katiwala: O “tagapamahala sa sambahayan.” Ang salitang Griego na oi·ko·noʹmos ay tumutukoy sa isang tao na inatasang mangasiwa sa mga tagapaglingkod, kahit na siya mismo ay isa ring tagapaglingkod. Noon, kadalasan nang ang pinipili para sa posisyong ito ay isang tapat na alipin na inatasang mangasiwa sa mga pag-aari ng panginoon niya. Kaya talagang pinagkakatiwalaan ang ganitong alipin. Ganiyang klase ng katiwala, o tagapamahala sa sambahayan, ang lingkod ni Abraham na “namamahala sa lahat ng pag-aari niya.” (Gen 24:2) Ganiyan din si Jose, gaya ng makikita sa Gen 39:4. Ang “katiwala” sa ilustrasyon ni Jesus ay nasa pang-isahang anyo, pero hindi ito nangangahulugang tumutukoy ito sa isang partikular na tao. Gumagamit kung minsan ang Kasulatan ng pangngalang nasa pang-isahang anyo para tumukoy sa isang grupo, gaya noong sabihin ni Jehova sa bansang Israel: “Kayo [pangmaramihan] ang mga saksi ko, . . . oo, ang lingkod [pang-isahan] ko na aking pinili.” (Isa 43:10) Kaya ang ilustrasyong ito ni Jesus ay tumutukoy rin sa isang grupong pinagkakatiwalaan. Sa kaparehong ilustrasyon na nasa Mat 24:45, ang aliping ito ay tinawag na “ang tapat at matalinong alipin.”

katiwala: O “tagapamahala sa sambahayan.”​—Tingnan ang study note sa Luc 12:42.

takal: O “takal na bat.” Sinasabi ng ilang iskolar na ang salitang Griego na baʹtos ay tumutukoy sa takal na bat ng mga Hebreo. Batay sa mga piraso ng banga na may nakasulat na “bat” sa sinaunang letrang Hebreo, ang isang bat ay mga 22 L (5.81 gal).​—Tingnan sa Glosari, “Bat,” at Ap. B14.

takal: O “takal na bat.” Sinasabi ng ilang iskolar na ang salitang Griego na baʹtos ay tumutukoy sa takal na bat ng mga Hebreo. Batay sa mga piraso ng banga na may nakasulat na “bat” sa sinaunang letrang Hebreo, ang isang bat ay mga 22 L (5.81 gal).​—Tingnan sa Glosari, “Bat,” at Ap. B14.

malalaking takal: O “takal na kor.” Sinasabi ng ilang iskolar na ang salitang Griego na koʹros ay tumutukoy sa takal na kor ng mga Hebreo na katumbas ng 10 takal na bat. Kung ang isang bat ay 22 L, ang kor ay 220 L.​—Tingnan ang study note sa Luc 16:6; Glosari, “Bat,” “Kor”; at Ap. B14.

matalinong: Ang salitang Griego para dito ay nangangahulugang may kaunawaan, nag-iisip muna, maingat, at marunong sa praktikal na paraan. Ginamit din ang salitang Griegong ito sa Mat 7:24 at 25:2, 4, 8, 9. Ginamit ng Septuagint ang salitang ito sa Gen 41:33, 39 sa paglalarawan kay Jose.

matalino: Ang pang-uring Griego na phroʹni·mos na ginamit dito ay nangangahulugang may kaunawaan, nag-iisip muna, maingat, at marunong sa praktikal na paraan. Ginamit ni Lucas sa Luc 16:8 ang ibang anyo ng salitang Griegong ito, kung saan isinalin itong “mas marunong sa praktikal na paraan.” Ginamit din ito sa Mat 7:24; 25:2, 4, 8, 9. Ginamit ng Septuagint ang salitang ito sa Gen 41:33, 39 sa paglalarawan kay Jose.

naging marunong siya sa praktikal na paraan: O “kumilos siya nang may karunungan (nang maingat).” Ang salitang Griego na phro·niʹmos ay isinalin ditong “marunong siya sa praktikal na paraan.” Ang mga anyo ng kaugnay na pang-uri ay isinaling mas marunong sa praktikal na paraan sa huling bahagi ng talatang ito at “matalino” sa Mat 7:24; 24:45; 25:2; at Luc 12:42.​—Tingnan ang study note sa Mat 24:45; Luc 12:42.

sistemang ito: Ang salitang Griego na ai·onʹ, na literal na nangangahulugang “panahon,” ay puwedeng tumukoy sa kalakaran o sa mga pagkakakilanlan ng isang espesipikong yugto ng panahon. Sa kontekstong ito, tumutukoy ito sa kasalukuyang masamang sistema at sa makasanlibutang paraan ng pamumuhay.​—Tingnan sa Glosari, “Sistema.”

Kayamanan: Ang salitang Griego na ma·mo·nasʹ (mula sa salitang Semitiko) ay puwede ring isaling “Pera.” Dito, ang “Kayamanan” ay ikinumpara sa isang panginoon, o isang klase ng huwad na diyos, pero walang matibay na ebidensiya na ginamit ang salitang ito bilang pangalan ng isang espesipikong bathala.

Makipagkaibigan: Ibig sabihin, makipagkaibigan sa mga nasa langit, sa Diyos na Jehova at kay Jesu-Kristo, dahil sila lang ang puwedeng tumanggap sa mga tao sa “walang-hanggang mga tirahan.”

di-matuwid na mga kayamanan: Ang salitang Griego na ma·mo·nasʹ (mula sa salitang Semitiko) ay karaniwang tumutukoy sa pera o kayamanan. (Tingnan ang study note sa Mat 6:24.) Maliwanag na di-matuwid ang tingin ni Jesus sa kayamanang ito dahil makasalanang mga tao ang gumagamit nito, karaniwan nang ginagamit ito para sa makasariling mga kagustuhan, at kadalasan nang nakukuha ito sa maling paraan. Ang pagkakaroon o ang kagustuhang magkaroon ng materyal na kayamanan ay puwedeng magtulak sa isa na gumawa ng masama. Nawawalan ng halaga ang materyal na kayamanan, kaya ang isang taong mayaman ay hindi dapat magtiwala rito. (1Ti 6:9, 10, 17-19) Sa halip, dapat niya itong gamitin para makipagkaibigan kay Jehova at kay Jesus, na puwedeng tumanggap sa isang tao sa walang-hanggang mga tirahan.

walang-hanggang mga tirahan: Lit., “walang-hanggang mga tolda.” Maliwanag na tumutukoy sa perpektong mga tirahan sa bagong sanlibutan na hindi magwawakas, ito man ay sa Kaharian sa langit kasama ni Jesu-Kristo o sa Paraisong lupa sa ilalim ng pamamahala ng Kahariang iyon.

napopoot: Sa Bibliya, ang terminong “poot” ay may iba’t ibang kahulugan. Puwede itong tumukoy sa matinding galit, na nagtutulak sa isang tao na saktan ang iba. Puwede rin itong mangahulugan na ayaw na ayaw ng isa sa isang tao o bagay kaya iniiwasan niya ito. Pero puwede rin itong tumukoy sa mas kaunting pagmamahal. Halimbawa, nang sabihing “kinapopootan” ni Jacob si Lea at mahal niya si Raquel, nangangahulugan lang ito na mas mahal niya si Raquel kaysa kay Lea (Gen 29:31, tlb.; Deu 21:15, tlb.), at ginagamit din ang terminong ito sa ganitong diwa sa iba pang akdang Judio noon. Kaya hindi sinasabi dito ni Jesus na dapat kamuhian ng mga tagasunod niya ang sarili nila o ang pamilya nila, dahil salungat ito sa sinasabi ng iba pang bahagi ng Kasulatan. (Ihambing ang Mar 12:29-31; Efe 5:28, 29, 33.) Sa kontekstong ito, sinasabi lang ni Jesus na dapat na mas mahal nila siya kaysa sa pamilya nila.

magpaalipin: Ang pandiwang Griego para dito ay tumutukoy sa pagtatrabaho bilang alipin, na pag-aari ng iisang panginoon. Sinasabi rito ni Jesus na hindi maibibigay ng isang Kristiyano ang kaniyang bukod-tanging debosyon na nararapat sa Diyos kung ibinubuhos din niya ang sarili niya sa pagkakamal ng materyal na mga bagay.

Kayamanan: Ang salitang Griego na ma·mo·nasʹ (mula sa salitang Semitiko) ay puwede ring isaling “Pera.” Dito, ang “Kayamanan” ay ikinumpara sa isang panginoon, o isang klase ng huwad na diyos, pero walang matibay na ebidensiya na ginamit ang salitang ito bilang pangalan ng isang espesipikong bathala.

kapopootan: Ibig sabihin, hindi gaanong bibigyan ng importansiya.​—Tingnan ang study note sa Luc 14:26.

maging alipin: Tingnan ang study note sa Mat 6:24.

Kayamanan: Tingnan ang study note sa Mat 6:24.

ang mga Propeta at ang Kautusan: Dito lang magkabaligtad ang ekspresyong “Kautusan at mga Propeta.” (Mat 5:17; 7:12; 22:40; Luc 16:16) Maliwanag na iisa lang ang ibig sabihin nito (tingnan ang study note sa Mat 5:17), pero mas idiniriin dito ang mga hula sa Kasulatan. Kahit ang Kautusan ay sinasabing humula rin.

Ang Kautusan at mga Propeta: Ang “Kautusan” ay ang mga aklat ng Bibliya mula Genesis hanggang Deuteronomio. Ang “mga Propeta” naman ay ang mga aklat ng hula sa Hebreong Kasulatan. Pero kapag pinagsama ito, ang ekspresyon ay masasabing tumutukoy sa buong Hebreong Kasulatan.​—Mat 5:17; 7:12; 22:40; tingnan ang study note sa Mat 11:13.

nagsisikap nang husto: Ang salitang Griego na ginamit dito ay nagpapakita ng pagiging puspusan. Negatibo ang pagkakaintindi rito ng ilang tagapagsalin ng Bibliya. Iniisip nilang nangangahulugan ito ng marahas na pagkilos o pagdurusa dahil sa karahasan. Pero dahil ang konteksto ay tungkol sa Kaharian ng Diyos na ipinahahayag bilang mabuting balita, masasabing positibo ito at nangangahulugang “pagsisikap na makuha ang isang bagay na gustong-gusto mo.” Maliwanag na inilalarawan nito ang matinding pagsisikap na ginawa ng mga tumugon sa pangangaral ng mabuting balita tungkol sa Kaharian ng Diyos, kung kaya nagkaroon sila ng pag-asa na maging bahagi ng Kahariang iyon.

kudlit: May ilang letrang Hebreo na may maliit na kudlit para maipakitang iba ito sa iba pang letra. Kaya idiniriin ng eksaherasyong ito ni Jesus na ang Salita ng Diyos ay matutupad hanggang sa kaliit-liitang detalye.

isang letra: O “isang kudlit ng isang letra.” Sa alpabetong Hebreo noong panahon ni Jesus, may ilang letrang Hebreo na may maliit na kudlit para maipakitang iba ito sa iba pang letra. Kaya idiniriin ng eksaherasyong ito ni Jesus na ang Salita ng Diyos ay matutupad hanggang sa kaliit-liitang detalye.​—Tingnan ang study note sa Mat 5:18.

seksuwal na imoralidad: Ang salitang Griego na por·neiʹa ay sumasaklaw sa lahat ng uri ng pagtatalik na labag sa sinasabi ng Bibliya. Kasama rito ang pangangalunya, prostitusyon, seksuwal na gawain sa pagitan ng mga walang asawa, pakikipagtalik sa kasekso, at pakikipagtalik sa hayop.—Tingnan sa Glosari.

mangangalunya: Ibig sabihin, magtataksil sa asawa at makikipagtalik sa iba. Ang pandiwang Griego na moi·kheuʹo ay ginamit sa pagsiping ito sa Exo 20:14 at Deu 5:18, kung saan ginamit ang katumbas na terminong Hebreo na na·ʼaphʹ. Sa Bibliya, ang pangangalunya ay “seksuwal na imoralidad” na kusang ginawa ng may-asawa at ng hindi niya asawa. (Ihambing ang study note sa Mat 5:32, kung saan tinalakay ang “seksuwal na imoralidad,” na galing sa salitang Griego na por·neiʹa.) Noong may bisa pa ang Kautusang Mosaiko, ang kusang pakikipagtalik sa asawa o mapapangasawa ng isang lalaki ay itinuturing na pangangalunya.

nangangalunya at nagkakasala sa kaniyang asawa: Dito, ipinapakita ni Jesus na mali ang popular na turo ng mga rabbi na puwedeng diborsiyuhin ang asawang babae “sa kahit anong dahilan.” (Mat 19:3, 9) Hindi naniniwala ang karamihan sa mga Judio na puwede silang magkasala sa kanilang asawang babae ng pangangalunya. Itinuturo kasi ng mga rabbi na ang mga babae lang ang nagtataksil, hindi ang mga lalaki. Dahil ipinakita ni Jesus na iisang pamantayang moral lang ang dapat sundin ng mga asawang lalaki at asawang babae, binigyang-dangal niya ang mga babae at itinaas ang katayuan nila sa lipunan.

seksuwal na imoralidad: Ang salitang Griego na por·neiʹa ay sumasaklaw sa lahat ng uri ng pagtatalik na labag sa sinasabi ng Bibliya. Kasama rito ang pangangalunya, prostitusyon, seksuwal na gawain sa pagitan ng mga walang asawa, pakikipagtalik sa kasekso, at pakikipagtalik sa hayop.—Tingnan sa Glosari.

nangangalunya: Ang pandiwang Griego na moi·kheuʹo ay tumutukoy sa pagtataksil sa asawa at pakikipagtalik sa iba. Sa Bibliya, ang pangangalunya ay “seksuwal na imoralidad” na kusang ginawa ng may-asawa at ng hindi niya asawa. (Ihambing ang study note sa Mat 5:32, kung saan tinalakay ang “seksuwal na imoralidad,” na galing sa salitang Griego na por·neiʹa.) Noong may bisa pa ang Kautusang Mosaiko, ang kusang pakikipagtalik sa asawa o mapapangasawa ng isang lalaki ay itinuturing na pangangalunya.​—Tingnan ang study note sa Mat 5:27; Mar 10:11.

babaeng diniborsiyo: Tumutukoy sa babaeng diniborsiyo nang hindi dahil sa seksuwal na imoralidad.​—Tingnan ang study note sa Mat 5:32.

mga nakauunawa na kailangan nila ang Diyos: O “mga palaisip sa espirituwal na pangangailangan nila.” Lit., “mga namamalimos ng espiritu.” Ang ekspresyong Griego na ginamit dito ay tumutukoy sa mga taong may pangangailangan at alam na alam ito. Ito rin ang salitang ginamit sa Luc 16:20, 22 para tumukoy sa “pulubi” na si Lazaro. Ang pariralang Griego na isinasaling “dukha sa espiritu” sa ilang salin ay nangangahulugang alam na alam ng mga taong ito na dukha sila sa espirituwal at kailangan nila ang Diyos.—Tingnan ang study note sa Luc 6:20.

pulubi: O “dukha.” Ang salitang Griego ay puwedeng tumukoy sa isang taong napakahirap. Ginamit ito para ipakita ang malaking pagkakaiba ng pulubi sa mayamang lalaki sa ilustrasyon ni Jesus. Sa Mat 5:3, ginamit din ang salitang ito sa pariralang Griego na puwedeng literal na isaling “namamalimos ng espiritu,” na tumutukoy sa mga taong alam na alam na dukha sila sa espirituwal at na kailangan nila ang Diyos.​—Tingnan ang study note sa Mat 5:3.

Lazaro: Anyong Griego ng pangalang Hebreo na Eleazar, na nangangahulugang “Tumulong ang Diyos.”

ibigay sa mga aso ang anumang banal . . . ihagis sa mga baboy ang inyong mga perlas: Ayon sa Kautusang Mosaiko, ang mga baboy at aso ay marumi. (Lev 11:7, 27) Puwedeng ibigay sa aso ang laman ng hayop na pinatay ng mabangis na hayop. (Exo 22:31) Pero ipinagbabawal ng tradisyong Judio na ibigay sa aso ang “banal na karne,” o karne ng hayop na inihandog. Sa Mat 7:6, ang mga terminong “aso” at “baboy” ay tumutukoy sa mga taong hindi mapagpahalaga sa espirituwal na kayamanan. Kung paanong walang halaga sa baboy ang perlas at puwede nitong saktan ang nagbigay nito, puwede ring saktan ng mga hindi nagpapahalaga sa espirituwal na kayamanan ang nagbibigay nito sa kanila.

mga anak . . . maliliit na aso: Dahil ang mga aso ay itinuturing na marumi sa Kautusang Mosaiko, madalas gamitin ang terminong ito sa Kasulatan sa negatibong paraan. (Lev 11:27; Mat 7:6; Fil 3:2; Apo 22:15) Pero sa ulat nina Marcos (7:27) at Mateo tungkol sa pakikipag-usap na ito ni Jesus, pareho silang gumamit ng pangmaliit na anyo ng termino para sa aso na nangangahulugang “maliit na aso” o “alagang aso sa bahay,” kaya hindi ito nakakainsulto. Ipinapahiwatig nito na ang ginamit ni Jesus ay isang malambing na termino para sa mga alagang aso sa tahanan ng mga di-Judio. Dahil itinulad ni Jesus ang mga Israelita sa “mga anak” at ang mga di-Judio sa “maliliit na aso,” maliwanag na gusto lang sabihin ni Jesus kung sino ang dapat unahin. Sa isang bahay na may mga anak at aso, ang mga anak muna ang pakakainin.

aso: Ayon sa Kautusang Mosaiko, ang mga aso ay marumi. (Lev 11:27) Lumilitaw na ang mga asong humihimod sa mga sugat ng pulubi ay mga asong-kalye na nangangalkal ng basura. Sa Hebreong Kasulatan, ang terminong “aso” ay madalas gamitin para manghamak. (Deu 23:18, tlb.; 1Sa 17:43; 24:14; 2Sa 9:8; 2Ha 8:13; Kaw 26:11) Sa Mat 7:6, ang terminong “aso” ay tumutukoy sa mga taong hindi mapagpahalaga sa espirituwal na kayamanan. Dahil marumi ang mga aso para sa mga Judio at negatibo ang makasagisag na gamit nito sa Bibliya, ang pagbanggit ng “aso” sa ilustrasyong ito ay malinaw na nagpapakita ng kaawa-awang kalagayan ng pulubing si Lazaro.​—Tingnan ang study note sa Mat 7:6; 15:26.

nasa tabi ng Ama: Lit., “nasa dibdib ng Ama.” Ang ekspresyong ito ay nagpapakita ng espesyal at malapít na kaugnayan. Ang idyomang ito ay malamang na nanggaling sa nakasanayang puwesto ng mga tao noon habang kumakain, kung saan humihilig sila sa dibdib ng malapít nilang kaibigan. (Ju 13:23-25) Kaya inilalarawan dito si Jesus bilang pinakamalapít na kaibigan ni Jehova; siya lang ang lubusang makakapagpakilala kung sino talaga ang Diyos.—Mat 11:27.

sa tabi ni Abraham: Lit., “sa dibdib ni Abraham.” Kapag ang isang indibidwal ay sinabing nasa tabi, o dibdib, ng isa, ipinapakita nito na mayroon silang espesyal at malapít na kaugnayan. (Tingnan ang study note sa Ju 1:18.) Ang idyomang ito ay nanggaling sa nakasanayang puwesto ng mga tao noon habang kumakain, kung saan humihilig sila sa dibdib ng malapít nilang kaibigan.​—Ju 13:23-25.

sa tabi ni Abraham: Lit., “sa dibdib ni Abraham.” Kapag ang isang indibidwal ay sinabing nasa tabi, o dibdib, ng isa, ipinapakita nito na mayroon silang espesyal at malapít na kaugnayan. (Tingnan ang study note sa Ju 1:18.) Ang idyomang ito ay nanggaling sa nakasanayang puwesto ng mga tao noon habang kumakain, kung saan humihilig sila sa dibdib ng malapít nilang kaibigan.​—Ju 13:23-25.

Libingan: O “Hades,” ang libingan ng mga tao sa pangkalahatan.—Tingnan sa Glosari.

sa tabi: Lit., “sa dibdib.”​—Tingnan ang study note sa Luc 16:22.

Nasa kanila si Moises at ang mga Propeta: Tumutukoy sa mga isinulat ni Moises at ng mga propeta, na binabasa kada Sabbath sa mga sinagoga (Gaw 15:21) at nakatulong sana sa kanila na tanggapin si Jesus bilang Mesiyas at Hari na pinili ng Diyos.