Ha yini ku ri ni Tibibele to tala to hambanahambana namuntlha? Xana u vona onge Tibibele ta manguva lawa ti nga ku pfuna ku twisisa Bibele kumbe ti nga ku sivela ku yi twisisa? Ku tiva masungulo ya tona swi nga ku pfuna leswaku u kota ku ti kambisisa hi vutlhari.

Kambe xo sungula, mutsari wa Bibele i mani naswona yi tsariwe rini?

Bibele yi avanyisiwe hi swiyenge swimbirhi. Xiyenge xo sungula xi ni tibuku ta 39 leti nga ni “marito lama hlawulekisiweke ya Xikwembu.” (Varhoma 3:2) Xikwembu xi huhutele vavanuna vo tshembeka leswaku va tsala tibuku teto, leti tekeke malembe ya kwalomu ka 1 100 ku sukela hi 1513 B.C.E. ku ya fikela kwalomu ka 443 B.C.E. Tibuku to tala leti vumbaka xiyenge lexi ti tsariwe hi Xiheveru kutani xi vitaniwa Matsalwa ya Xiheveru xi tlhela xi tiviwa tanihi Testamente ya Khale.

Xiyenge xa vumbirhi xi ni tibuku ta 27 leti na tona ku nga “rito ra Xikwembu”. (1 Vatesalonika 2:13) Xikwembu xi huhutele vadyondzisiwa va Yesu Kreste vo tshembeka leswaku va tsala tibuku teto leti tekeke malembe ya kwalomu ka 60 ku sukela kwalomu ka 41 C.E. ku ya fikela hi 98 C.E. Tibuku to tala leti vumbaka xiyenge lexi ti tsariwe hi Xigriki kutani xi vitaniwa Matsalwa ya Vukreste ya Xigriki xi tlhela xi tiviwa tanihi Testamente Leyintshwa.

Loko swiyenge leswi haswimbirhi swi hlanganile swi endla tibuku ta 66 leti huhuteriweke leti vumbaka Bibele leyi heleleke, ku nga rungula leri Xikwembu xi ri tsaleleke vanhu. Kutani, ha yini ku ri ni vuhundzuluxeri byo tala bya Bibele? Xiya swivangelo swinharhu leswi landzelaka.

• Leswaku vanhu va kota ku hlaya Bibele hi ririmi ra vona.

• Leswaku ku susiwa swihoxo leswi endliweke hi vakopi va Bibele leswaku yi va ni rungula leri fanaka ni leri a yi ri na rona loko yi tsariwa eku sunguleni.

•   Leswaku ku antswisiwa ririmi leri nga tirhisiwa eBibeleni leswaku ri pfumelelana ni ra manguva lawa.

Xiya ndlela leyi swivangelo leswi swi tirheke ha yona loko ku hundzuluxeri Tibibele timbirhi ta khale.

Kwalomu ka malembe ya 300 Yesu a nga si ta laha misaveni, swidyondzi swa Vayuda swi sungule ku hundzuluxela Matsalwa ya Xiheveru hi Xigriki. Vuhundzuluxeri byebyo byi tiviwe tanihi Septuagint ya Xigriki. Hikwalaho ka yini yi tsariwile? Ku pfuna Vayuda vo tala lava hi nkarhi wolowo a va vulavula Xigriki ku nga ri Xiheveru leswaku va kota ku hlaya “matsalwa yo kwetsima.”—2 Timotiya 3:15.

Septuagint yi tlhele yi pfuna timiliyoni ta vanhu lava nga riki Vayuda, lava vulavulaka Xigriki leswaku va kota ku tiva leswi Bibele yi swi dyondzisaka. Njhani? Professor W. F. Howard u te: “Ku sukela kwalomu ka va 50 C.E, Septuagint yi sungule ku tiveka tanihi Bibele ya kereke ya Vukreste hikuva varhumiwa va yona a va nghena emasinagogeni va ‘kombisa hi ku tirhisa Matsalwa leswaku Yesu a ri Mesiya.’” (Mintirho 17:3, 4; 20:20) Xidyondzi xa Bibele F. F. Bruce xi vula leswaku lexi hi xin’wana xa swivangelo leswi endleke leswaku Vayuda vo tala (lava nga riki vakreste) “va nga ha yi rhandzi Septuagint.”

Loko Vadyondzisiwa va Yesu va kume tibuku leti heleleke ta Matsalwa ya Vukreste ya Xigriki va tihlanganise ni Septuagint leyi hundzuluxeriweke ku suka eka Matsalwa hinkwawo ya Xiheveru, kutani yi va Bibele leyi heleleke leyi hi nga na yona namuntlha.

Endzhaku ka malembe ya kwalomu ka 300 Bibele yi tsariwile, xidyondzi xa swa vukhongeri ku nga Jerome xi humese vuhundzuluxeri bya Bibele ya Xilatini leyi hi ku famba nkarhi yi tiviweke tanihi Vulgate ya Xilatini. Leswi vuhundzuluxeri bya Xilatini a byi ri kona hi nkarhi wolowo, hikwalaho ka yini ku humesiwe byin’wana? International Standard Bible Encyclopedia yi ri: “Jerome a a lava ku lulamisa mavekelo lama hoxeke ya marito, ku lulamisa swihoxo, ku tsala marito lama susiweke ni ku susa marito lama engeteriweke swi nga fanelanga.”

Jerome u lulamise swihoxo swo tala. Hi ku famba ka nkarhi varhangeri va kereke va endle xihoxo lexikulu. Va vule leswaku Vulgate ya Xilatini hi yona ntsena Bibele leyi amukelekaka naswona va hambete va endla tano ku ringana malembe yo tala. Vulgate ya Xilatini a yi nga ta va  pfuna vanhu lava nga dyondzekangiki leswaku va twisisa Bibele, tanihi leswi hi ku famba ka nkarhi vanhu vo tala a va nga ha ri tivi ririmi ra Xilatini.

Hi nkarhi wolowo, vanhu va ye emahlweni va endla vuhundzuluxeri byin’wana bya Bibele naswona byin’wana lebyi tivekaka swinene i Syriac Peshitta lebyi endliweke emalembeni ya va 400. Hambiswiritano, hi va 1300 ku sungule ku endliwa matshalatshala yo pfuna vanhu lava nga dyondzekangiki leswaku va kota ku hlaya Bibele hi tindzimi ta vona.

Eku heleni ka va 1300, John Wycliffe u humese Bibele ya xinghezi, ku nga ririmi leri vanhu vo tala ku katsa ni vanhu lava nga dyondzekangiki a va ri twisisa. Endzhaku ka loko Johannes Gutenberg a endle muchini wo kandziyisa, swidyondzi swa Bibele swi sungule ku humesa ni ku hangalasa vuhundzuluxeri byo hambanahambana bya Bibele hi tindzimi to tala etikweni hinkwaro ra Yuropa.

Loko Tibibele leti hundzuluxeriweke hi Xinghezi ti ya ti andza, vaxopaxopi van’wana va sungule ku karhateka hileswi a ku ri ni vuhundzuluxeri byo hambanahambana bya Bibele bya ririmi leri fanaka. Hi va 1700, John Lewis mufundhisi wa Munghezi u tsale a ku: “Ririmi ra cinca hi ku famba ka nkarhi, hikwalaho swa fanela leswaku vuhundzuluxeri byi pfuxetiwa hi ririmi ra nkarhi wolowo leswaku vanhu va ta kota ku byi twisisa.”

Namuntlha swidyondzi swa Bibele swi le xiyin’weni lexinene xo pfuxeta vuhundzuluxeri bya khale bya Bibele ku tlula rini na rini. Swi titwisisa ku antswa tindzimi leti Bibele a yi tsariwe ha tona eku sunguleni, naswona swi ni Matsalwa ya nkoka lama tsariweke hi voko lama ha ku kumiwaka manguva lawa. Leswi swi va pfuna ku tiva leswi a swi ri eka matsalwa yo sungula ya Bibele.

Hikwalaho, swa pfuna ku va ni vuhundzuluxeri lebyintshwa bya Bibele. I ntiyiso leswaku hi fanele hi va ni vuxiyaxiya loko hi hlaya byin’wana bya byona. * Kambe loko lava va byi pfuxeteke va susumetiwe hi ku rhandza Xikwembu, vuhundzuluxeri byebyo byi ta hi vuyerisa swinene.