Loko ndzi ri ni malembe manharhu, Tatana, papa-ntsongo ni kokwana wa xinuna va yisiwe etikampeni ta nxaniso hikwalaho ka leswi a va nga hlanganyeli eka swa tipolitiki. Tatana hi yena ntsena a poneke. Hi 1947, endzhaku ka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, u vuye ekaya a tshoveke nhlana. Hambileswi a nga ri na rihanyo lerinene, u yime a tiyile eripfumelweni rakwe.

Loko ndzi ri ni malembe ya kaye, ndyangu wa ka hina ni Timbhoni tin’wana ta madzana ta le Moldova ti yisiwe evuhlongeni eSiberia. Hi July 6, 1949, hi fambisiwe hi matorokisi lama tleketlaka swifuwo. Endzhaku ka masiku ya 12 loko hi fambe tikhilomitara to tlula 6 400 hi yime exitichini xa xitimela xa le Lebyazhe. Valawuri va le ndhawini yoleyo a va hi yimerile. Hi avanyisiwe hi mintlawa leyitsongo naswona a swi tekanga nkarhi leswaku hi hangalasiwa endhawini yoleyo. Ntlawa wa hina wu sungule ku tshama exikolweni lexitsongo lexi a xi nga ha tirhisiwi. A hi karhele naswona timbilu ta hina a ti vava. Mukhegula un’wana loyi a ri na hina u yimbelele risimu leri tsariweke hi Timbhoni hi nkarhi wa Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava. Hi ku hatlisa, hinkwerhu hi sungule ku yimbelela marito lama landzelaka hi timbilu ta hina hinkwato:

“Vamakwerhu vo tala va yisiwe evuhlongeni ekule swinene.

Va yisiwe en’walungwini ni le vuxeni.

Hikwalaho ko endla ntirho wa Xikwembu va xanisiwile ni ku tlhela va tiyisela miringo yo fana ni rifu.”

Hi ku famba ka nkarhi, hi swi kotile ku ya eminhlanganweni ya Bibele Sonto yin’wana ni yin’wana endhawini leyi a yi endla kwalomu ka 13 wa tikhilomitara ku suka laha a hi tshama kona. Hakanyingi a hi suka ka ha ri matakuxa hi xixika kutani hi famba laha a ku ri ni gamboko naswona maxelo ya kona a ku ri tidigri ta -40. Vanhu lava endlaka 50 kumbe ku tlula a va manyana ekamareni leri endlaka 19 wa swikwere-mitara. A hi sungula hi ku yimbelela risimu rin’we, timbirhi kumbe tinharhu. A hi khongela swi huma embilwini naswona a hi bula hi swivutiso swa Bibele. A hi heta awara kumbe ku tlula. A hi yimbelela tinsimu to tala kutani hi bula hi swivutiso swo tala swa Bibele. Hakunene wolowo a ku ri nkarhi lowu tiyisaka ripfumelo!

Hi 1960, Timbhoni leti a ti ri evuhlongeni ti kume ntshunxeko lowukulu. Hambileswi a hi ri swisiwana, ndzi kote ku endzela eMoldova laha ndzi hlanganeke na Nina ni vatswari vakwe ni vakokwa wakwe va xisati lava na vona a va ri Timbhoni. Hi ku hatlisa hi tekanile kutani hi tlhelela eSiberia, laha hi 1964 hi velekeke n’wana wa nhwanyana, ku nga Dina ivi hi 1966 hi veleka n’wana wa jaha, ku nga Viktor. Endzhaku ka malembe mambirhi, hi  rhurhele eUkraine naswona a hi tshama endlwini leyitsongo eDzhankoy laha ku nga doroba leri nga kwalomu ka tikhilomitara ta 160 ku suka eYalta, enhlohleni ya Crimea.

Le Crimea Timbhoni ta Yehovha a ti yirisiwile, hilaha a swi ri hakona ematikweni hinkwawo lama a ma ri ehansi ka Soviet Union. Kambe ntirho wa hina a wu nga yirisiwanga hi ku helela naswona a hi nga xanisiwi ngopfu. Kutani Timbhoni tin’wana ti tshike ku hisekela ntiyiso. A ti tibyela leswaku leswi ti xanisekeke swinene le Siberia sweswi a swi fanerile leswaku ti tirha hi matimba leswaku ti kuma rifuwo.

Hi March 27, 1991 ntirho wa hina endhawini leyi hi nkarhi wolowo a yi tiviwa tanihi Soviet Union wu tsarisiwe ximfumo. Xikan’we-kan’we, ku hleriwe leswaku ku va ni mintsombano yo hlawuleka ya nkombo ya masiku mambirhi ya tiko hinkwaro. A hi fanele hi ya eka lowu a wu ri eOdessa le Ukraine, lowu a wu ta sungula hi August 24. Ndzi fike ka ha sale n’hweti leswaku ndzi ta pfuneta ku lunghiselela xitediyamu lexikulu xa bolo lexi a ku ta khomeriwa ntsombano eka xona.

Leswi a hi tirha tiawara to tala hi siku, hakanyingi nivusiku a hi etlela emabenceni lama nga exitediyamu. Mintlawa ya Timbhoni ta xisati a yi basisa phaka leyi rhendzeleke xitediyamu. Ku cukumetiwe thyaka leri endlaka tithani ta kwalomu ka 70. Lava va tirhaka eka ndzawulo ya byetlelo va lave byetlelo bya vapfhumba va 15 000 lava a va languteriwile. Kutani hi xitshuketa hi twe mahungu lama tsemaka nhlana!

Hi August 19—loko ka ha sale masiku ya ntlhanu leswaku ntsombano wa hina wu sungula—Presidente wa le USSR, Mikhail Gorbachev u khomiwile loko a endzele ekusuhi ni le Yalta laha a ku nga ri ekule ni laha a hi ri kona. Mpfumelelo lowu a hi wu kumile wo va ni ntsombano wu bakanyeriwe etlhelo. Vapfhumba va sungule ku fonela hofisi ya ntsombano va vutisa va ku, “Xana hi fanele hi endla yini hi bazi ni xitimela leswi hi swi hirheke?” Endzhaku ka swikhongelo leswi humaka embilwini, lava a va ri ni vutihlamuleri byo hlela ntsombano va va byele leswi, “Mi nga ta!”

Hi ye emahlweni hi lunghiselela ni ku khongela. Ndzawulo ya vutleketli yi sungule ku hlanganisa vapfhumba lava a va fika va huma etindhawini to hambana-hambana ta le Soviet Union kutani yi va yisa lomu va nga ta lata rivambu kona. Mixo wun’wana ni wun’wana, swirho swa Komiti ya Ntsombano a swi suka etihofisini ta swona leswaku swi ya hlangana ni vatirhela-mfumo va doroba. Masiku hinkwawo a swi vuya swi ri hava nhlamulo leyi enerisaka.

Hi Ravumune August 22, loko ku sale masiku mambirhi leswaku ku va ni ntsombano—swirho swa Komiti ya Ntsombano swi vuye ni mahungu yo tsakisa: Ntsombano wu pfumeleriwile! Loko hi ri karhi hi yimbelela risimu ro pfula ni ku hlanganyela eka xikhongelo xo pfula, ntsako wa hina wu ye wu engeteleka swinene. Endzhaku ka nongonoko wo gimeta hi Mugqivela, hi xuxe ku kala ku va vusiku, hi ri karhi hi bula ni ku aka xinakulobye. Kwalaho a ku ri ni Vakreste lava nga ni ripfumelo leri tiyeke lava tiyiseleke miringo yo tika swinene.

Eka malembe yo tlula 22 endzhaku ka ntsombano wolowo, ku ve ni nhluvuko lowukulu hi tlhelo ra moya. Ku akiwe Tiholo ta Mfumo etikweni hinkwaro ra Ukraine naswona nhlayo ya vahuweleri va Mfumo yi engeteleke yi suka eka 25 000 hi 1991 yi ya eka nhlayo yo tlula 150 000 sweswi!

Ni sweswi ndyangu wa ka hina wa ha tshama endlwini leyi fanaka le Dzhankoy laha sweswi ku nga xidorobana lexi nga ni vanhu va kwalomu ka 40 000. Hambileswi a ku ri mindyangu yi nga ri yingani ya Timbhoni ntsena laha loko hi fika hi huma hi le Siberia hi 1968, sweswi ku ni mavandlha ya tsevu eDzhankoy.

Ndyangu wa mina wu kurile na wona. Sweswi ku ni switukulwana swa mune leswi swa ha hanyaka naswona swi tirhelaka Yehovha—vana va hina, vatukulu ni vatukulu-xinguwe.