TIYERUZGIYI KUTI: Mwaluta kumalu ngo asungiyaku vinthu vakali ndipu muwona vinthu vinandi. Vinyaki vakubokozoka, vakunangika, vakusweka ndipuso vinyaki vibanthu vaki viwoneka cha. Kweni muwona so chinthu chinyaki chambula kunangika ndipu che nge po chingupangikiya pakwamba. Pavuli paki, mufumba munthu yo watikulongozgani kuti: “Kumbi chinthu ichi chapangika ŵaka sonu?” Iyu watikumukani kuti: “Awa, ntchakali ukongwa kuphara vosi, ndipu chikunozgekapu so cha.” Mufumba so kuti: “Kumbi munguchiŵika pa malu ngakuvikiririka kuti chileki kunangika?” Iyu wamuka kuti: “Awa. Mphepu yanthazi yinguputiyapu kweniso vuwa yikuwiyapu pa chinthu chenichi. Ndipu ŵanthu anandi anguyesesa kuti aswi chinthu chenichi.” Panyaki mungazizwa ndipu mungajifumba kuti, ‘Kumbi chinthu chenichi chikupangika ndi vinthu wuli?’

Mwakuyanana ŵaka, Bayibolu lenge chinthu chambula kunangika cho chakambika pachanya yapa. Bayibolu ndi buku lakali ukongwa kuphara mabuku nganandi. Chinanga kuti pe mabuku nganyaki ngakali, kweni mabuku ngenanga ngakunangika chifukwa ngakulembeka kali. Ivi viyanana ndi vinthu vinyaki vakali vo vingusweka kweniso kunangika vo vakambika mu chakuyeruzgiyapu. Fundu za sayansi zo ze m’mabuku ngenanga, zisuskana ndi fundu zo asayansi asaniya mazuŵa nganu. Kweniso ulongozgi wa vachipatala wo we m’mabuku ngenanga, uwoneka kuti ngwakofya ukongwa ndipu ungawovya ŵanthu cha. Kusazgapu pa fundu yeniyi, mabuku nganandi ngo ngakulembeka kali ukongwa, ngakuja tivigaŵativigaŵa ndipu vigaŵa vinyaki vikusoŵa pamwenga vikunangika ukongwa.

Kweni Bayibolu liyanana cha ndi mabuku ngenanga. Ilu likulembeka vyaka 3500 vajumpha, kweni leche losi lamphumphu. Uthenga wa m’Bayibolu ukusintha cha chinanga kuti kwa vyaka vinandi, ŵanthu aliwotchanga, akanizganga kuti ŵanthu aleki kusanirika nalu kweniso anyaki aliwonanga kuti ndambula kukhumbika. Chinanga kuti ŵanthu anandi atiliwona kuti ndambula kukhumbika kuyeruzgiya  ndi fundu zawu zasonu, kweni Bayibolu likukambiya limu vinthu vinandi vo ŵanthu asaniya mazuŵa nganu.—Wonani bokosi lakuti “Kumbi Fundu za M’Bayibolu Zakali Pamwenga Zeche Kugwira Ntchitu?”

Panyaki mungajifumba kuti, ‘Kumbi fundu za m’Bayibolu zakovya nadi mazuŵa nganu?’ Kuti mumuki fumbu lenili, jifumbeni kuti: ‘Kumbi ndi masuzgu nanga ngo ŵanthu asuzgika nangu ukongwa? Pa masuzgu ngenanga, ndi nanga ngakofya ukongwa?’ Panyaki mungaŵanaŵaniya masuzgu nge nkhondu, kunangika kwa chilengedu, kuswa marangu pamwenga chinyengu. Sonu wonani fundu zinyaki zo Bayibolu lisambiza. Pa nyengu yo muwona fundu zenizi, jifumbeni kuti, ‘Kumbi vinthu vingaja umampha cha pacharu asani ŵanthu angagwirisiyanga ntchitu fundu zakovya zenizi pa umoyu wawu?’

KWANJA CHIMANGU

“Mbakutumbikika akwanja chimangu, chifukwa azamudanika kuti ŵana aku Chiuta.” (Mateyu 5:9) “Asani nkhwamachitika, jani mwachimangu ndi ŵanthu wosi, nge mo mungafiskiya.”—Aroma 12:18.

LISUNGU KWENISO KUGOWOKIYANA

“Mbakutumbikika alisungu, chifukwa azakuŵachitiya lisungu.” (Mateyu 5:7) “Lutirizgani kuzizipizgiyana kweniso kugowokiyana ndi mtima wosi chinanga munyaki wangaŵa ndi chifukwa chakudandawuliya vakukwaskana ndi munyaki. Nge mo Yehova * wakukugowokiyani ndi mtima wosi, namwi so muchitengi viyo.”—Akolose 3:13.

KULEKA KUSANKHANA MITUNDU

Chiuta “wakupanga mitundu yosi ya ŵanthu wo aja pacharu chapasi.” (Machitidu 17:26) “Chiuta walivi sankhu, kweni iyu walondere munthu wakutuliya mu mtundu wewosi yo watimuwopa ndi kuchita urunji.”—Machitidu 10:34, 35.

KULEKA KUNANGA CHILENGEDU

“Yehova Chiuta wanguto munthu ndi kumuŵika mu munda wa Edeni kuti wawulimi ndipuso wawuphwere.” (Chiyambo 2:15) Chiuta wazamunanga ŵanthu “wo ananga charu chapasi.”—Chivumbuzi 11:18.

KULEKA KUJA NDI MBUNU KWENISO KULEKA KUCHITA UREŴI

“Jani masu ndipu phweriyani ndi mbunu yamtundu wewosi, chifukwa chinanga munthu wangaŵa ndi vinthu vinandi, umoyu waki utuliya mu vinthu vo wenavu cha.” (Luka 12:15) “Malusu ngaheni ngakugonana kweniso mtundu wewosi wa ukazuzi pamwenga mbunu, vingazumbulikanga ndi kuzumbulika cha pakati pinu, nge mo akupaturika atenere kuchitiya.”—Aefeso 5:3.

KUCHITA VINTHU MWAUNENESKA KWENISO KULIMBIKIYA NTCHITU

“Tikhumba kuchita vinthu vosi mwauneneska.” (Aheberi 13:18) “Yo watuba, wangabanga so cha; kweni wagwiri ntchitu mwaphamphu.”—Aefeso 4:28.

KUWOVYA ŴANTHU WO AKHUMBIKA CHOVYU

“Mupembuzgengi wo asuzgika maŵanaŵanu, muwovyengi akulopwa, ndipu mujengi akuzika kwaku wosi.” (1 Atesalonika 5:14) ‘Muphweriyengi ŵana alanda ndi vyoko mu masuzgu ngawu.’—Yakobe 1:27.

Bayibolu likamba ŵaka cha fundu zakovya zenizi. M’malu mwaki, lititisambiza kuti tiwonengi kuti fundu zenizi zakukhumbika ukongwa kweniso kuti tizigwirisiyengi ntchitu pa umoyu widu. Asani ŵanthu anandi agwirisiyanga ntchitu fundu za m’Bayibolu zo zakonkhoskeka pachanya, pacharu chapasi patingi pachitikengi masuzgu nganandi cha. Kukamba uneneska, fundu za m’Bayibolu zakovya ukongwa kweniso za pa nyengu yaki. Kumbi fundu zenizi zingakuwovyani wuli imwi mazuŵa nganu?

Munthu munyaki wazeru ukongwa wangukamba kuti: “Zeru yiziŵika kuti njauneneska chifukwa cha vo vichitika pavuli  paki.” (Mateyu 11:19, mazu nga mumphata) Kumbi muzomereza kuti fundu yeniyi njauneneska? Mungaziŵa kuti zeru njauneneneska pamwenga cha, asani mwawona vo vachitika pavuli pakuti mwayigwirisiya ntchitu. Mwaviyo, mungajifumba kuti: ‘Asani Bayibolu le ndi fundu zakovya, kumbi fundu zaki zingandiwovya cha pa umoyu wangu? Kumbi lingandiwovya wuli pa masuzgu ngo ndikumana nangu pa sonu panu?’ Ŵanaŵaniyani chakuyeruzgiyapu ichi:

Pakwamba, Delphine * wajanga umoyu wamampha ukongwa. Kweni mwamabuchibuchi, wangukumana ndi masuzgu ngakulu ngo ngangundondozana ŵaka. Mwana waki msungwana wangufwa. Nthengwa yaki yingumala. Pavuli paki, wangwamba kusoŵeka ndalama. Iyu wangukamba kuti: “Vinthu vandiyendiyanga cha pa umoyu wangu. Ndengavi mwana, ndengavi munthurumi ndipuso ndengavi nyumba. Ndajiwonanga kuti nde wambula kukhumbika, ndengavi nthazi kweniso ndawonanga kuti umoyu wangu ngwambula ntchitu.”

Delphine wenga wechendawonepu kufiskika kwa mazu ngauneneska ngo ngasanirika mubuku la sumu. Mazu yanga ngakamba kuti: “Mazuŵa nga umoyu widu ngaja ŵaka vyaka 70. Ndipu asani munthu we ndi nthazi, wangaja vyaka 80. Kweni vyaka venivi vija va masuzgu ndi chitima. Viswera cha kumala ndipu tiluta mwaliŵiliŵi.”—Sumu 90:10.

Delphine wangugwirisiya ntchitu Bayibolu pa nyengu yo wangukumana ndi masuzgu ndipu lingumuwovya ukongwa. Nge mo tiwoniyengi mu nkhani zitatu zakulondopu, ŵanthu anandi awona kuti kugwirisiya ntchitu ulongozgi wa m’Bayibolu,  kwaŵawovya ukongwa kumalana ndi masuzgu pa umoyu wawu. Yiwu awona kuti Bayibolu liyanana ŵaka ndi chinthu chambula kunangika cho chaja vyaka vinandi kumalu ngakusungiyaku vinthu vakali nge mo takonkhoske kukwamba kwa nkhani iyi. Bayibolu lipambana ndi mabuku nganyaki ngakali ngo ngakuperuka kweniso ngo fundu zaki zigwira ntchitu cha sonu. Kumbi ntchifukwa chakuti Bayibolu likupangika mwakupambana ndi mabuku nganyaki? Pamwenga ntchifukwa chakuti mwe maŵanaŵanu nga ŵanthu cha kweni maŵanaŵanu ngaku Chiuta?—1 Atesalonika 2:13.

Panyaki namwi muwona kuti umoyu ngufupi kweniso utuŵa ndi masuzgu nganandi. Asani mwakumana ndi masuzgu ngakumala zeru, kumbi ndi nunkhu ko mungasaniya ulongozgi wamampha, wo ungakupembuzgani kweniso kukuwovyani?

Tiyeni tikambiskani nthowa zitatu zo zilongo kuti Bayibolu lingakuwovyani pa umoyu winu. Bayibolu lingakusambizani vo mungachita kuti

1. muleki kukumana ndi masuzgu.

2. mumalani ndi masuzgu ngo mwakumana nangu.

3. mukunthiyepu masuzgu ngo imwi mungatondeka kumalana nangu.

Nkhani zitatu zakulondopu, zikonkhoskengi fundu zitatu zenizi.