Julani

Lutani pa vo ve mukati

YEZGANI CHIVWANU CHAWU | RABEKA

“Hinya Ndilutengi”

“Hinya Ndilutengi”

RABEKA waleresanga charu cha mya panyengu yo lumwi laserenga. Wati wayenda kwa masabata nganandi, wangwamba kuziŵiliya kuvwa kusketa kwa malundi nga ngamila zo angukwera. Apa ndipu wayenda mtunda wa makilomita mahandiredi nganandi kutuliya kumuzi wo wangukuliya. Banja la kwaki waliwonengi so cha. Tikayika cha kuti wajifumbanga mafumbu nganandi ngakukwasana ndi umoyu waki panyengu yo wenga pafupi kufika ko walutanga.

Yiwu angupitiya ku Kanani ndipu angufika mudera la mapiri kweniso la mya la Negebu. (Chiyambo 24:62) Viwoneka kuti Rabeka wanguwona mbereri. M’charu ichi muwoneka kuti mwajanga ŵanthu cha ndipuso alimangaku cha kweni kwenga malu ngamampha ngakuryisaku viŵetu. Kweni munthu mula yo wenga nayu wangaziŵanga umampha malu yanga. Iyu wenga ndi nkhani zinandi zakuti wakakambiyi ambuyaki kuti Rabeka ndiyu waŵengi muwolu waku Yisaki. Rabeka watenere kuti waŵanaŵaniyanga mo wamujaliya m’charu cho walutaku. Chifukwa chakuti wenga wechendakumanepu nayu Yisaki, watenere wajifumba kuti kumbi Yisaki ndi munthu wamtundu wuli? Kumbi wamukondwa nani? Kumbi ini ndakumuyanja?

Mazuŵa nganu, m’varu vinandi apenjerana cha munthukazi. Kweni m’vigaŵa vinyaki apenjerana munthukazi wakutorana nayu. Vilivi kanthu kuti mwakuliya pani, kweni mungazomereza kuti Rabeka wamuziŵanga cha Yisaki. Fundu njakuti iyu wenga ndi chiganga kweniso chivwanu. Mijalidu iyi njakukhumbika ukongwa asani vinthu vasintha pa umoyu widu. Rabeka wenga so ndi mijalidu yinyaki yamampha ukongwa yo ŵanthu anandi alivi mazuŵa nganu.

“NGAMILA ZINU NAZU NDIZINEŴIYENGI MAJI”

Kwenga kwakusuza kuti Rabeka wazomerezi kusintha ko kunguchitika pa umoyu waki. Iyu watenere kuti wangukuliya mutawuni ya Harani, ku Mesopotamiya. Apapi ŵaki ajanga mwakupambana ukongwa ndi mo ŵanthu aku Harani ajaliyanga. Yiwu asopanga cha chiuta mwezi. M’malu mwaki asopanga Chiuta wawu Yehova.​—Chiyambo 24:50.

Rabeka wenga msungwana wakutowa ukongwa kweni wenga wajujiyuyuwa. Iyu wenga wachiganga ndipu wachitanga cha mijalidu yiheni. Apapi ŵaki ŵenga akukhupuka ndipu ŵenga ndi antchitu kweni amuŵikangamu cha ndipu angumusambiza kugwira ntchitu mwaphamphu. Mwakuyanana ndi anthukazi anyaki wo ŵengaku, Rabeka wagwiranga ntchitu zinandi za panyumba nge kuneŵa maji. Mazulu ngengosi wanyamuwanga musuku waki papheŵa kuchineŵa maji kuchisimi.​—Chiyambo 24:11, 15, 16.

Zuŵa linyaki wati wazaza maji m’msuku waki, munthu munyaki mura wangumutchimbiliya. Wangumupempha kuti: “Chondi ndipaseku maji ngamanavi m’msuku waku ndimwi.” Iyu wangupempha mwaulemu ukongwa. Rabeka wanguziŵa kuti munthu uyu wayenda mtunda utali. Mwaviyo, wanguthula liŵiliŵi msuku waki ndipu wangumupasa maji nganandi ngakuzizira umampha. Iyu wanguwona kuti munthu uyu wenga ndi ngamila 10 kweni maji ngangumala m’chakumwiyamu ngamila. Rabeka wanguwona so kuti munthu uyu wamuleresanga ukongwa. Mwaviyo, Rabeka wakhumbisisanga kuti wamuwovyi. Iyu wangumukambiya kuti: “Ndizineŵiyengi maji ngamila zinu mpaka po zagutiya.”​—Chiyambo 24:17-19.

Mungawona kuti Rabeka wangujipereka kumwisa ngamila mpaka po zingugutiya. Asani ngamila ye ndi nyota ukongwa yitumwa maji malita 95. Sonu tingakamba kuti asani ngamila zosi zenga ndi nyota ukongwa ndikuti Rabeka wangumwisa maji ngamila izi kwa mawora nganandi. Chifukwa cha mo vinthu venge vakukayikisa kuti ngamila izi zenga ndi nyota ukongwa. * Kweni kumbi Rabeka wanguŵanaŵaniya ukongwa za nyengu? Awa. Iyu wangukhumbisisa kuti wamuwovyi munthu mwenuyu. Munthu uyu wanguzomera kuti Rabeka wamuwovyi. Iyu wamuleresesanga Rabeka panyengu yo waneŵanga maji pachisimi ndi kuchingadira muchakumwiyamu ngamila kwa maulendu nganandi.​—Chiyambo 24:20, 21.

Rabeka wenga wakulimbikiya ntchitu kweniso waulemu

Nkhani yaku Rabeka yititisambiza vinandi mazuŵa nganu chifukwa ŵanthu anandi atijikuza ukongwa. Bayibolu likukambiya limu kuti ŵanthu “azamuja akujiyanja.” Fundu iyi yilongo kuti ŵanthu anandi akhumba cha kuwovya anyawu mazuŵa nganu. (2 Timote 3:1-5) Akhristu wosi wo akhumba cha kuja ndi jalidu lakujikuza atenere kuŵanaŵaniya ukongwa nkhani yaku Rabeka yo wenga ndi mtima wakovya ŵanthu.

Rabeka watenere kuti wanguwona kuti munthu yuwa wamuleresesanga. Iyu wamuleresanga ndi maŵanaŵanu ngaheni cha kweni wazizwanga ŵaka ndi nkharu yaki yamampha ndipu wangukondwa. Rabeka wati wamaliza kumwisa ngamila, munthu uyu wangumupasa majuda ngakudula ukongwa. Iyu wangumufumba kuti: “Kumbi ndiwi mwana wakuyani? Kumbi munyumba ya awusu mwe malu ngakuti tingachigonamu?” Munthu uyu wangukondwa ukongwa Rabeka wati wamukambiya za banja laki. Ndipu wangumukambiya so mwakukondwa kuti: “Te ndi vakurya vinandi va viŵetu kweniso malu ngakugonamu ngalipu.” Iyu wangujipereka kuwovya munthu uyu limoza ndi ŵanthu anyaki wo wenga nawu. Pavuli paki, Rabeka wangutchimbiya kuti wakakambiyi anyina vo vachitika.​—Chiyambo 24:22-28, 32.

Kukamba unenesa, Rabeka wangusambizika kulonde alendu. Jalidu ili nalu ndakusoŵa ukongwa mazuŵa nganu. Mwaviyo, tikhumbika kuyezga chivwanu cha msungwana wamtima wamampha mwenuyu. Chivwanu cho tenachu mwaku Chiuta chitichiskengi kuja ndi jalidu lakulonde alendu. Yehova watiŵachitiya vamampha ŵanthu wosi ndipu wakhumba kuti ŵanthu wo atimusopa achitengi so viyo. Asani tichitiya vinthu vamampha ŵanthu wosi chinanga ndi wo angatiweze cha, ndikuti tikondwesa Awuskefwi akuchanya.​—Mateyu 5:44-46; 1 Petro 4:9.

“UKAMUTOLE MUNTHUKAZI MWANA WANGU”

Kumbi munthu mura yo wenga pachisimi ndiyani? Wenga wantchitu waku Abrahamu mukuwawu wa ambwiyaki aku Rabeka. Ndichu chifukwa chaki awisi aku Rabeka a Betele angumulondere. Munthu uyu zina laki wenga Eliezere. * Angumupasa chakurya, kweni wangukana kurya mpaka po wangukambiya vo wangulutiya. (Chiyambo 24:31-33) Ŵanaŵaniyani kuti muwona Eliezere walongoro mwakukondwa chifukwa chakuwona kuti Chiuta waki, Yehova wamuwovya kusaniya vo wakhumbanga. Kumbi Yehova wangumuwovya wuli?

Ŵanaŵaniyani kuti muwona Eliezere wakonkhosa ndipu awisi aku Rabeka a Betele ndipuso muzichi waki Labani avwisiya. Iyu wanguŵakambiya kuti Yehova wakumutumbika ukongwa Abrahamu ku Kanani. Wanguŵakambiya so kuti Abrahamu ndi Sara ŵendi mwana zina laki Isaki yo waharengi chuma chosi chaku Abrahamu. Eliezere wangutumika ndi Abrahamu kuti wakamupenje munthukazi Isaki kwa abali ŵaki ku Harani.​—Chiyambo 24:34-38.

Abrahamu wanguchita phanganu ndi Eliezere kuti wangachimupenjiyanga anthukazi aku Kanani cha Isaki. Ntchifukwa wuli wangumukaniza? Chifukwa chakuti ŵanthu aku Kanani asopanga Yehova Chiuta cha. Abrahamu wanguziŵa kuti Yehova wazamulanga ŵanthu aku Kanani chifukwa cha vinthu viheni vo achitanga. Ndipu wakhumbanga cha kuti mwana waki Isaki waje paubwezi ndi ŵanthu ŵenaŵa ndipuso kuti watoliyeku mijalidu yawu yiheni. Kweniso, waziŵanga kuti malayizu ngaku Chiuta ngazamufiskika kuziya mu mwana waki.​—Chiyambo 15:16; 17:19; 24:2-4.

Eliezere wangulutiliza kuŵakambiya kuti, wati wafika pachisimi pafupi ndi Harani wangupemphera kwaku Yehova Chiuta. Wangupempha Yehova kuti wamuwovyi kusankha munthukazi waku Isaki. Kumbi Eliezere wangumukambiyanji Yehova? Iyu wangumupempha kuti munthukazi yo Yehova wakhumba kuti watorani ndi Isaki, wazi pa chisimi. Ndipu asani wamupempha maji ngakumwa wamuwovyi so kumwisa ngamila zaki. (Chiyambo 24:12-14) Kumbi ndiyani yo wanguza pa chisimi ndi kuchita vo Eliezere wangupempha Yehova? Wenga Rabeka. Ŵanaŵaniyani mo Rabeka watingi wavwiyengi asani wanguvwa vo Eliezere wakambanga.

Betele ndi Labani angukondwa ukongwa ndi vo Eliezere wangukamba. Yiwu angukamba kuti: “Chinthu ichi chatuliya kwaku Yehova.” Mwakukoliyana ndi mwambu wawu, yiwu anguzomereza kuti Rabeka watolani ndi Isaki. (Chiyambo 24:50-54) Kumbi ivi ving’anamuwa kuti Rabeka wengavi nthazi yakukambaku?

Eliezere wechendanyamuki kuluta ku Harani, wangufumba Abrahamu kuti: “Wuli asani munthukazi yo wachikana kuza?” Abrahamu wangumumuka kuti: “Wazamufwatuka ku phanganu laku.” (Chiyambo 24:39, 41) Betele nayu wakhumbikanga kufumba dankha maŵanaŵanu ngaku Rabeka. Eliezere wangukondwa ukongwa kuti vo wanguziya vafiskika ndipu ndi mulenji wangupempha kuti waluti ku Kanani ndi Rabeka. Kweni apapi aku Rabeka akhumbanga kuti aje nayu kwa mazuŵa nganyaki 10. Pakumaliya, angukamba kuti: “Tiyeni timudani msungwana kuti tivwi vo wakambengi.”​—Chiyambo 24:57.

Yapa sonu Rabeka wakhumbikanga kusankhapu chimoza. Kumbi iyu wangukambanji? Kumbi wangusaniriyapu mwaŵi wakupempha awiski ndi mzichi waki kuti angazomerezanga cha kuti waluti chifukwa chakuti ko walutanga waziŵangaku cha? Pamwenga wanguwona kuti ndi mwaŵi kuluta chifukwa chakuti Yehova ndiyu walongozanga vakuchitika ivi? Vo wangumuka vingulongo mo wavwiyanga m’mtima vinthu vati vasintha pa umoyu waki. Iyu wangukamba kuti: “Hinya ndilutengi.”—Chiyambo 24:58.

Kukamba unenesa, Rabeka wenga munthu wamampha ukongwa! Mo kali ayendesiyanga mwambu wa nthengwa vipambana ndi mo sonu achitiya, kweni tingasambira vinandi kwaku Rabeka. Iyu wayikanga mtima pa vakukhumba vaki cha kweni vo Chiuta waki Yehova wakhumbanga. Malemba ngapereka ulongozi wamampha wakukwasana ndi mo tingasankhiya munthu yo tingatorana nayu kweniso mo tingachitiya vinthu umampha m’banja. (2 Ŵakorinte 6:14, 15; Ŵaefesu 5:28-33) Mwaviyo, tingachita umampha kuyezga jalidu lamampha laku Rabeka ndipuso kuchita vinthu vo Yehova wakondwa navu.

“KUMBI NDIYANI YUWA?”

Banja laku Betele lingutumbika Rabeka. Pavuli paki Debora yo wangulera Rabeka kweniso antchitu anyaki anthukazi angunyamuka ulendu wakuchiperekeza Rabeka, Eliezere ndi antchitu ŵaki. (Chiyambo 24:59-61; 35:8) Yiwu angunyamuka ulendu wa makilomita 800 kutuliya ku Harani ndipu angwenda kwa masabata ngatatu. Ulendu uwu wenga wakuvukisa ukongwa. Rabeka waziziŵanga umampha ngamila kweni tingakamba cha kuti waziŵanga kwenda pangamila. Bayibolu likambapu cha kuti banja laku Rabeka layendanga pangamila kweni likamba ŵaka kuti aŵetanga mbereri. (Chiyambo 29:10) Ŵanthu wo ayanjanga kukwera pa ngamila adandaulanga kuti avukanga, chinanga ungaŵa ulendu ufupi.

Chinanga kuti ulendu wenga wakuvukisa, kweni Rabeka wangusintha cha maŵanaŵanu. Iyu wavwisiyanga vo Eliezere wamukambiyanga vakukwasana ndi Isaki ndi banja laki. Ŵanaŵaniyani kuti muwona munthu mura walongoro ndi Rabeka ndi mazulu achiwotha motu, ndipu watimukambiya vo Yehova wangulayizga mubwezi Waki, Abrahamu. Wangumukambiya kuti Chiuta wazamutumbika mbewu yaku Abrahamu ndipu mbewu iyi yazamuchitisa kuti mitundu yosi ya ŵanthu yitumbikiki. Ŵanaŵaniyani mo Rabeka wangukondwe wati waziŵa kuti Yehova wazamufiska malayizgu ngaki kuziya mu murumu waki Isaki.​—Chiyambo 22:15-18.

Rabeka wenga ndi jalidu lamampha lakujiyuyuwa lo ŵanthu anandi alivi mazuŵa nganu

Pakumaliya, angufika pamalu ngo tangazumbuwa kukwamba kwa nkhani iyi. Ŵati afika ku Negebu ndi mazulu, Rabeka wanguwona munthu wachiyenda m’munda. Munthu uyu wanguŵaleresesa. Bayibolu likamba kuti Rabeka “wangusika liŵiliŵi pa ngamila” ndipu wangufumba munthu yo wamulongozanga kuti: “Kumbi ndiyani yuwa watuwa m’munda kuti wazikumani nasi?” Wati waziŵa kuti ndi Isaki wangubenekele chisu chaki ndi salu. (Chiyambo 24:62-65) Ntchifukwa wuli wanguchita viyo? Ivi valongonga kuti watumbikanga Isaki murumu waki. Ŵanthu anyaki angakamba kuti sonu ŵanthu angachita cha venivi. Kweni unenesa ngwakuti weyosi wangasambirapu jalidu lamampha laku Rabeka lakujiyuyuwa.

Isaki yo wenga ndi vyaka pafupifupi 40 wenga weche ndi chitima chifukwa cha nyifwa ya anyina. Pa nyengu iyi ndipu pajumpha vyaka vitatu kutuliya po anyina angufwiya. Tingakamba kuti Isaki wenga munthu wachanju kweniso walisungu. Wenga mwaŵi ukulu ukongwa kuti Isaki watorani ndi munthukazi waulemu, wakulimbikiya ntchitu kweniso wakujiyuyuwa. Kumbi anguchita wuli ŵati akumana? Bayibolu likamba kuti: Isaki “wangumuyanja ukongwa.”​—Chiyambo 24:67; 26:8.

Chinanga ndisi mazuŵa nganu tikhoza kuyanja jalidu lamampha laku Rabeka. Tosi tikhumbika kutoliyaku jalidu la chiganga, kulimbikiya ntchitu, ulemu ndipuso kujiyuyuwa. Mwaviyo, tiyeni tiyesesi kuyezga chivwanu chaki.

^ ndimi 10 Ivi vachitikanga nyengu yamazulu. Kweni Bayibolu likamba cha kuti Rabeka wanguja kuchisimi kwa maola nganandi. Likamba so cha kuti pa nyengu yo wawengaku ndipu abali ŵaki agona pamwenga kuti angumulondoku chifukwa chakuti wanguswera.

^ ndimi 15 Eliezere wazumbulika cha mu nkhani iyi, kweni ndiyu wenga mteŵeti yo Abrahamu wangumugwirisiya ntchitu. Nyengu yinyaki Abrahamu wapenjanga kupereka chuma chaki chosi kwaku Eliezere chifukwa chakuti pa nyengu iyi wengavi mwana wakuti wangahara. Venga viyo chifukwa chakuti Eliezere wenga mteŵeti mura kweniso wakugomezeka ukongwa waku Abrahamu. Ivi viyanana ndi vo malemba ngakamba.​—Chiyambo 15:2; 24:2-4.