Lutani apo pali nkhani

Lutani apo pali mitu ya nkhani

SAMBIRO 5

Uwemi Wakusambizgika na Munthu Mulara

Uwemi Wakusambizgika na Munthu Mulara

KASI MUPAPI WANGASAMBIZGA WULI MWANA?

Ŵana ŵakwenera kupokera ulongozgi kufuma ku ŵanthu ŵalara kuti ŵakure makora. Pakuŵa mupapi, imwe ndimwe mungasambizga makora ŵana ŵinu, ndipo ni udindo winu kuchita nthena. Kweni ŵanthu ŵanyake ŵalara nawo ŵangawovwira pakusambizga ŵana ŵinu.

CHIFUKWA WULI ULONGOZGI WA ŴANTHU ŴALARA NGWAKUZIRWA?

Mu vyaru vinandi, ŵana ŵakuchezga chomene yayi na ŵapapi ŵawo panji ŵanthu ŵalara. Ghanaghanirani fundo zakulondezgapo izi:

  • Kanandi ŵana ŵakutandara ku sukulu, uko ŵana mbanandi kuluska ŵasambizgi na ŵanthu ŵanyake ŵalara.

  • Ŵana ŵanyake para ŵawera ku sukulu ŵakusanga ŵapapi palije panyumba chifukwa wose ŵakuŵa ku ntchito.

  • Kafukufuku munyake uyo wakachitika ku United States wakulongora kuti pa avireji, ŵana awo ŵali na vyaka vyapakati pa 8 na 12 ŵakumalira maora pafupifupi 6 zuŵa lililose kuwonelera TV, kutegherezga sumu na kuseŵera magemu. *

Buku linyake likuti: “Ŵachinyamata ŵanandi mazuŵa ghano ŵakufumba ulongozgi ku . . . . ŵachinyamata ŵanyawo m’malo mwa kufumba ku ŵamama ŵawo, adada ŵawo, ŵasambizgi ŵawo, na ku ŵanthu ŵanyake ŵalara.” Awo ŵakalemba buku ili ŵakayowoyaso kuti: “Ŵana ŵakulerana na kusambizgana ŵekhaŵekha.”—Hold On to Your Kids.

UMO MUNGAPELEKERA ULONGOZGI

Muchezgenge na ŵana ŵinu.

FUNDO YA MU BAIBOLO: “Lera msepuka mu nthowa iyo wakwenera kwendamo, nanga wangakura wafumengemo chara.”—Zintharika 22:6.

Mwakawiro, ŵana ŵakukhumba kuti ŵapapi ŵawo ŵaŵalongozgenge na kuŵawovwira. Ŵakaswiri ŵanyake ŵakuyowoya kuti ŵana nanga ŵangaŵa kuti ŵakwaniska vyaka 13 kuya munthazi ŵakulutilira kuchindika ulongozgi wa ŵapapi ŵawo. Dr. Laurence Steinberg wakalemba mu buku linyake kuti: “Ŵapapi ndiwo ŵali na mwaŵi ukuru wakusambizga ŵana ŵawo nkharo yiwemi kufuma apo ŵachali ŵachoko m’paka ŵakure.” (You and Your Adolescent) Iyo wakayowoyaso kuti: “Ŵachinyamata ŵakukhumba kumanya ivyo mwaŵapapi mukughanaghana ndipo ŵakukhumba kutegherezga para mukuyowoya nangauli ni nyengo zose yayi ŵakuzomerezga panji kupulikira vyose ivyo mwayowoya.”

Pakuti mwakawiro ŵana ŵakukhumba kuti muŵalongozgenge, chitani ivyo mungafiska kuti muŵawovwire. Muchezgenge na ŵana ŵinu, ŵaphalirani maghanoghano ghinu, umo mukujipulikira, na ivyo vyamuchitikiranipo pa umoyo winu.

Pemphani munthu uyo wangamupa ulongozgi wakovwira mwana winu.

FUNDO ZA MU BAIBOLO: “Uyo wakwenda na ŵavinjeru waŵenge wavinjeru.”—Zintharika 13:20.

Kasi walipo munthu munyake mulara uyo mukuwona kuti wali na nkharo yiwemi mwakuti mwana winu wangasambirako? Para walipo, kasi mungamupempha kuti nyengo zinyake wachezgenge na mwana winu? Ndipouli, mukwenera yayi kumulekera udindo winu pakuŵa mupapi. Kweni ulongozgi wakufuma ku munthu wakugomezgeka uyo mukumanya kuti wangananga yayi mwana winu, nawo ungawovwira. Baibolo likuyowoya kuti Timote nanga ni apo wakaŵa mulara wakasambira vinandi kwa mpositole Paulosi chifukwa cha kuchezga nayo, ndipo Paulosi nayo wakasambirako kwa Timote.—Ŵafilipi 2:20, 22.

Mazuŵa ghano ŵanthu awo ŵali paubali ŵakutemwa kukhala pa malo ghamoza yayi nga umo vikaŵira kale. Ndipo kanandi asekuru, abuya, asibweni, ankhazi, na ŵachibali ŵanyake ŵakukhala ku malo ghakupambana. Para ndimo viliri kwa imwe, ŵawovwirani ŵana ŵinu kuti ŵasambirenge vinthu viwemi kufuma ku ŵanthu ŵalara awo mukuwona kuti ŵali na nkharo yiwemi iyo mungatemwa kuti ŵana ŵinu ŵaŵe nayo.

^ ndime 9 Kafukufuku wakulongora kuti pa avireji, ŵachinyamata ŵakumalira maora pafupifupi 9 zuŵa lililose pakuwonelera TV, kutegherezga sumu na kuseŵera magemu. Kafukufuku uyu ŵandasazgepo nyengo iyo ŵana ŵachoko na ŵachinyamata aŵa ŵakuchitira vya sukulu pa intaneti panji kuchitira homuweki.