Nghena endzeni

VANTSHWA VA VUTISA

Xana Ndza Swi Kota Ku Tiyisela?

Xana Ndza Swi Kota Ku Tiyisela?

 Xana u kota ku tiyisela ku fikela kwihi? Xana u tshame u langutana ni . . .

  •   ku feriwa hi munhu loyi u n’wi rhandzaka?

  •   mavabyi lama tekaka nkarhi?

  •   timhangu ta ntumbuluko?

 Valavisisi va vula leswaku a hi swiphiqo leswikulu ntsena leswi lavaka munhu a tiyisela. Hambi mhaka yitsongo leyi ku karhataka siku ni siku, yi nga khumba rihanyo ra wena. Hi yona mhaka munhu a faneleke a kota ku tiyisela swi nga ri na mhaka leswaku swiphiqo swa yena swi kule ku fika kwihi.

 Swi vula yini ku tiyisela?

 Ku tiyisela i vuswikoti byo langutana ni ku cinca evuton’wini ni swiphiqo hi ndlela leyinene. Vanhu lava kotaka ku tiyisela na vona va langutana ni swiphiqo. Hambiswiritano, va swi kota ku hlula swiphiqo sweswo naswona ematshan’weni yo hela matimba hikwalaho ka swona va va lava tiyaka ku tlula eku sunguleni.

Tanihi laha nsinya wu govekaka loko ku ri ni xidzedze kambe wu kotaka ku tlhela wu yima kahle loko xidzedze xi hela, na wena u nga swi kota ku hlakarhela endzhaku ka xiyimo xo tika lexi u langutaneke na xona

 Hikwalahokayini u fanele u tiyisela?

  •   Hikuva swiphiqo swi nga wela un’wana ni un’wana. Bibele yi ri: “Lava nga ni rivilo a hi mikarhi hinkwayo va hlulaka emphikizanweni, . . . hambi ku ri lava nga ni vutivi a hi mikarhi hinkwayo swi va fambelaka kahle, hikuva nkarhi ni swiendlakalo leswi nga languteriwangiki swa va wela hinkwavo.” (Eklesiasta 9:11) Hi dyondza yini? Hambi vanhu lavanene va xaniseka va nga dyanga xa munhu.

  •   Hikuva ku tiyisela swa ku sirhelela. Mutsundzuxi wa vana va xikolo u ri: “Vana vo tala ku tlula eku sunguleni va ta ehofisini ya mina va hlundzukile naswona va tsandzeka ku lawula ndlela leyi va titwaka hayona hikwalaho ka mbuyelo lowu nga riki wunene lowu va wu kumeke eka xikambelo kumbe hikwalaho ka leswi munhu un’wana a hoxeke swilo leswi nga riki swinene hi vona eka social media.” U tlhela a vula leswaku “swiphiqo leswi swi vonaka swi ri switsongo kambe loko xichudeni xi nga yi tivi ndlela yo lawula swiphiqo leswi kahle swi nga ha xi vangela mavabyi ya mianakanyo.” a

  •   Hikuva ku tiyisela swi ta ku pfuna sweswi ni loko se u kurile. Mayelana ni ku hetiwa matimba evuton’wini, Dr Richard Lerner u tsale a ku: “Leswaku munhu a humelela swi tlhela swi n’wi fambela kahle loko a kurile u fanele a dyondza eka leswi a langutaneke na swona kutani a ti endlela makungu lamantshwa kumbe a ringeta ku kuma tindlela tin’wana to fikelela leswi a lavaka ku swi endla.” b

  U nga swi kota njhani ku tiyisela?

  •   Tiva ntikelo wa swiphiqo swa wena. Dyondza ku hambanisa exikarhi ka swiphiqo leswikulu ni leswitsongo. Bibele yi ri: “Xiphukuphuku xi kombisa ku nyangatseka ka xona hi ku hatlisa, kambe lowo tlhariha u honisa ku rhukaniwa.” (Swivuriso 12:16) A hi swiphiqo hinkwaswo leswi faneleke swi ku heta matimba.

     “Exikolweni, vana va xikolo va karhateka hi swilo leswi nga riki swa nkoka hi ndlela leyi hundzeletiweke. Loko va twa leswi vanghana va vona va swi vulaka eka social media—va ya va karhateka swinene, sweswo swi endla leswaku va nga koti ku langutana ni swiphiqo swa vona hi ndlela leyinene.”—Joanne.

  •   Dyondza eka van’wana. Xivuriso lexi kumekaka eBibeleni xi ri: “Leswi nsimbhi yi lotaka nsimbhi, ni munhu u lota munghana wakwe.” (Swivuriso 27:17) U nga dyondza swilo swa nkoka eka vanhu lava nga tshama va tiyiselela swiyimo swo tika.

     “Loko u ri karhi u vulavula na vona, u ta kuma leswaku na vona va tshame va langutana ni swiyimo swo tika swinene kambe sweswi swi va FAMBELA KAHLE. Bula na vona u kumisisa leswi va swi endleke ni leswi va nga swi endlangiki leswaku va langutana ni xiyimo xexo.”—Julia.

  •   Lehisa mbilu. Bibele yi ri: “Lowo lulama a nga ha wa ka nkombo kambe u ta tlhela a pfuka.” (Swivuriso 24:16) Swi teka nkarhi ku va munhu a amukela xiyimo lexi a langutaneke na xona, hikwalaho u nga hlamali loko mikarhi yin’wana u nga tsakisiwi hi nchumu. Nchumu wa nkoka hi leswaku u tlhela u “pfuka.”

     “Loko u ri karhi u hlakarhela eka xiyimo xo tika, mbilu ya wena ni mintlhaveko swi fanele swi hlakarhela. Sweswo a swi endleki hi ku hatlisa naswona swi teka nkarhi. Ndzi dyondze leswaku ku hlakarhela ku va kona hakatsongotsongo loko nkarhi wu ri karhi wu famba.”—Andrea.

  •   Vana la tlangelaka. Bibele yi ri: “Khensani mikarhi hinkwayo.” (Vakolosa 3:15) Swi nga ri na mhaka leswaku xiyimo lexi u langutaneke na xona xi tika ku fikela kwihi, mikarhi hinkwayo ku ta tshama ku ri ni swilo leswi u nga swi tlangelaka. Ehleketa hi swilo swinharhu leswi endlaka u tsakela ku hanya.

     “Loko u langutane ni xiyimo xo tika u tala ku vula leswaku, ‘Hikwalahokayini swi endlekela mina?’ Nchumu wa nkoka hi ku tiyisela swiphiqo a hi ku tshama u ehleketa hi swona kambe i ku hlawula ku tshama u ri ni langutelo lerinene ni ku tlangela leswi u nga na swona kumbe leswi u nga swi endlaka.”—Samantha.

  •   Vana la enerisekaka. Muapostola Pawulo u te: “Ndzi dyondze ku eneriseka eka xiyimo xin’wana ni xin’wana lexi ndzi nga eka xona.” (Vafilipiya 4:11) Swiphiqo leswi Pawulo a a langutane na swona a nga ta swi kota ku swi lawula. Lexi a ta kota ku xi lawula a ku ri ndlela leyi a ta angula hayona. Pawulo a tiyimisele ku tshama a enerisekile.

     “Nchumu lowu ndzi nga wu dyondza hi mina hi leswaku a hi mikarhi hinkwayo ndzi rhangaka ndzi angula hi ndlela leyinene loko ndzi langutane ni xiyimo xo tika. Xikongomelo xa mina i ku va ni langutelo lerinene eka xiyimo xin’wana ni xin’wana lexi ndzi hlanganaka na xona. Leswi a swi nge vuyerisi mina ntsena kambe swi ta tlhela swi vuyerisa ni lava nga ekusuhi na mina.”—Matthew.

  •   Khongela. Bibele yi ri: “Lahlela ndzhwalo wa wena eka Yehovha, u ta ku seketela. A nge pfuki a pfumerile leswaku la lulameke a wa.” (Pisalema 55:22) Xikhongelo a ko va nchumu lowu u nga wu endlaka hikwalaho ka leswi u lavaka ku titwa u antswa ntsena. Kambe i ku vulavula ka ntiyiso ni Muvumbi, loyi a ‘khathalaka hi wena.’—1 Petro 5:7.

     “A ndzi fanelanga ndzi xaniseka ndzi ri ndzexe. Hi ku tiphofula eka Yehovha ndzi nga fihli nchumu hi swiphiqo swa mina kutani ndzi khensa Xikwembu hi mikateko leyi xi ndzi katekiseke hayona, swi endla ndzi kota ku bakanya miehleketo yo biha. Xikhongelo i xa nkoka swinene!”—Carlos.

a Eka buku leyi tsariweke hi Thomas Kersting, leyi nge Disconnected.

b Eka buku leyi nge, The Good Teen—Rescuing Adolescence From the Myths of the Storm and Stress Years.