehova wa sapuila afendeli Vaye hati: “Nda ku yovoli konjo yupika; Nda tuma kovaso yene Mose, Arone kuenda Miriama.”—Mika 6:4.

 Omuenyo wa Miriama, u tu longisa ovolandu alua. Tu lilongisako okuti ci kuete esilivilo oku kuatisa vana va sukila eteyuilo kuenda oku kuata utõi woku teyuila eci ciwa, ndeci eye a linga eci a kala omõla. (Tiago 1:27) Tu sukilavo oku lekisa esanju ndeci Miriama a liga, poku sapuila omanu catiamẽla ku Suku. (Va Roma 10:15) Tu yuvuli oku kupukila veyonjo lioku kuata onya loku yuvulavo olombangulo ka via sungulukile. (Olosapo 14:30) Tu sukila oku tava lumbombe kepindiso lia Yehova. (Va Heveru 12:5) Nda tua ci linga, tu tẽla oku setukula ekolelo lia Miriama.