Ŵanthu wo ŵe ndi mijalidu yamampha aziŵa kupambanisa pakati pa chamampha ndi chiheni. Mijalidu yawu yamampha yithemba mo yiwu avwiya cha. Kweni, yithemba fundu zo zitiŵawovya kuchita chamampha, chinanga angaŵa kwakuŵija.

Ŵana atuvwa vinthu vinandi vaboza vakukwaskana ndi mijalidu yamampha. Yiwu atuvwa venivi ku ŵanthu wo asambira nawu sukulu, sumu zo avwisiya pamwenga vo awonere m’mafilimu kweniso mapulogilamu nga pa TV. Venivi vingachitiska kuti atondekengi kupambanisa pakati pa chamampha ndi chiheni.

Ndipu ivi, vichitika ukongwa asani ŵana afika vyaka va pakati pa 13 mpaka 19. Buku lakuti Beyond the Big Talk likamba kuti pa nyengu iyi, ŵana “akhumbika kuvwisa kuti ŵanthu anandi aŵachichizgengi kuti achitengi vinthu mu nthowa yakuti anyawu aŵayanjengi. Mwaviyo, akhumbika kusambira kuchita vo awona kuti vakwenere chinanga kuti venivi vingachitiska kuti aleki kukoliyana ndi anyawu.” Ivi vilongo kuti apapi atenere kwamba kusambiza ŵana ŵawu vinthu venivi ŵechendafiki vyaka va pakati pa 13 mpaka 19.

Muŵasambizengi kuziŵa chamampha ndi chiheni.

FUNDU YA M’BAYIBOLU: ‘Ŵanthu akukhwima . . . agwiriskiya ntchitu lusu lawu la kuziŵa vinthu kupambanisa pakati pa chamampha ndi chiheni.’—Aheberi 5:14.

• Mugwiriskiyengi ntchitu mazu ngo ngang’anamuwa chamampha pamwenga chiheni. Muŵakonkhoskiyengi vinthu vo vichitika zuŵa lelosi ndipu mulongongi kupambana pakati pa chamampha ndi chiheni: “Uwu mbuneneska; uwu mbuneneska cha.” “Uku nkhugomezgeka; uku nkhugomezgeka cha.” “Ili ndi lisungu; ili ndi lisungu cha.” Mukuluta kwa nyengu, ŵana ŵinu angasambira kuchita chamampha ndi kuleka kuchita chiheni.

• Muŵakonkhoskiyengi chifukwa cho mukambiya kuti vinthu vinyaki vamampha, penipo vinyaki viheni. Mwakuyeruzgiyapu, muŵafumbengi mafumbu nge yanga: Ntchifukwa wuli tikhumbika kuchita vinthu mwauneneska? Kumbi boza lingatimbanyizga wuli ubwezi widu ndi anyidu? Ntchifukwa wuli kuba nkhuheni? Mukhumbika kuchita vinthu mwazeru pakuwovya ŵana ŵinu kuti apambanisengi pakati pa chamampha ndi chiheni.

• Muŵakonkhoskiyengi kukhumbika kwakuja ndi mijalidu yamampha. Mungaŵakambiya kuti: “Asani muchita vinthu mwauneneska, ŵanthu akugomezgeningi,” pamwenga “Asani mwe alisungu, ŵanthu akuyanjeningi.”

Muwovyengi banja linu kuti liyendiyengi fundu za mijalidu yamampha.

 FUNDU YA M’BAYIBOLU: “Lutirizgani kusimikiza kuti ndimwi munthu wamtundu wuli.”—2 Akorinto 13:5.

• Asani mu banja mwinu mugwiriskiya ntchitu fundu za mijalidu yamampha, pangaŵa pambula kusuzga kukamba kuti:

  • “M’banja mwidu tikamba boza cha.”

  • “Tichita ndewu cha pamwenga kukalipiyana.”

  • “Tikambiskana ndi ŵanthu mwaulemu.”

Ŵana ŵinu awonengi kuti kuja ndi mijalidu yamampha ndi marangu waka cha, kweni ndiku kutovya kuti banja linu liziŵikengi ndi mbiri yamampha.

• Mukambiskanengi kaŵikaŵi ndi ŵana ŵinu fundu za mijalidu yamampha zo banja linu litende. Ndipu mugwiriskiyengi ntchitu vinthu vo vichitika zuŵa lelosi pakukambiskana nawu. Mungaŵawovya kuziŵa kupambana kwa fundu zo yimwi mutende ndi zo zisanirika pa TV pamwenga kusukulu. Mungaŵafumba mafumbu nge yanga: “Kumbi mukaŵengi yimwi mwatingi muchitengi wuli?” “Nanga banja lidu latingi lichitengi wuli?”

Awovyeni kulutirizga kuja ndi mijalidu yamampha.

FUNDU YA M’BAYIBOLU: “Lutirizgani kuja ndi njuŵi yamampha.”—1 Peturo 3:16.

• Muŵawongengi chifukwa chakuja ndi nkharu yamampha. Asani mwana winu walongo mijalidu yamampha, mumuwongengi ndipu mumukambiyengi chifukwa cho mutimuwonge. Mwakuyeruzgiyapu, mungamukambiya kuti: “Unguchita vinthu mwauneneska. Nditikuyanja mwana wangu.” Kweni asani mwana winu watikukambiyani kuti wanangisa chinthu chinyaki, mumuwongengi dankha chifukwa chakuti wasumuwa, pavuli paki ndipu mungamupaska ulongozgi.

• Muŵawovyengi kuti aleki kuja ndi nkharu yiheni. Muwovyengi ŵana ŵinu kuti azomerezengi vo anangisa. Ŵana ŵinu atenere kuziŵa vo anangisa kweniso mo vakuchita vawu vileke kukoliyana ndi fundu zo mutende m’banja mwinu. Apapi anyaki atondeka kuŵakambiya ŵana ŵawu asani anangisa chifukwa cha kopa kuŵaguŵiska. Kweni ziŵani kuti kukambiskana nawu asani anangisa, kungaŵawovya kuti asambizengi njuŵi yawu kupambanisa pakati pa chamampha ndi chiheni.