Julani

Lutani pa vo ve mukati

Kuwonere Vinthu Vakuyuska Chiryokuryoku Chakugonana—Nkhwamampha Pamwenga Nkhuheni?

Kuwonere Vinthu Vakuyuska Chiryokuryoku Chakugonana—Nkhwamampha Pamwenga Nkhuheni?

KHANI YA PAPEJI LAKWAMBA

Kumbi Kuwonere Vinthu Vakusikuwa Nkhwamampha?

Mazuŵa nganu, vinthu vakusikuwa visanirika peposi m’charu ichi. * Vingasanirika pakusasa malonda, mu mafilimu, mu sumu, m’magazini kweniso pa TV, m’masaza nga pa kompyuta, m’mafoni, pa Intaneti ndipu sonu visanirika so pa pulogilamu ya pa Intaneti yakutumiziyana vithuzi. Viwoneka kuti ŵanthu anandi awona kuti kuwonere vinthu vakusikuwa kulivi suzgu lelosi. Mazuŵa nganu, ŵanthu anandi mu madera ngakupambanapambana atanja kuwonere vinthu venivi kuphara kali.—Wonani bokosi lakuti:  “Vo Vichitika pa Nkhani ya Vinthu Vakusikuwa.”

Mitundu ya vinthu vakusikuwa yisintha. Pulofesa Gail Dines wakulemba kuti: “Vithuzi vakusikuwa vo kali venga vakubisika visanirika peposi mazuŵa nganu.”

Kumbi imwi muwona wuli pa nkhani ya kuwanda kwa vinthu venivi ndipuso mo ŵanthu ativiwone? Kumbi kuwonere vinthu vakusikuwa nkhwamampha? Yesu wakukamba kuti: “Chimiti chosi chamampha chipasa vipasi veneku; kweni chimiti chakuwo [chakuvunda] chipasa vipasi viheni.” (Mateyu 7:17) Kumbi kuwonere vinthu vakusikuwa kuchitiska munthu kuja ndi mijalidu wuli? Kuti tisaniyi kwamuka, tiyeni tikambiskani mafumbu nganyaki ngakukhumbika, ngakukwaskana ndi vinthu venivi.

Kumbi kuwonere vinthu vakusikuwa kungamukwaska wuli munthu?

VO ŴANTHU ANYAKI AKAMBA: Ŵanthu anyaki akufufuza vinthu kweniso madokotala akamba kuti kuwonere vinthu venivi, kuyanana ŵaka ndi kugwiriskiya nchitu munkhwala wakutimbanyizga wongu chifukwa kuja kwakusuzga kuvileka.

Brian, * yo wayanjanga kuwonere vinthu vakusikuwa pa Intaneti wakukamba kuti: “Ndatondekanga kuvileka. Ndaŵanaŵananga ŵaka venivo pe. Nyengu zinyaki ndanjenjemiyanga ndipu mutu wandiŵaŵanga. Ndinguyesesa kuti ndileki kuwonere kweni pati pajumpha vyaka ndingwamba so.”

Ŵanthu wo atanja kuwonere vinthu vakusikuwa kanandi abisa jalidu lawu. Yiwu achita vinthu mwakubisa ndipuso apusika. Mwaviyo, vakuziziswa cha kuti anandi asuzgika maŵanaŵanu chifukwa achezga ndi ŵanthu cha, achita soni, afipa mtima, achita phukwa ndipuso aja akukwiya. Nyengu zinyaki, afika pakukhumba kujibaya. Serge, yo zuŵa lelosi waviwoneriyanga pa foni yaki wakukamba kuti: “Ndaŵanaŵaniyanga ukongwa vinthu vo ndachitanga kuluska ŵanthu anyaki ndipu pengavi munthu wakuti wangandiwovya. Ndajiwonanga kuti ndenga wakukhumbika cha, ndajimbanga mulandu, ndengavi wakuchezga nayu ndipuso ndengavi kwakuthaŵiya. Ndachitanga soni ndipuso mantha kuti ndipemphi chovyu.”

Kuwonere kamanavi vinthu venivi pamwenga kuviwona mwangozi kungachitiska kuti munthu waviŵanaŵanengi. Dr. Judith Reisman, yo wadanjiriya kufufuza nkhani yakuwonere vinthu vakusikuwa, wangukambiya komiti ya Mphala ya Marangu ya ku America kuti: “Asani munthu wawona ŵaka vithuzi vakusikuwa, vituwamu cha mumaŵanaŵanu ndipu vitimbanyizga wongu, vituza ŵaka vija mumaŵanaŵanu kwambula kuvikhumba, vimala cha, utivikumbuka nyengu zosi ndipu nkhwakusuzga kuti uleki kuviŵanaŵana.” Susan, yo we ndi vyaka 19, wawoneriyanga vinthu venivi pa Intaneti, iyu wakukamba kuti: “Vithuzi vo ndawonanga vikujaliliya mumaŵanaŵanu mwangu. Vituza ŵaka vija. Ndiwona nge kuti ndazamufiska cha kuvituzgamu mumaŵanaŵanu mwangu.”

FUNDU YIKULU: Kuwonere vinthu vakusikuwa kuchitiska munthu kuja muŵanda ndipuso vitimutimbanyizga maŵanaŵanu.—2 Petro 2:19.

Kumbi kuwonere vinthu vakusikuwa kukwaska wuli mabanja?

VO ŴANTHU ANYAKI AKAMBA: “Nthengwa zimala ndipuso mabanja ngagawukana chifukwa chakuwonere vinthu vakusikuwa.”—The Porn Trap, lakulembeka ndi Wendy ndipuso Larry Maltz.

Kuwonere vinthu venivi kumaliska nthengwa ndipuso mabanja ngagawukana chifukwa chakuti

▪ Munthurumi ndi muwolu waki aleka kugomezgana, kuja mabwezi ndipuso kwanjana.—Nthanthi 2:12-17.

▪ Vichitiska kuti munthu waje wambunu, wakunyada ndipuso walekengi kugutiskika ndi munthu yo wakutorana nayu.—Ŵaefesu 5:28, 29.

▪ Vichitiska kuti munthu waŵanaŵanengi vakugonana pe ndipuso wakhumbengi kugonana nyengu zosi.—2 Petro 2:14.

▪ Vichitiska munthu kuti wachichizgengi munthu yo wakutorana nayu kuti agonanengi mu nthowa yambula kwenere.—Ŵaefesu 5:3, 4.

▪ Vichitiska munthu kuti wagonanengi ndi munthu munyaki mumaŵanaŵanu pamwenga wagonanengi ndi munthu yo wakutorana nayu cha.—Mateyu 5:28.

Bayibolo likambiya ŵanthu akutorana kuti aleki “kuŵa ambura magomekezgeka” ku munthu yo akutorana nayu. (Malaki 2:16) Kugonana ndi munthu munyaki nkhuleka kugomezgeka ko kungananga nthengwa ndipu kungachitiska ŵanthu akutorana kupatukana pamwenga kupatana. Kuchita viyo, kungapwetekesa ŵana a m’banja lo.

Kuwonere vinthu vakusikuwa kungananga ŵana mwambula kusuzga. Brian, yo tamuzumbuwa kali wangukamba kuti: “Pa nyengu yo ndenga ndi vyaka pafupifupi 10, zuŵa linyaki ndichichita kabisama, mwangozi ndingusaniya magazini nga ada ngo ngenga ndi vithuzi vakulongo vinthu vakusikuwa. Ndingwamba kuwona vithuzi vo venga m’magazini ngo mwakubisa, ndaziŵanga cha cho chingundikopa kuti ndiviwonengi. Venivi vingundichitiska kuti ndilutirizgi kuja ndi jalidu liheni mpaka po ndingukuliya.” Ŵanthu akufufuza, akamba kuti kuwonere vinthu vakusikuwa kungachitiska ampupuka kuyamba kuja ndi chiryokuryoku chakugonana ŵeche anamana, kugonananga ndi ŵanthu anandi, kukolere ŵanthu ndipuso vingachitiska kuti aleki kuŵanaŵana umampha.

FUNDU YIKULU: Kuwonere vinthu vakusikuwa kutimbanyizga ubwezi widu ndi ŵanthu wo titanjana nawu ndipuso kuzisa masuzgu nganandi.—Nthanthi 6:27.

Kumbi Chiuta watiyiwona wuli nkhani ya kuwonere vinthu vakusikuwa?

VO MAZU NGAKI NGAKAMBA: “Viyo fwiskani viŵaru vinu . . . [ku] ureŵi, [wiyu] uyu, ulakalaka, likhumbira liheni ndi bina, lenilo nkhusopa ngoza.”—Ŵakolose 3:5.

Yehova * Chiuta watinkhana ndi jalidu lakuwonere vinthu vakusikuwa. Iyu waguŵa cha ndi nkhani yakugonana kweni wakulenga viŵaru vidu vakugonaniyana ndi chilatu chakuti ŵanthu akutorana akondweskanengi, ayanjanengi ndipuso abalengi ŵana pacharu chapasi.—Yakobe 1:17.

Nchifukwa wuli tikamba kuti Yehova watinkhana ndi jalidu lakuwonere vinthu vakusikuwa? Wonani vifukwa vimanavi ivi.

▪ Iyu waziŵa kuti kuwonere vinthu venivi kungananga umoyu widu.—Ŵaefesu 4:17-19.

▪ Iyu watitiyanja ndipu wakhumba kuti tijengi akuvikilirika.—Yesaya 48:17, 18.

▪ Yehova wakhumba kuti nthengwa ndipuso mabanja ngajengi ngakuvikilirika.—Mateyu 19:4-6.

▪ Iyu wakhumba kuti tije ndi mijalidu yamampha ndipuso kuti titumbikengi wanangwa wa ŵanthu anyaki.—1 Ŵatesalonika 4:3-6.

▪ Iyu wakhumba kuti titumbikengi viŵaru vidu vakugonaniyana ndipuso kuti tivigwiriskiyengi nchitu mwaulemu.—Ŵahebere 13:4.

▪ Yehova waziŵa kuti kuwonere vinthu vakusikuwa kutimbanyizga maŵanaŵanu, kuchitiska munthu kuja ndi jalidu lambunu ndipuso wawona kugonana nge mo Satana watikuwone.—Chiyambo 6:2; Yuda 6, 7.

FUNDU YIKULU: Asani munthu wawonere vinthu vakusikuwa, ubwezi waki ndi Chiuta unangika.—Ŵaroma 1:24.

Yehova watiŵachitiya lisungu ukongwa ŵanthu wo akhumba kuleka kuwonere vinthu vakusikuwa. Bayibolo likamba kuti: “Mbachitima ndi awezi Ambuya, mbachizita mukukaripa, kweni mbakuzala ndi chanju chakufikapu. Chifukwa aziŵa mo tikulengeke; akumbuka kuti te fuvu ifwi.” (Sumu 103:8, 14) Iyu wadana ŵanthu akujiyuyuwa kuti ŵazi kwaki ‘azilonde lisungu, ndi kusaniya wezi wakuŵawovye mu nyengu yakwenere.’—Ŵahebere 4:16; wonani kabokosi kakuti  “Vo Mungachita Kuti Muleki Kuwonere Vinthu Vakusikuwa.”

Ŵanthu anandi azomerezga kuwovyeka ndi Chiuta. Kumbi iyu watovya nadi? Wonani vo Bayibolo likamba vakukwaska ŵanthu wo akuleka mijalidu yiheni: “Mwasambiskika, mwapaturiskika, mwarunjiskikiya mu zina la Ambuya Yesu Khristu, ndi mu mzimu waku Chiuta widu.” (1 Ŵakorinte 6:11) Nge mo wangukambiya Yesaya, ŵanthu ŵenaŵa angakamba kuti: “Ambuya Chiuta ndi nthazi yangu ndi sumu yangu, ndipu iyu waŵa utaski wangu.”—Yesaya 12:2.

Susan, yo wakuleka kuwonere vinthu vakusikuwa wakukamba kuti: “Yehova pe ndiyu wangawovya munthu kuti waleki kuwonere vinthu vakusikuwa. Asani upempha chovyu kweniso ulongozgi waki, ungaja so pa ubwezi wamampha ndi iyu. Iyu wangakusiya cha.”

[Mazu ngam’mphata]

^ ndimi 3 “Vinthu vakusikuwa” ndi vithuzi vo vikunozgeka kuti asani munthu waviwona wajengi ndi chiryokuryoku chakugonana ndipuso nkhani zo zikonkhoska vakugonana, zo zichitiska kuti yo wavwisiya kweniso waŵerenga waje ndi chiryokuryoku.

^ ndimi 8 Mazina ngo nge m’nkhani iyi angasintha.

^ ndimi 25 Bayibolo likamba kuti zina laku Chiuta ndi Yehova.

[Chithuzi papeji 2, 3]

[Chithuzi papeji 4, 5]

[Bokosi papeji 5]

 VO VICHITIKA PA NKHANI YA VINTHU VAKUSIKUWA

PA SEKONDI YEYOSI: Ŵanthu pafupifupi 30,000, awonere vinthu vakusikuwa pa Intaneti.

PA MINITI YEYOSI: Ŵanthu wo agwiriskiya nchitu intaneti atumiziyana mauthenga ngakujumpha 1.7 MILIYONI ngakuyuska chiryokuryoku chakugonana.

PA OLA LELOSI: Ku United States, atuzga mavidiyo pafupifupi NGAŴI ngo ngalongo mo ŵanthu agonaniyana.

ZUŴA LELOSI: Ku United States, abwerekesa mafilimu ngakujumpha 2 MILIYONI ngakulongo ŵanthu achigonana.

MWEZI WEWOSI: Anyamata pafupifupi 9 pa anyamata 10 ndipuso asungwana pafupifupi ŵatatu pa asungwana 10 ku United States, awonere mafilimu ngakulongo ŵanthu achigonana.

CHAKA CHECHOSI: Makampani ngo ngapanga vinthu vakusikuwa pacharu chosi, ngasaniya ndalama pafupifupi madola 100 BILIYONI nga ku America.

[Bokosi papeji 6, 7]

 Vo Vawovya Anyaki Kuti Aleki Kuwonere Vinthu Vakusikuwa

Kumbi pe munthu munyaki yo muziŵa kuti watesesa kuti waleki kuwonere vinthu vakusikuwa? Wonani vo anyaki akuchita kuti aleki kuwonere vinthu venivi.

1. Kuromba kwaku Chiuta.

“Chinthu chakukhumbika ukongwa kuti munthu waleki kuwonere vinthu vakusikuwa, nkhuromba kwaku Yehova kuti wamuwovyi.”—Franz.

Yehova wangapereka mzimu wakupaturika ku munthu kuti umuwovyi ‘posi paŵi kukhumba ndi kuchita” kung’anamuwa kuleka kuvikhumba ndi kuvichita. (Ŵafilipi 2:13) Asani wazomerezga kuti umulongozgi, ungamuwovya kuti wamaliski “maulakalaka ndi malikhumbira” ngaheni.—Ŵagalatia 5:16, 24.

2. Kupempha chovyu ku ŵanthu anyaki.

“Kwanja kuwonere vinthu vakusikuwa nkhwakuchitiska soni ndipu uchita venivi mwakubisa kweniso utondeka kukambiya munthu kuti wakuwovyi. Uŵanaŵana kuti ukhoza kuleka wija kwambula kukuwovya. Kweni kuŵanaŵana viyo, nkhwamampha cha. Ungaleka jalidu lenili pijapija asani ungawovyeka. Mwaviyo, ndingujiyuyuwa, ndingukambiya muwolu wangu kweniso munyangu yo ndamugomezganga kuti wandiwovyi. Chenga chinthu chakusuzga ukongwa cho ndenga ndechendachichitepu pa umoyu wangu kweni ndingusaniya chovyu cho ndakhumbikanga.”—Yoshi.

Munthu wakhumbika chiganga ndipuso kusimikizga mtima kuti wakambiyi ŵanthu anyaki. Kuchita viyo, nkhwakukhumbika ukongwa chifukwa kungawovya kuti munthu waleki kuwonere vinthu vakusikuwa kuti waje so pa ubwezi ndi ŵanthu wo wayanjananga nawu. Susan, yo tamuzumbuwa kali wangukamba kuti: “Pavuli paki, ndingujivwa kuti ndafwatuka. Nyengu yeniyo, yenga yakusuzga ukongwa kweni pavuli paki ndenga ndi chimangu mumtima ndipuso ndenga ndi njuŵi yamampha.”—Yakobe 5:16.

3. Kuziŵa vo vingayambiska jalidu lenili ndipuso kuvikhwecha.

Kumbi ndi vinthu nivi pamwenga maŵanaŵanu nanga ngo ngachitiska munthu kuti wayambi kukhumbira vinthu viheni? Kumbi nkhufufuza vinthu pa Intaneti, kuwonere TV usiku ukongwa, kuŵerenga magazini, kuluta kunyanja, kuja ndi nja, kukwiya, kuvuka pamwenga kuja yija? Sven, wangukamba kuti: “Asani waziŵa vo vitikuchitiska kuja ndi malikhumbira ngaheni, ukhumbika kwesesa kuvikhwecha.” Yesu wakukamba kuti: “Kweni asani jisu laku lamaryi litikuguŵiska, ulikorowo, ndi ulitayi.”—Mateyu 5:29.

Franz wangukamba kuti: “Asani ndalereska munthukazi ndipu ndayamba kumukhumbira, ndiromba kwaku Yehova mwaliŵi kweniso nditijichichizga kuti ndilereski kunyaki.” Munthu wakugomezgeka Jobu wakukamba kuti: “Ndikupangana ndi masu ngangu kuti ndilereskengi cha msungwana mwakumukhumbira.”—Jobu 31:1, Today’s English Version.

4. Kuja pa ubwezi wakukho ndi Yehova.

Franz wangukamba so kuti: “Ukhumbika kuŵanaŵananga vinthu vamampha nyengu zosi kweniso utangwanikengi ndi vinthu vo vingakuwovya kuja pa ubwezi ndi Chiuta.”

Bayibolo likamba kuti: “Pakumariya, mwa ŵabali, ve vosi vakuneneska, ve vosi vavitumbiku [vakukhumbika ukongwa, NW], ve vosi vakurunjika, ve vosi vikhovu [vamampha], ve vosi vamanjika, ve vosi vamarumbika; asani kwe umampha, wakuti, ndipu asani kwe thamu lakuti, pimani ndi venivo . . . ndipu Chiuta yo wachimangu wakaŵanga namwi.”—Ŵafilipi 4:8, 9.

[Chithuzi]

1

[Chithuzi]

2

[Chithuzi]

3

[Chithuzi]

4