ipinagkatiwala sa kanila: Sa mga Judio. (Tingnan sa Glosari, “Judio.”) Sinabi ni Moises sa Deu 29:29: ‘Ang mga bagay na isiniwalat ay ipinagkatiwala sa atin [mga Israelita] at sa mga inapo natin magpakailanman.’ Sa Aw 147:19, 20, sinabing ‘inihayag ng Diyos ang kaniyang salita sa Israel,’ pero “hindi niya iyon ginawa sa ibang bansa.” Ipinahiwatig ni Jesus na sa mga Judio ipinagkatiwala ang mensahe ng pagliligtas ng Diyos at ang tunay na pagsamba nang sabihin niya: “Unang ipinaalám sa mga Judio ang tungkol sa kaligtasan.” (Ju 4:22; tingnan ang study note.) Dito, idinidiin ni Pablo na sa mga Judio nga ipinagkatiwala ni Jehova ang pagsulat sa bahaging Hebreo-Aramaiko ng Kasulatan. Isa pa, ang mga Judiong alagad din ni Jesus ang sumulat sa mga aklat sa Kristiyanong Griegong Kasulatan. Kaya ang mga Judio ang tagapag-ingat ng kaalaman mula sa Kasulatan, at pananagutan nilang isulat ang mga aklat na bubuo sa kanon ng Bibliya.​—Tingnan ang study note sa Luc Pamagat at 24:44.

salita: O “mga sagradong kapahayagan.” Apat na beses lang lumitaw ang ekspresyong ito sa Kristiyanong Griegong Kasulatan, at salin ito ng anyong pangmaramihan ng salitang Griego na loʹgi·on (maikling salita), ang pangmaliit na anyo ng loʹgos (salita). Noong una, ang loʹgi·on ay tumutukoy lang sa isang maikling sagradong kapahayagan, pero nang maglaon, tumutukoy na ito sa anumang mensahe mula sa Diyos. Ang tinutukoy dito ni Pablo ay ang buong Hebreong Kasulatan at lumilitaw na pati ang bahagi ng Kristiyanong Griegong Kasulatan na naisulat na nang panahong iyon. Ang pagsulat sa buong Kasulatan ay ipinagkatiwala sa mga Judio “habang ginagabayan sila ng banal na espiritu.” (2Pe 1:20, 21) Sa Septuagint, ang salitang loʹgi·on ay karaniwang ipinanunumbas sa mga ekspresyong Hebreo na tumutukoy sa mga kapahayagan ng Diyos, gaya sa Aw 12:6 (11:6, LXX): “Ang mga salita ni Jehova ay dalisay.”

Lucas: Sa Griego, Lou·kasʹ, mula sa Latin na Lucas. Si Lucas, ang manunulat ng Ebanghelyong ito at ng Mga Gawa ng mga Apostol, ay isang doktor at tapat na kasamahan ni apostol Pablo. (Col 4:14; tingnan din ang “Introduksiyon sa Lucas.”) Dahil sa Griegong pangalan niya at istilo ng pagsulat, ipinapalagay ng ilan na hindi Judio si Lucas. Gayundin, sa Col 4:10-14, nang banggitin ni Pablo ang “mga kabilang sa mga tuli,” hindi niya agad binanggit si Lucas. Pero ang ganiyang palagay ay hindi kaayon ng sinasabi sa Ro 3:1, 2, na sa mga Judio “ipinagkatiwala . . . ang salita ng Diyos.” Kaya malamang na si Lucas ay isang Judio na nagsasalita ng Griego at may Griegong pangalan.

Hindi nga!: Salin ito ng pariralang Griego na 10 beses na ginamit ni Pablo sa liham niya sa mga taga-Roma. Isinasalin din itong “Hinding-hindi!” at “Siyempre hindi!” (Ro 3:4, 6, 31; 6:2, 15; 7:7, 13; 9:14; 11:1, 11) Ang mas literal na salin nito ay “Huwag nawang mangyari iyon kahit kailan.” Isang ekspresyon ito na nagdiriin ng negatibong sagot sa isang tanong na karaniwan nang retorikal. Nagpapahiwatig ito ng matinding pagtanggi sa isang ideya, na para bang sinasabi, “Hindi man lang iyan sumagi sa isip ko.”

mapatunayan nawang tapat ang Diyos: Ang sinabi ni Pablo na “Hindi nga!” sa simula ng talatang ito ay sagot sa tanong niya sa naunang talata: “Paano kung hindi manampalataya ang ilan? Mababale-wala na ba ang katapatan ng Diyos dahil sa kanilang kawalan ng pananampalataya?” Hindi nanampalataya ang karamihan sa mga Judio noon. Kitang-kita iyan nang ayaw nilang tanggapin na natutupad kay Jesus ang mga hula sa Hebreong Kasulatan tungkol sa Mesiyas. (Ro 3:21) Dahil diyan, napagmukha nila—ng mga taong pinagkatiwalaan ng Diyos ng “salita” niya (Ro 3:2)—na hindi tinupad ni Jehova ang mga pangako niya. Pero ang totoo, tinupad ni Jehova ang mga pangako niya sa pamamagitan ni Kristo. Para idiin na mapagkakatiwalaan ang Diyos, sinipi ni Pablo mula sa Septuagint ang sinabi ni Haring David: “Para mapatunayan kang [ang Diyos] matuwid sa iyong mga salita.” (Aw 51:4 [50:6, LXX]) Sa talatang iyon, inamin ni David na nagkasala siya at kinilala na ang Diyos ay tapat at matuwid. Hindi niya ipinagmatuwid ang sarili niya at siniraan ang Diyos. Ginamit ni Pablo ang sinabi ni David para ipakita na laging tapat ang Diyos, sinuman o gaano man karami ang kumukuwestiyon sa Kaniya.

nasa ilalim ng kasalanan: Ibig sabihin, nasa ilalim ng kapangyarihan ng kasalanan. Dito, ang Griegong pang-ukol na hy·poʹ, “ilalim,” ay nagpapakita ng pagiging nasa kontrol ng isang tao o isang bagay. Sa Bibliya, ang kasalanan ay inilalarawan bilang isang panginoon na umaalipin sa mga tao. (Ju 8:34; Ro 6:16-20; 7:14) Ganiyan din ang pagkakalarawan dito ni Pablo nang sabihin niyang “naghari ang kasalanan.”​—Ro 5:21.

kasalanan: Ang pangunahing terminong Griego na ginagamit sa Kasulatan para sa “kasalanan” ay ha·mar·tiʹa. Ito ang unang paglitaw ng salitang ito sa aklat ng Roma. Ang kaugnay na pandiwa nito na ha·mar·taʹno (lit., “sumala”) ay nangangahulugang “sumala sa inaasinta” o “hindi maabot ang isang tunguhin.” Halimbawa, ginagamit ng mga sekular na Griegong manunulat ang ha·mar·taʹno para tumukoy sa isang maninibat na sumala sa inaasinta nito. Ganito rin ang kahulugan ng katumbas nitong mga terminong Hebreo na chat·taʼthʹ, “kasalanan,” at cha·taʼʹ, “magkasala.” Sa Huk 20:16, ang cha·taʼʹ ay sinamahan ng isang negatibong salita para ilarawan ang mga Benjaminita na “asintado sa pagpapahilagpos ng bato at hindi nagmimintis kahit gabuhok.” Ang mga terminong Hebreo at Griego ay parehong puwedeng tumukoy sa pagkabigong maabot ang anumang tunguhin, pisikal man, moral, o intelektuwal. Pero sa Kasulatan, pangunahin nang tumutukoy ang mga ito sa kasalanan ng tao, ang pagkabigong mamuhay o kumilos ayon sa moral na mga pamantayang itinakda ng Maylalang. (Gen 39:9; 1Sa 7:6; Aw 51:4; Dan 9:8; Luc 15:18; Ro 2:12; 5:12) Sa Septuagint, karaniwan nang ipinanunumbas ang pandiwang ha·mar·taʹno sa pandiwang Hebreo na cha·taʼʹ.​—Tingnan ang study note sa Ro 3:23.

gaya ng nasusulat: Sa talata 10 hanggang 18, maraming sinipi si Pablo mula sa Hebreong Kasulatan para patunayang “ang mga Judio at ang mga Griego ay parehong nasa ilalim ng kasalanan.” (Ro 3:9) Sa talata 10 hanggang 12, sumipi siya mula sa Aw 14:1-3 at Aw 53:1-3; ang Ro 3:13 ay kinuha sa Aw 5:9 at Aw 140:3; ang Ro 3:14, sa Aw 10:7; ang Ro 3:15-17, sa Kaw 1:16 at Isa 59:7, 8; at ang Ro 3:18, sa Aw 36:1.​—Tingnan ang study note sa Ro 1:17.

Kautusan: Tingnan ang study note sa Ro 2:12.

sinuman: Lit., “laman.” Dito, ang salitang Griego na sarx ay tumutukoy sa isang tao, na may laman at dugo.​—Tingnan ang study note sa Ju 3:6; 17:2.

Ang lahat ay nagkakasala: Ganito rin ang punto ni Pablo sa Ro 3:9, 12; 5:12. Ang salitang Griego na isinaling hindi nakaaabot ay puwede ring isaling “kinulang; kinapos.” Nilalang ng Diyos ang mga tao “ayon sa kaniyang larawan”; binigyan niya sila ng kakayahan na maipakita ang personalidad at mga katangian niya. (Gen 1:26, 27) Pero nang sumuway sa utos ng Diyos ang unang mga tao, sina Adan at Eva (Gen 2:15-17; 3:1-6), hindi sila nakaabot sa kaluwalhatian ng Diyos—hindi nila naipakita ang kahanga-hangang mga katangian niya. Dahil lahat ng supling ni Adan ay nagmana ng kasalanan at ng bunga nito na kamatayan, lahat ng tao ay nagkukulang; hindi nila lubos na naipapakita ang kahanga-hangang mga katangian ng Diyos.

ipinahayag . . . silang matuwid: Sa Kristiyanong Griegong Kasulatan, ang pandiwang Griego na di·kai·oʹo at ang kaugnay na mga pangngalang di·kaiʹo·ma at di·kaiʹo·sis, na karaniwang isinasaling “ipagtanggol” o “pagtatanggol,” ay pangunahin nang nangangahulugang napawalang-sala ang isa kaya siya ay ipinahahayag at itinuturing nang matuwid. Halimbawa, isinulat ni apostol Pablo na ang taong namatay ay “napawalang-sala [isang anyo ng di·kai·oʹo] na,” dahil ang kabayaran sa kasalanan ay kamatayan. (Ro 6:7, 23) Pero bukod dito, may iba pang gamit sa Kasulatan ang mga salitang Griegong ito. Ang mga ito ay puwedeng mangahulugan na itinuturing ng Diyos na walang-sala ang di-perpektong mga tao na nananampalataya sa kaniya.​—Gaw 13:38, 39; Ro 8:33.

ibinayad na pantubos ni Kristo Jesus na nagpalaya sa kanila: O “pantubos na na kay Kristo Jesus.” Ang salitang Griego na a·po·lyʹtro·sis ay kaugnay ng iba pang mga salita na ginagamit para sa pantubos.​—Tingnan ang study note sa Mat 20:28.

handog na magsisilbing pampalubag-loob: O “handog na pambayad-sala; handog para sa pakikipagkasundo.” Ang salitang Griego na hi·la·steʹri·on ay isinalin ditong “handog na magsisilbing pampalubag-loob,” at ang kaugnay na salitang hi·la·smosʹ ay isinalin namang “pampalubag-loob na handog” sa 1Ju 2:2 at 4:10. Sa Kasulatan, ang mga terminong ito ay ginagamit para tumukoy sa pagbabalik ng magandang ugnayan sa pagitan ng Diyos at ng tao. Nang lalangin si Adan bilang isang “anak ng Diyos” sa lupa, mayroon siyang mapayapang kaugnayan sa kaniyang Maylalang. (Luc 3:38) Pero nang sumuway si Adan sa Diyos at magkasala, naiwala niya ang magandang kaugnayang ito at ang perpektong buhay niya. Naipagbili niya rin sa kasalanan at kamatayan ang mga inapo niya. (Ro 5:12) Batay sa perpektong katarungan ng Diyos, ang naiwala ay kailangang mapalitan ng eksaktong katulad nito para maibalik ang kaugnayan ng tao sa Diyos. (Exo 21:23-25; Deu 19:21) Nang ibigay ni Jesus ang perpektong buhay niya bilang tao, naging handog ito na pampalubag-loob, dahil nasapatan nito ang matuwid at makatarungang kahilingan ni Jehova para sa pagpapatawad ng kasalanan. Kaya naman, masasabing “matuwid pa rin [ang Diyos] kahit ipinahahayag niyang matuwid ang [makasalanang] taong may pananampalataya kay Jesus.” (Ro 3:26) Dahil sa handog ni Jesus, naging posible para sa mga tao na makipagkasundo kay Jehova at maibalik ang mapayapang kaugnayan sa Kaniya. (Efe 1:7) Sa Heb 9:4, 5, ang salitang Griego na hi·la·steʹri·on ay ginamit sa pantakip ng kaban na tinatawag na “kaban ng tipan,” at isinalin itong “panakip na pampalubag-loob” o gaya ng makikita sa talababa, “lugar ng katubusan.”

pinatawad niya ang mga kasalanan noon: Nagpapatawad na si Jehova ng mga kasalanan bago pa ihain ni Jesus ang buhay niya para matubos ang mga inapo ni Adan mula sa pagiging di-perpekto, sa kasalanan, at sa kamatayan. Naging posible ito mula nang isiwalat ni Jehova na maglalaan siya ng isang “supling” na magliligtas sa mga tao na mananampalataya. (Gen 3:15; 22:18; Isa 53:5, 6, 10-12; Mat 20:28; Gal 3:19) Para sa Diyos na Makapangyarihan-sa-Lahat, para na ring naihain ang pantubos, dahil buo ang tiwala niya sa kaniyang Anak na ibibigay nito ang pantubos. (Aw 40:6-8; Heb 10:7-10) Walang makakahadlang sa Diyos sa pagsasakatuparan ng layunin niya. (Bil 23:19; Isa 46:10; Tit 1:2) Kaya mapapatawad ng Diyos ang nagsisising mga makasalanan nang hindi nalalabag ang sarili niyang katarungan. (Deu 32:4; Aw 32:1, 2, 5; Isa 1:18) Maipapahayag niya ring matuwid ang tapat na mga tao nang hindi ibinababa ang pamantayan niya ng pagiging matuwid. (Gen 15:1, 6; Eze 14:14; Mat 23:35; San 2:23-25) Noong nasa lupa si Jesus bilang kinatawan ng Diyos, nakakapagpatawad din siya ng kasalanan bago pa maihain ang pantubos. Ginamit niya ang halaga ng buhay na ihahain niya para mapatawad ang mga taong may pananampalataya.​—Mat 9:2-6; Luc 7:36-50; Heb 2:9; tingnan sa Glosari, “Pantubos,” “Katuwiran.”

nagtitimpi: Tingnan ang study note sa Ro 2:4.