magpatibay: O “magpayo.” Ang pangngalang Griego na pa·raʹkle·sis, na literal na nangangahulugang “pagtawag sa isa para tabihan ka,” ay kadalasan nang tumutukoy sa pagpapatibay (Gaw 13:15; Fil 2:1) o pag-aliw (Ro 15:4; 2Co 1:3, 4; 2Te 2:16). Ang terminong ito at ang kaugnay nitong pandiwa na pa·ra·ka·leʹo, na ginamit sa talatang ito, ay puwede ring isaling “pagpapayo,” gaya ng mababasa sa ibang konteksto. (1Te 2:3; 1Ti 4:13; Heb 12:5) Dahil saklaw ng kahulugan ng mga terminong Griegong ito ang pagpapayo, pag-aliw, at pagpapatibay, ipinapakita nito na kahit kailan, ang isang Kristiyano ay hindi dapat magpayo sa paraang masakit at walang galang.

pinapatibay . . . inaaliw: Gumamit dito si Pablo ng dalawang pangngalang Griego na pareho ang kahulugan. Malawak ang kahulugan ng salitang isinaling “pinapatibay” (pa·raʹkle·sis). Puwede itong isaling “pinapatibay,” gaya dito at sa iba pang teksto (Gaw 13:15; Heb 6:18), “payo” (1Te 2:3; 1Ti 4:13; Heb 12:5), o “kaaliwan” (Ro 15:4, tlb.; 2Co 1:3, 4; 2Te 2:16). (Tingnan ang study note sa Ro 12:8.) Ang isa pang salitang Griego (pa·ra·myʹthi·on), na isinaling “inaaliw,” ay mula sa pandiwang Griego na nangangahulugang “aliwin; pasayahin” o “makipag-usap nang mabait.” (Ihambing ang study note sa 1Co 14:3.) Lumilitaw na sinasabi dito ni Pablo na kung papatibayin at aaliwin ng mga taga-Filipos ang isa’t isa, mapapatibay nila ang buklod ng pagkakaisa ng kongregasyon.—Fil 2:2.

nagmamalasakit kayo sa isa’t isa: O “may anumang pagbabahagi ng espiritu.” Ang ekspresyong ito ay tumutukoy sa malapít na ugnayan ng mga indibidwal na nagbibigayan at may malasakit sa isa’t isa. (Tingnan ang study note sa Gaw 2:42, kung saan ipinaliwanag ang salitang Griego para sa “pagbabahagi; pakikipagsamahan.”) Dito at sa sumunod na talata, sinasabi ni Pablo na kung magkakasamang aabót ng espirituwal na mga tunguhin ang mga Kristiyano at magpapagabay sa banal na espiritu ng Diyos, magkakaroon sila ng pagkakaisa na hindi masisira ng sanlibutang ito. (Tingnan ang study note sa Fil 2:2.) Sinabi ng isang diksyunaryo sa Bibliya tungkol sa salitang Griego na ginamit sa talatang ito: “Para maging mapagbigay ang isa, kailangan niyang isipin na nakatataas sa kaniya ang iba.”—2Co 13:14; tingnan ang study note sa Ju 17:21.

pagmamahalan: Sa kontekstong ito, ang salitang Griego na splagkhʹnon ay nagpapahiwatig ng isang damdaming nadarama sa kaloob-looban ng isang tao, isang matinding emosyon.—Tingnan ang study note sa 2Co 6:12.

pagmamahal: O “magiliw na pagmamahal.” Ang salitang Griego na ginamit dito, splagkhʹnon, ay literal na tumutukoy sa mga laman-loob. Kaya sa Gaw 1:18, isinalin itong “laman-loob [bituka].” Sa konteksto (2Co 6:12), ang salitang ito ay nagpapahiwatig ng isang damdaming nadarama sa kaloob-looban ng isang tao, isang matinding emosyon. Isa ito sa pinakamapuwersang salita sa Griego para sa pagkadama ng awa.

maging isa: O “magkaisa.” Ipinanalangin ni Jesus na “maging isa” sana ang tunay na mga tagasunod niya, o magkaisa sila sa pagsasakatuparan ng iisang layunin, kung paanong siya at ang kaniyang Ama ay “iisa,” o nagkakaisa sa kaisipan at nagtutulungan. (Ju 17:22) Sa 1Co 3:6-9, inilarawan ni Pablo ang pagkakaisang ito ng mga ministrong Kristiyano habang gumagawa silang magkakasama bilang mga kamanggagawa ng Diyos.—Tingnan ang 1Co 3:8 at study note sa Ju 10:30; 17:11.

lubusang nagkakaisa: Ang salitang Griego na ginamit dito (synʹpsy·khos) ay kombinasyon ng mga salitang syn (kasama; magkasama) at psy·kheʹ, na isinasalin kung minsan na “kaluluwa,” at ang kombinasyong ito ay puwedeng isaling “nagkakaisa.” Ginamit ito ni Pablo at ang iba pang ekspresyon sa kontekstong ito para idiin na kailangang pagsikapan ng mga Kristiyano sa Filipos na magkaisa.—Tingnan ang study note sa Fil 2:1.

nakipagsamahan sila sa isa’t isa: O “ibinahagi nila sa isa’t isa ang taglay nila.” Ang pangunahing kahulugan ng salitang Griego na koi·no·niʹa ay “pagbabahagi; pakikipagsamahan.” Ilang beses na ginamit ni Pablo ang salitang ito sa mga liham niya. (1Co 1:9; 10:16; 2Co 6:14; 13:14) Ipinapakita ng konteksto na ang tinutukoy dito ay hindi lang basta pagiging magkakilala kundi pagiging matalik na magkaibigan.

nagpapasigla at umaaliw: Ang mga salitang Griego na pa·raʹkle·sis (isinaling “nagpapasigla”) at pa·ra·my·thiʹa (isinaling “umaaliw”) ay parehong nangangahulugang “pampatibay,” pero ang salitang pa·ra·my·thiʹa ay nagpapahiwatig ng mas matinding pagmamalasakit at pang-aaliw. Ang kaugnay na pandiwang pa·ra·my·theʹo·mai ay ginamit sa Ju 11:19, 31 para sa mga Judiong umaliw kina Maria at Marta nang mamatay ang kapatid nilang si Lazaro.—Tingnan din ang 1Te 5:14, kung saan ang pandiwang ito ay isinaling “patibayin.”

nagmamalasakit kayo sa isa’t isa: O “may anumang pagbabahagi ng espiritu.” Ang ekspresyong ito ay tumutukoy sa malapít na ugnayan ng mga indibidwal na nagbibigayan at may malasakit sa isa’t isa. (Tingnan ang study note sa Gaw 2:42, kung saan ipinaliwanag ang salitang Griego para sa “pagbabahagi; pakikipagsamahan.”) Dito at sa sumunod na talata, sinasabi ni Pablo na kung magkakasamang aabót ng espirituwal na mga tunguhin ang mga Kristiyano at magpapagabay sa banal na espiritu ng Diyos, magkakaroon sila ng pagkakaisa na hindi masisira ng sanlibutang ito. (Tingnan ang study note sa Fil 2:2.) Sinabi ng isang diksyunaryo sa Bibliya tungkol sa salitang Griego na ginamit sa talatang ito: “Para maging mapagbigay ang isa, kailangan niyang isipin na nakatataas sa kaniya ang iba.”—2Co 13:14; tingnan ang study note sa Ju 17:21.

lubusang nagkakaisa: Ang salitang Griego na ginamit dito (synʹpsy·khos) ay kombinasyon ng mga salitang syn (kasama; magkasama) at psy·kheʹ, na isinasalin kung minsan na “kaluluwa,” at ang kombinasyong ito ay puwedeng isaling “nagkakaisa.” Ginamit ito ni Pablo at ang iba pang ekspresyon sa kontekstong ito para idiin na kailangang pagsikapan ng mga Kristiyano sa Filipos na magkaisa.—Tingnan ang study note sa Fil 2:1.

Huwag tayong maging mapagmataas: Matapos pagkumparahin ni Pablo ang “mga gawa ng laman” at “mga katangian na bunga ng espiritu” (Gal 5:19-23), idinagdag niya ang payong mababasa sa talatang ito. Ang salitang Griego na isinaling “mapagmataas” (ke·noʹdo·xos) ay literal na nangangahulugang “walang-kuwentang kaluwalhatian.” Sa Kristiyanong Griegong Kasulatan, dito lang lumitaw ang salitang ito. Ayon sa isang diksyunaryo, nangangahulugan itong “masyadong mataas ang tingin sa sarili, hangang-hanga sa sarili, mayabang.” Nagpapahiwatig ito ng matinding kagustuhan ng isa na mapuri kahit wala namang dahilan para purihin siya. Ang kaugnay nitong salitang Griego ay isinaling “pagmamataas” sa Fil 2:3.

kapakumbabaan: Ang isang taong mapagpakumbaba ay hindi mapagmataas o arogante. Makikita ang kapakumbabaan sa pananaw ng isang tao sa sarili niya kung ikukumpara sa Diyos at sa iba. Hindi ito kahinaan, kundi isang kalagayan ng isip na kalugod-lugod sa Diyos. Ang mga Kristiyanong tunay na mapagpakumbaba ay nakakagawang magkakasama nang may pagkakaisa. (Efe 4:2; Fil 2:3; Col 3:12; 1Pe 5:5) Sa Kristiyanong Griegong Kasulatan, ang salitang ta·pei·no·phro·syʹne, na isinalin ditong “kapakumbabaan,” ay mula sa mga salitang ta·pei·noʹo, “gawing mababa,” at phren, “ang isip.” Kaya ang literal na salin nito ay “kababaan ng isip.” Ang kaugnay na terminong ta·pei·nosʹ ay isinalin ding “mapagpakumbaba.”—Mat 11:29; San 4:6; 1Pe 5:5; tingnan ang study note sa Mat 11:29.

pagmamataas: O “egotismo.” Pagkakaroon ng masyadong mataas na tingin sa sarili.—Tingnan ang study note sa Gal 5:26, kung saan ang kaugnay na salitang Griego ay isinaling “mapagmataas.”

maging mapagpakumbaba: O “magkaroon ng kababaan ng isip.”—Tingnan ang study note sa Gaw 20:19.

ituring ang iba na nakatataas sa inyo: O “ituring ang iba na mas mahalaga sa inyo.”—Ro 12:3; 1Co 10:24; Fil 2:4.

Patuloy ninyong tularan ang pag-iisip: Ipinapakita sa konteksto na kailangang tularan ang kapakumbabaan ni Jesus.—Fil 2:3, 4.

kahit umiiral siya sa anyong Diyos: Ang ekspresyong Griego dito na isinaling ‘anyo’ (mor·pheʹ) ay pangunahin nang tumutukoy sa “katangian; hitsura; hugis; pagkakahawig sa iba.” Bago bumaba sa lupa si Jesus, isa siyang espiritu, kung paanong “ang Diyos ay Espiritu.” (Ju 4:24 at study note) Ito rin ang terminong Griego na ginamit nang sabihing “nag-anyong alipin” si Jesus noong “naging tao” siya.—Ju 1:14; Fil 2:7.

hindi man lang niya inisip na maging kapantay ng Diyos: O “hindi niya inisip na puwede niyang maabót ang posisyon ng Diyos.” Dito, pinapasigla ni Pablo ang mga taga-Filipos na tularan ang napakagandang katangiang ito ni Jesus. Sa Fil 2:3, sinabi sa kanila ni Pablo: “Maging mapagpakumbaba at ituring ang iba na nakatataas sa inyo.” Sinabi pa niya sa talata 5: “Patuloy ninyong tularan ang pag-iisip ni Kristo Jesus.” Malinaw kay Jesus na nakatataas sa kaniya ang Diyos, at hindi niya ginusto na “maging kapantay ng Diyos.” Sa halip, “nagpakababa siya at naging masunurin hanggang kamatayan.” (Fil 2:8; Ju 5:30; 14:28; 1Co 15:24-28) Ibang-iba si Jesus sa Diyablo, na nanulsol kay Eva na pantayan ang Diyos. (Gen 3:5) Kitang-kita kay Jesus ang puntong idinidiin ni Pablo—napakahalaga ng kapakumbabaan at pagkamasunurin sa Maylalang, ang Diyos na Jehova.—Tingnan ang study note sa maging sa talatang ito.

maging: Ang pangngalang Griego na ginamit dito (har·pag·mosʹ; lit., “isang bagay na aagawin”) ay mula sa pandiwang har·paʹzo, na pangunahin nang nangangahulugang “agawin; nakawin.” May mga nagsasabi na ang terminong ito ay tumutukoy sa panghahawakan ng isa sa isang bagay na dati na niyang taglay. Pero hindi kailanman ginamit sa Kasulatan ang terminong Griegong ito sa ganiyang konteksto. Sa halip, madalas itong tumbasan ng ekspresyong “nakawin,” ‘agawin,’ o iba pang kahawig nito. (Mat 11:12; 12:29; 13:19; Ju 6:15; 10:12, 28, 29; Gaw 8:39; 23:10; 2Co 12:2, 4; 1Te 4:17; Jud 23; Apo 12:5) Kung ‘hindi man lang inisip ni Jesus na maging kapantay ng Diyos,’ ibig sabihin, hindi siya kailanman naging kapantay ng Diyos.

Ang Diyos ay Espiritu: Ang salitang Griego na pneuʹma ay ginamit dito para tumukoy sa isang espiritung persona. (Tingnan sa Glosari, “Ruach; Pneuma.”) Ipinapakita ng Kasulatan na ang Diyos, ang niluwalhating si Jesus, at ang mga anghel ay mga espiritu. (1Co 15:45; 2Co 3:17; Heb 1:14) Malaki ang kaibahan ng mga espiritu sa mga tao, at hindi natin sila nakikita. Ang mga espiritu ay may “espiritung katawan,” na di-hamak na nakakahigit sa “pisikal na katawan.” (1Co 15:44; Ju 1:18) Kahit sinasabi ng mga manunulat ng Bibliya na ang Diyos ay may mukha, mata, tainga, kamay, at iba pa, ang mga iyon ay mga paglalarawan lang para tulungan ang mga tao na mas makilala ang Diyos. Malinaw na ipinapakita ng Kasulatan na may personalidad ang Diyos. Naninirahan din ang Diyos sa isang lugar na hindi bahagi ng pisikal na uniberso, kaya sinabi ni Kristo na “pupunta [siya] sa Ama.” (Ju 16:28) Sinabi sa Heb 9:24 na ang Kristo ay papasok “sa langit mismo,” sa “harap . . . ng Diyos para sa atin.”

iniwan niya ang lahat ng taglay niya: Ang salitang Griego na isinalin ditong “iniwan . . . ang lahat ng taglay” ay literal na nangangahulugang “alisin ang laman ng isang bagay.” Ginamit ni Pablo ang salitang ito para ilarawan ang ginawa ni Jesus nang iwan niya ang buhay niya bilang espiritu para mabuhay at magdusa bilang tao sa lupa. Di-gaya ng mga anghel na nagkakatawang-tao sandali para makita sila ng mga tao, lubusang iniwan ni Jesus ang kaniyang katawang espiritu, pati na ang kaluwalhatian at mga pribilehiyo niya noon. Walang-wala ang anumang sakripisyo ng sinumang tao kung ikukumpara sa sakripisyo ni Jesus para mapasaya ang Diyos.

kahit umiiral siya sa anyong Diyos: Ang ekspresyong Griego dito na isinaling ‘anyo’ (mor·pheʹ) ay pangunahin nang tumutukoy sa “katangian; hitsura; hugis; pagkakahawig sa iba.” Bago bumaba sa lupa si Jesus, isa siyang espiritu, kung paanong “ang Diyos ay Espiritu.” (Ju 4:24 at study note) Ito rin ang terminong Griego na ginamit nang sabihing “nag-anyong alipin” si Jesus noong “naging tao” siya.—Ju 1:14; Fil 2:7.

nang ipanganak siya bilang tao: Lit., “nang masumpungan siya sa anyong tao.”—Tingnan ang study note sa Fil 2:6.

pahirapang tulos: O “tulos na pambitay.” Ipinakita ni Jesus ang pinakamagandang halimbawa ng kapakumbabaan at pagkamasunurin nang buong puso niyang ibigay ang buhay niya para ‘mamatay sa pahirapang tulos,’ kahit na inakusahan siyang kriminal at mamumusong. (Mat 26:63-66; Luc 23:33; tingnan sa Glosari, “Tulos”; “Pahirapang tulos.”) Malinaw niyang napatunayan na makakapanatiling tapat ang mga tao kay Jehova sa harap ng pinakamatinding pagsubok.—Ju 5:30; 10:17; Heb 12:2.

pabor ng Diyos: O “walang-kapantay na kabaitan; di-sana-nararapat na kabaitan.” Ang salitang Griego na khaʹris ay lumitaw nang mahigit 150 beses sa Kristiyanong Griegong Kasulatan at may iba’t ibang kahulugan, depende sa konteksto. Kapag tumutukoy sa walang-kapantay na kabaitang ipinapakita ng Diyos sa mga tao, inilalarawan ng salitang ito ang isang regalo na ibinibigay ng Diyos dahil sa pagkabukas-palad niya, kabaitan, at pag-ibig nang walang inaasahang kapalit. Hindi ito tinatanggap ng isa dahil sa anumang nagawa niya; ibinigay lang ito sa kaniya dahil sa pagiging bukas-palad ng pinagmulan nito. (Ro 4:4; 11:6) Ang terminong ito ay hindi naman nangangahulugang hindi karapat-dapat tumanggap ng ganitong kabaitan ang isa, dahil si Jesus mismo ay tumanggap nito mula sa Diyos. Kapag ginagamit ang terminong ito para kay Jesus, angkop lang na isalin itong “pabor ng Diyos,” gaya sa talatang ito. (Luc 2:40) Sa ibang konteksto, ang terminong Griego ay isinasaling “pinapaboran,” “kusang-loob na abuloy,” o “tulong.”​—Luc 1:30, tlb.; 1Co 16:3; 2Co 8:19.

dahil sa pangalan ko: Sa Bibliya, ang terminong “pangalan” ay tumutukoy kung minsan sa mismong tao na nagtataglay nito, sa reputasyon niya, at sa lahat ng kinakatawan niya. (Tingnan ang study note sa Mat 6:9.) Ang pangalan ni Jesus ay kumakatawan din sa awtoridad at posisyong ibinigay sa kaniya ng kaniyang Ama. (Mat 28:18; Fil 2:9, 10; Heb 1:3, 4) Ipinapaliwanag dito ni Jesus na kapopootan ang mga tagasunod niya dahil sa kinakatawan ng pangalan niya—ang posisyon niya bilang hinirang ng Diyos na Tagapamahala, ang Hari ng mga hari, na dapat sundin ng lahat ng tao para magkaroon sila ng buhay na walang hanggan.—Tingnan ang study note sa Ju 15:21.

binigyan: Ang pandiwang Griego na ginamit dito (kha·riʹzo·mai) ay kaugnay ng terminong Griego na madalas isaling “walang-kapantay na kabaitan” pero puwede ring isaling “pabor ng Diyos.” (Ju 1:14 at study note) Sa kontekstong ito, ang ginamit na termino ay nagpapakita ng nag-uumapaw na pagkabukas-palad at kabaitan ng Diyos nang bigyan niya si Jesus ng “pangalang nakahihigit sa lahat ng iba pang pangalan.” Dahil ang Diyos ang nagbigay ng ganiyang pangalan sa Anak niyang si Jesus, ipinapakita nito na ang Ama ay mas dakila at na siya ang ulo ni Jesus. (Ju 14:28; 1Co 11:3) Kaya ang anumang karangalan na tanggapin ni Jesus dahil sa mataas na posisyong ito ay “para sa ikaluluwalhati ng Diyos na Ama.”—Fil 2:11.

pangalang: Sa Bibliya, malawak ang kahulugan ng terminong ‘pangalan.’ (Tingnan ang study note sa Mat 24:9.) Dito, ang “pangalang” tinanggap ni Jesus mula sa Diyos ay kumakatawan sa awtoridad at posisyong ibinigay sa kaniya ng kaniyang Ama. Ipinapakita ng konteksto sa kabanata 2 ng Filipos na tinanggap ni Jesus ang “pangalang nakahihigit sa lahat” matapos siyang buhaying muli.—Mat 28:18; Fil 2:8, 10, 11; Heb 1:3, 4.

iba pang pangalan: Sa literal na salin ng pananalitang Griego na ito (“bawat pangalan,” Kingdom Interlinear), na ginamit sa maraming Bibliya, para bang nakahihigit ang pangalan ni Jesus sa pangalan ng Diyos. Pero hindi iyan kaayon ng konteksto, dahil sinabi ni Pablo na ‘ang Diyos ang nagbigay kay Jesus ng isang nakatataas na posisyon at ng pangalang ito.’ Isa pa, ang salitang Griego para sa “bawat (lahat)” ay puwede ring isalin sa ilang konteksto na “lahat ng iba pa.” Ang ilang halimbawa ay nasa Luc 13:2; 21:29; Fil 2:21. Kaya ang konteksto at ang pagkakagamit ng salitang Griegong ito sa ibang bahagi ng Bibliya ay sumusuporta sa saling ‘iba pa.’ Sinasabi dito ni Pablo na ang pangalan ni Jesus ay nakahihigit sa lahat ng iba pang pangalan—hindi kasama diyan ang kay Jehova, na siyang nagbigay kay Jesus ng pangalan.—Tingnan din ang 1Co 15:28.

sa pangalan ng: Ang terminong Griego para sa “pangalan” (oʹno·ma) ay hindi lang tumutukoy sa personal na pangalan. Sa kontekstong ito, tumutukoy ito sa pagkilala sa awtoridad at posisyon ng Ama at ng Anak, pati na sa papel ng banal na espiritu. Sa paggawa nito, nagkakaroon ang isa ng bagong kaugnayan sa Diyos.—Ihambing ang study note sa Mat 10:41.

lumuhod sa pangalan ni Jesus ang lahat ng tuhod: Ang pagluhod ng lahat ng nilalang na nasa langit at lupa “sa pangalan ni Jesus” ay nangangahulugang kinikilala nila ang posisyon niya at nagpapasakop sila sa kaniyang awtoridad.—Tingnan ang study note sa Mat 28:19.

ang mga . . . nasa ilalim ng lupa: Lumilitaw na tumutukoy sa mga patay, na sinabi ni Jesus na “nasa mga libingan.” (Ju 5:28, 29) Kapag binuhay na silang muli mula sa Libingan, kailangan din nilang magpasakop sa awtoridad ni Kristo at “hayagang kilalanin . . . na si Jesu-Kristo ay Panginoon para sa ikaluluwalhati ng Diyos na Ama.”—Fil 2:11.

hayagan mong sinasabi: Ang salitang Griego na ho·mo·lo·geʹo ay isinaling “inaamin” sa ilang Bibliya. Sa maraming diksyunaryo, ang salitang ito ay nangangahulugang “ihayag (kilalanin nang hayagan).” Sa talata 10, ang pandiwang ito ay isinalin namang “ipinahahayag.” Sinasabi dito ni Pablo na hindi sapat na basta manampalataya ang mga Kristiyano; dapat nila itong ihayag para maligtas sila. (Aw 40:9, 10; 96:2, 3, 10; 150:6; Ro 15:9) Hindi lang nila isang beses gagawin ang ganitong paghahayag sa publiko, gaya ng sa panahon ng bautismo, kundi patuloy nila itong gagawin kapag nagtitipon silang kasama ng mga kapananampalataya nila at kapag naghahayag sila ng mabuting balita ng kaligtasan sa mga di-sumasampalataya.​—Heb 10:23-25; 13:15.

si Jesus ay Panginoon: Noong nasa lupa si Jesus, tinatawag siyang “Panginoon” bilang paggalang, kahit ng mga hindi niya tagasunod. Tanda rin ng paggalang ang pagtawag sa kaniya ng Samaritana na “Ginoo.” Malawak ang kahulugan ng salitang Griego (Kyʹri·os) na ginamit ng mga manunulat ng Bibliya, at puwede itong isaling “Ginoo” o “Panginoon” depende sa konteksto. (Mat 8:2; Ju 4:11) Pero ipinahiwatig ni Jesus na kapag tinatawag siyang Panginoon ng mga alagad (estudyante) niya, tinatanggap nilang sila ay mga alipin niya. (Ju 13:13, 16) Nang mamatay si Jesus, buhaying muli, at iluklok sa mas mataas na posisyon sa langit, naging mas malalim pa ang kahulugan ng titulo niyang Panginoon. Dahil sa isinakripisyo niyang buhay, nabili ni Jesus ang kaniyang mga tagasunod kaya siya na ang kanilang May-ari (1Co 7:23; 2Pe 2:1; Jud 4; Apo 5:9, 10) at Hari (Col 1:13; 1Ti 6:14-16; Apo 19:16). Kung tinatanggap ng isang tao si Jesus bilang Panginoon, hindi sapat na tawagin lang siya sa titulong iyan. Dapat kilalanin ng mga tunay na Kristiyano ang posisyon niya at sundin siya.​—Mat 7:21; Fil 2:9-11.

Panginoon: Ang salitang Griego na ginamit dito, Kyʹri·os (Panginoon), ay karaniwan nang ginagamit sa Kasulatan bilang pangngalan. Pero isa talaga itong pang-uri na tumutukoy sa pagkakaroon ng kapangyarihan (kyʹros) o awtoridad. Makikita ang salitang ito sa bawat aklat sa Kristiyanong Griegong Kasulatan maliban sa liham ni Pablo kay Tito at sa mga liham ni Juan. Bilang Anak at Lingkod na nilalang ng Diyos, tama lang na tawagin ni Jesu-Kristo na “Panginoon” (Kyʹri·os) ang kaniyang Ama at Diyos (Ju 20:17), ang kaniyang Ulo, na may mas malaking awtoridad at kapangyarihan kaysa sa kaniya. (Mat 11:25; 1Co 11:3) Pero sa Bibliya, ang titulong “Panginoon” ay hindi lang tumutukoy sa Diyos na Jehova. Ginagamit din ito para kay Jesu-Kristo (Mat 7:21; Ro 1:4, 7), sa isa sa matatanda sa langit na nakita ni Juan sa pangitain (Apo 7:13, 14), sa mga anghel (Dan 12:8), sa mga tao (Gaw 16:16, 19, 30; isinalin ditong “amo” o “ginoo”), at sa huwad na mga diyos (1Co 8:5). Sinasabi ng ilan na ang pariralang “si Jesus ay Panginoon” ay nangangahulugang iisa lang sila ng kaniyang Ama na si Jehova. Pero malinaw sa konteksto na hindi iyan totoo, dahil “binuhay siyang [Jesus] muli ng Diyos.” Ang awtoridad ni Jesus bilang Panginoon ay galing sa kaniyang Ama.​—Mat 28:18; Ju 3:35; 5:19, 30.​—Tingnan ang study note sa si Jesus ay Panginoon sa talatang ito.

si Jesus ay Panginoon: Noong nasa lupa si Jesus, tinatawag siyang “Panginoon” bilang paggalang, kahit ng mga hindi niya tagasunod. Tanda rin ng paggalang ang pagtawag sa kaniya ng Samaritana na “Ginoo.” Malawak ang kahulugan ng salitang Griego (Kyʹri·os) na ginamit ng mga manunulat ng Bibliya, at puwede itong isaling “Ginoo” o “Panginoon” depende sa konteksto. (Mat 8:2; Ju 4:11) Pero ipinahiwatig ni Jesus na kapag tinatawag siyang Panginoon ng mga alagad (estudyante) niya, tinatanggap nilang sila ay mga alipin niya. (Ju 13:13, 16) Nang mamatay si Jesus, buhaying muli, at iluklok sa mas mataas na posisyon sa langit, naging mas malalim pa ang kahulugan ng titulo niyang Panginoon. Dahil sa isinakripisyo niyang buhay, nabili ni Jesus ang kaniyang mga tagasunod kaya siya na ang kanilang May-ari (1Co 7:23; 2Pe 2:1; Jud 4; Apo 5:9, 10) at Hari (Col 1:13; 1Ti 6:14-16; Apo 19:16). Kung tinatanggap ng isang tao si Jesus bilang Panginoon, hindi sapat na tawagin lang siya sa titulong iyan. Dapat kilalanin ng mga tunay na Kristiyano ang posisyon niya at sundin siya.​—Mat 7:21; Fil 2:9-11.

hayagang kilalanin: O “ipahayag; aminin.” Batay sa konteksto, ang pagkilalang ito ay nagpapakitang kumbinsido ang isa na binuhay-muli ni Jehova si Jesus.—Ihambing ang study note sa Ro 10:9.

si Jesu-Kristo ay Panginoon: Tingnan ang study note sa Ro 10:9.

Panginoon: Tingnan ang study note sa Ro 10:9. May mga nagsasabi na ang pariralang “si Jesu-Kristo ay Panginoon” ay nangangahulugang iisa lang sila ng kaniyang Amang si Jehova. Pero hindi iyan kaayon ng konteksto, na nagsasabi: “Binigyan siya ng Diyos ng isang nakatataas na posisyon at ng pangalang nakahihigit sa lahat ng iba pang pangalan.”—Fil 2:9; tingnan ang study note sa Ro 10:9.

kasama ninyo ako . . . wala ako riyan: Ginamit dito ni Pablo ang salitang Griego na pa·rou·siʹa para tumukoy sa panahong makakasama siya ng mga Kristiyano sa Filipos. Ang ganiyang kahulugan ay batay sa iba pang sinabi ni Pablo sa tekstong ito, kung saan ginamit din niya ang salitang Griego na a·pou·siʹa, na tumutukoy sa panahong hindi niya sila kasama, kabaligtaran ng pa·rou·siʹa. Ginamit din ang salitang Griego na pa·rou·siʹa para tumukoy sa di-nakikitang presensiya ni Jesu-Kristo mula nang gawin siyang Mesiyanikong Hari sa langit sa pasimula ng mga huling araw ng sistemang ito.—Tingnan ang study note sa Mat 24:3; 1Co 15:23; Fil 1:26.

patuloy rin ninyong gawin ang buong makakaya ninyo: Ang salitang Griego na ginamit dito ay pangunahin nang nangangahulugang “makamit; maabot; maisakatuparan.” Pero ang anyo ng pandiwa sa talatang ito ay nagpapakita ng patuluyang pagkilos, kaya nangangahulugan ito ng patuloy na pagsisikap para maisakatuparan ang isang bagay.

presensiya: Ang salitang Griego na pa·rou·siʹa (“pagparito” sa maraming salin) ay literal na nangangahulugang “pagiging nasa tabi.” Tumutukoy ito sa presensiya sa isang yugto ng panahon sa halip na sa mismong pagdating. Ang ganitong kahulugan ng pa·rou·siʹa ay makikita sa Mat 24:37-39, kung saan ang “panahon ni Noe . . . bago ang Baha” ay ikinumpara sa “presensiya ng Anak ng tao.” Sa Fil 2:12, ginamit ni Pablo ang salitang ito para tukuyin ang panahong “kasama” siya ng mga kapuwa niya Kristiyano, kabaligtaran ng panahong “wala” siya.

sa panahon ng kaniyang presensiya: Unang ginamit ang terminong ito sa Mat 24:3, kung saan tinanong si Jesus ng ilan sa mga alagad niya tungkol sa “tanda ng presensiya” niya. Tumutukoy ito sa presensiya ni Jesu-Kristo mula sa panahong iluklok siya sa langit bilang Mesiyanikong Hari sa pasimula ng huling mga araw ng sistemang ito. Ang salitang Griego na isinaling “presensiya” ay pa·rou·siʹa. Sa maraming Bibliya, isinalin itong “pagparito,” pero literal itong nangangahulugang “pagiging nasa tabi.” Ang presensiya niya ay tumutukoy sa isang yugto ng panahon sa halip na sa mismong pagdating. Ang ganitong kahulugan ng pa·rou·siʹa ay makikita sa Mat 24:37-39, kung saan ang “panahon ni Noe . . . bago ang Baha” ay ikinumpara sa “presensiya ng Anak ng tao.” Sa Fil 2:12, ginamit din ni Pablo ang pa·rou·siʹa para tukuyin ang panahong “kasama” siya ng mga kapuwa niya Kristiyano, kabaligtaran ng panahong “wala” siya. (Tingnan ang study note sa 1Co 16:17.) Kaya ipinapaliwanag ni Pablo na ang pagkabuhay-muli tungo sa langit ng mga kay Kristo, o mga pinahirang kapatid niya at kasamang tagapamahala, ay magaganap mga ilang panahon pagkatapos iluklok si Jesus sa langit bilang Hari ng Kaharian ng Diyos.

kapag kasama na ninyo akong muli: Ginamit sa pariralang Griego na ito ang pangngalang pa·rou·siʹa, na literal na nangangahulugang “pagiging nasa tabi.” Madalas itong isalin na “presensiya,” partikular na kapag tinutukoy ang di-nakikitang presensiya ni Jesu-Kristo. (Mat 24:37; 1Co 15:23) Dito, ginamit ni Pablo ang terminong ito nang sabihin niyang gusto niyang makasama ang mga Kristiyano sa Filipos. Ang saling “kasama” ay kaayon ng pagkakagamit ni Pablo sa terminong pa·rou·siʹa sa Fil 2:12 (tingnan ang study note) para tukuyin ang panahong “kasama” siya ng mga kapuwa niya Kristiyano, kabaligtaran ng panahong “wala” siya.—Tingnan ang study note sa Mat 24:3; 1Co 16:17.

pinasisigla kayo ng: O “kumikilos sa loob ninyo ang.” Dalawang beses na lumitaw sa talatang ito ang salitang Griego na e·ner·geʹo; ang una ay isinaling “pinasisigla” at ang isa pa ay “ibinibigay sa inyo ang . . . lakas para kumilos.” Ang banal na espiritu, o aktibong puwersa ng Diyos, ang mapagkukunan ng di-nauubos na kapangyarihan, o lakas, sa uniberso. Ito ang ginamit ng Diyos para lalangin ang lahat ng bagay. (Gen 1:2; Aw 104:30; Isa 40:26) Banal na espiritu rin ang ibinibigay ni Jehova sa mga lingkod niya na nangangailangan ng “lakas para kumilos” kapag nanghihina sila. (Isa 40:31) Nakakatulong din ang espiritu ni Jehova para mapasulong ng isa ang kakayahan niya ayon sa pangangailangan. (Luc 11:13; 2Co 4:7) Madalas itong maranasan ni apostol Pablo; ibinibigay niya ang buo niyang makakaya sa paglilingkod, at pinupunan ng Diyos ang anumang kulang.—Fil 4:13; Col 1:29.

ibinibigay sa inyo ang pagnanais: Dahil sa pagkasira ng loob, mga pagkabigo, at iba pang bagay, nawawalan ng pagnanais ang ilang lingkod ng Diyos na patuloy na maglingkod—o mabuhay pa nga. (1Ha 19:4; Aw 73:13, 14; Jon 4:2, 3) Ipinapakita dito ni Pablo na kung nawawalan ng ganitong pagnanais ang isang tao, handa siyang tulungan ng Diyos, lalo na kung lalapit siya sa Kaniya.—Aw 51:10, 11; 73:17, 18.

hindi nagbubulong-bulungan: Ang pagbubulong-bulungan ay pagrereklamo o pag-uusap tungkol sa di-magagandang bagay, na kadalasan nang ginagawa nang pabulong at patagô. Gusto ng mga mahilig magbulong-bulungan na maimpluwensiyahan ang iba. Posibleng napakahalaga sa kanila ng damdamin at opinyon nila o ng estado nila, at kinukuha nila ang simpatiya ng iba sa halip na tulungan ang mga ito na itaguyod ang kalooban ng Diyos. Puwede itong maging dahilan ng pagkakabaha-bahagi ng mga lingkod ni Jehova at makahadlang sa pagsisikap nilang magkaisa. Noong mga 55 C.E., ipinaalala ni Pablo sa kongregasyon sa Corinto na nagalit si Jehova sa pagbubulong-bulungan ng mga Israelita noon sa ilang. (Tingnan ang study note sa 1Co 10:10.) Pero hindi lahat ng pagrereklamo ay masama sa paningin ng Diyos. Ang salitang Griego na ginamit dito ay lumitaw rin sa Gaw 6:1, na nagsasabing “nagsimulang magreklamo” ang mga Judiong nagsasalita ng Griego sa Jerusalem dahil napapabayaan sa pamamahagi ng pagkain ang mga biyuda nila. Dahil diyan, gumawa ng paraan ang mga apostol para maituwid ito.—Gaw 6:1-6.

Huwag din tayong magbulong-bulungan, gaya ng ginawa ng ilan sa kanila: Ang mga Israelita ay nagbulong-bulungan, o nagreklamo, laban kay Jehova sa maraming pagkakataon. Halimbawa, galit na galit sila kina Moises at Aaron nang mag-ulat ng negatibo ang 10 sa 12 espiya na isinugo para matyagan ang lupain ng Canaan. Gusto pa nga nilang palitan si Moises bilang lider at bumalik na lang sa Ehipto. (Bil 14:1-4) Pagkatapos, “nagsimulang magbulong-bulungan ang buong bayan” dahil sa pagpatay sa mga rebeldeng sina Kora, Datan, at Abiram at sa mga kumampi sa kanila. Lumilitaw na iniisip ng mga nagbubulong-bulungan na hindi makatarungan ang pagpatay sa mga taong iyon, at marami ang naapektuhan ng mapagreklamong saloobin nila. Kaya nagpadala si Jehova ng salot na pumatay sa 14,700 Israelita. (Bil 16:41, 49) Para kay Jehova, ang pagbubulong-bulungan nila laban sa mga kinatawan niya ay pagbubulong-bulungan laban mismo sa kaniya.—Bil 17:5.

Kagaya man ako ng ibinubuhos na handog na inumin: Halos lahat ng inihahandog ng mga Israelita ay sinasamahan ng alak bilang handog na inumin, na ibinubuhos sa altar. (Lev 23:18, 37; Bil 15:2, 5, 10; 28:7) Dito, inihalintulad ni Pablo ang sarili niya sa handog na inumin. Ipinakita niya na kahit wala nang matira sa kaniya, handa niyang ibigay ang buong lakas at puso niya sa pagtulong sa mga taga-Filipos at sa iba pa niyang kapananampalataya habang nagsasakripisyo sila at gumagawa ng “banal na paglilingkod” bilang handog sa Diyos. (Ihambing ang 2Co 12:15.) Noong malapit nang mamatay si Pablo, sinabi niya kay Timoteo: “Gaya ako ngayon ng ibinubuhos na handog na inumin, at malapit na akong lumaya.”—2Ti 4:6.

ako: O “ang buhay ko.”—Tingnan ang study note sa Kagaya man ako ng ibinubuhos na handog na inumin sa talatang ito.

banal na paglilingkod: O “pangmadlang paglilingkod.” Ginamit dito ni Pablo ang terminong ito para tumukoy sa ministeryong Kristiyano. Talagang nakinabang ang mga kapananampalataya ni Pablo sa Filipos sa masigasig na paglilingkod at pag-ibig niya sa kanila. Napatibay nito ang pananampalataya ng mga taga-Filipos kaya napasigla rin silang maglingkod sa iba. Ginamit sa talatang ito ang salitang Griego na lei·tour·giʹa, at posibleng naiisip dito ng mga Kristiyano sa Filipos, na isang kolonya ng Roma, ang paglilingkod sa taong-bayan. (Tingnan ang study note sa 2Co 9:12.) May mga gastusin sa ganitong paglilingkod, kaya naging paalala ito sa mga taga-Filipos na kailangan din nilang magsakripisyo para makapaglingkod nang tapat. Sa Kristiyanong Griegong Kasulatan, madalas iugnay ang mga terminong Griego na ito sa paglilingkod sa templo at sa ministeryong Kristiyano. Para sa ganitong pagkakagamit, tingnan ang study note sa Luc 1:23; Gaw 13:2; Ro 13:6; 15:16.

lingkod: Ang salitang Griego na lei·tour·gosʹ ay mula sa mga salitang la·osʹ, “mga tao,” at erʹgon, “trabaho.” Noong una, ang salitang ito ay ginagamit ng mga Griego para tumukoy sa mga nagtatrabaho sa ilalim ng sekular na mga awtoridad para sa kapakanan ng mga tao, at karaniwan nang mga boluntaryo sila. Mayroon ding ganitong kaayusan ang mga Romano. Sa Bibliya, ang terminong ito ay karaniwan nang tumutukoy sa mga gumagawa ng sagradong paglilingkod. Madalas gamitin ng Septuagint ang kaugnay na terminong lei·tour·giʹa para tumukoy sa “mga atas” (Bil 7:5), “gawain” (Bil 4:28), at ‘paglilingkod’ (1Cr 6:32 [6:17, LXX]) ng mga saserdote sa tabernakulo at templo ni Jehova sa Jerusalem. Dito, ginamit ni Pablo ang terminong lei·tour·gosʹ para tumukoy sa sarili niya bilang “isang apostol para sa ibang mga bansa [o, mga bansang Gentil]” na naghahayag sa kanila ng mabuting balita ng Diyos. (Ro 11:13) Makikinabang nang husto ang publiko sa pangangaral na ito, lalo na ang mga tao ng ibang mga bansa.

lingkod ng Diyos: Ang salitang Griego na lei·tour·gosʹ (lingkod ng publiko, o manggagawa) sa talatang ito at ang kaugnay na mga salitang lei·tour·geʹo (maglingkod sa publiko) at lei·tour·giʹa (paglilingkod sa publiko) ay ginagamit noon ng mga Griego at Romano para tumukoy sa trabaho o serbisyo sa gobyerno at ginagawa para sa kapakanan ng mga tao. (Ang nabanggit na mga salitang Griego ay mula sa la·osʹ, “mga tao,” at erʹgon, “trabaho.”) Dito, ang sekular na mga awtoridad ay inilarawan bilang “mga lingkod ng Diyos” na “nagsisilbi sa mga tao” (anyong pangmaramihan ng lei·tour·gosʹ). Pero sa Kristiyanong Griegong Kasulatan, ang mga terminong Griegong ito ay karaniwan nang ginagamit para tumukoy sa paglilingkod sa templo at sa ministeryong Kristiyano. Para sa ganitong pagkakagamit, tingnan ang study note sa Luc 1:23; Gaw 13:2; Ro 15:16.

naglilingkod sila: O “nagsasagawa sila ng pampublikong paglilingkod.” Ang salitang Griego dito na lei·tour·geʹo at ang kaugnay na mga salitang lei·tour·giʹa (paglilingkod sa publiko, o ministeryo) at lei·tour·gosʹ (lingkod ng publiko, o manggagawa) ay ginagamit noon ng mga Griego para tumukoy sa trabaho o serbisyo sa gobyerno na ginagawa para sa kapakanan ng mga tao. Halimbawa, sa Ro 13:6, ang sekular na mga awtoridad ay inilarawan bilang mga “lingkod ng Diyos” na “nagsisilbi sa mga tao” (anyong pangmaramihan ng lei·tour·gosʹ). Sa Luc 1:23 (tingnan ang study note), ang terminong lei·tour·giʹa ay isinaling “paglilingkod . . . sa templo” (o, “paglilingkod sa publiko”) para tumukoy sa paglilingkod ni Zacarias, na ama ni Juan Bautista. Sa tekstong iyon, ang pagkakagamit sa salitang lei·tour·giʹa ay katulad ng pagkakagamit sa salitang ito at kaugnay na mga termino sa Septuagint, kung saan iniuugnay ang mga ito sa paglilingkod ng mga saserdote at Levita sa tabernakulo (Exo 28:35; Bil 1:50; 3:31; 8:22) at sa templo (2Cr 31:2; 35:3; Joe 1:9, 13; 2:17). Ang ganitong uri ng paglilingkod ay paglilingkod din sa publiko. Pero sa ilang konteksto, kasama rito ang pagiging banal dahil ang mga saserdoteng Levita ay nagtuturo ng Kautusan ng Diyos (2Cr 15:3; Mal 2:7) at naghahandog para sa kasalanan ng bayan (Lev 1:3-5; Deu 18:1-5). Sa Gaw 13:2, mas malawak ang pagkakagamit sa salitang Griego na lei·tour·geʹo; tumutukoy ito sa paglilingkod ng mga Kristiyanong propeta at guro sa kongregasyon sa Antioquia ng Sirya. Tumutukoy ang salitang ito sa iba’t ibang paraan ng pagpapakita ng debosyon at paglilingkod sa Diyos, gaya ng pananalangin at pagtuturo, na bahagi ng ministeryong Kristiyano. Siguradong kasama sa paglilingkod ng mga propeta at gurong ito ang pangangaral sa publiko.—Gaw 13:3.

paglilingkod . . . sa templo: O “paglilingkod sa publiko.” Ang salitang Griego dito na lei·tour·giʹa at ang kaugnay na mga pananalitang lei·tour·geʹo (maglingkod sa publiko) at lei·tour·gosʹ (lingkod ng publiko, o manggagawa) ay ginagamit noon ng mga Griego at Romano para tumukoy sa trabaho o serbisyo sa gobyerno at ginagawa para sa kapakanan ng mga tao. Halimbawa, sa Ro 13:6, ang sekular na mga awtoridad ay inilarawan bilang mga “lingkod ng Diyos” na “nagsisilbi sa mga tao” (pangmaramihang anyo ng lei·tour·gosʹ). Ang paggamit dito ni Lucas sa terminong ito ay kahawig ng pagkakagamit nito sa Septuagint, kung saan ang anyong pandiwa at pangngalan ng ekspresyong ito ay madalas tumukoy sa paglilingkod sa templo ng mga saserdote at Levita. (Exo 28:35; Bil 8:22) Ang paglilingkod sa templo ay paglilingkod din sa publiko dahil nakikinabang dito ang mga tao. Pero kailangang maging banal sa ganitong uri ng paglilingkod, dahil itinuturo ng mga saserdoteng Levita ang Kautusan ng Diyos at naghahandog sila para sa kapatawaran ng kasalanan ng bayan.​—2Cr 15:3; Mal 2:7.

pangmadlang paglilingkod: Tinawag ni Pablo na “pangmadlang paglilingkod” ang pagbibigay ng tulong na “pupuno sa pangangailangan” ng mga Judiong Kristiyano sa Jerusalem at Judea. Talagang napakalaking tulong ng paglilingkod na ito sa mga kapuwa mananamba nila. Ang salitang Griego dito na lei·tour·giʹa at ang kaugnay na mga pananalitang lei·tour·geʹo (maglingkod sa publiko) at lei·tour·gosʹ (lingkod ng publiko, o manggagawa) ay ginagamit noon ng mga Griego at Romano para tumukoy sa trabaho o serbisyo sa gobyerno at ginagawa para sa kapakanan ng mga tao. Sa Kristiyanong Griegong Kasulatan, ang mga terminong ito ay karaniwan nang ginagamit para tumukoy sa paglilingkod sa templo at sa ministeryong Kristiyano. Para sa ganitong pagkakagamit, tingnan ang study note sa Luc 1:23; Gaw 13:2; Ro 13:6; 15:16.

Umaasa ako na maisugo . . . sa inyo si Timoteo: Hindi sinasabi sa ulat kung paano naglakbay si Timoteo mula sa Roma papuntang Filipos. Ang mga naglalakbay noon mula sa Roma pasilangan ay puwedeng dumaan sa mga kalsadang ipinagawa ng Roma, pero puwede rin silang maglayag. Pareho itong mahirap. Noong panahon ni Timoteo, mahirap makasakay ng barko, at sa kubyerta (bukás na palapag ng barko) lang nagpapalipas ng gabi ang mga pasahero anuman ang lagay ng panahon. Nakakahilo ang maalong dagat, at puwede rin nitong mawasak ang barko. Ang mga naglalakad naman papuntang Filipos ay inaabot nang mga 40 araw. Posibleng dumadaan muna sila sa Daang Apio, pagkatapos ay sandaling maglalayag patawid sa Dagat ng Adria, dadaan ulit sa kalsada, na posibleng ang Daang Egnatia, hanggang sa makarating sila sa Filipos. (Tingnan ang Ap. B13.) Pagtitiisan nila ang matinding sikat ng araw, ulan, init, o lamig, at puwede rin silang harangin ng mga magnanakaw. Hindi rin maganda ang mga bahay-tuluyan noon, marumi, siksikan, at maraming peste. (Ihambing ang study note sa Gaw 28:15.) Pero sigurado si Pablo na handa si Timoteo na pumunta sa Filipos at maglakbay ulit pabalik sa kaniya para ‘balitaan’ siya tungkol sa kalagayan ng mga Kristiyano doon.

Pamilihan ng Apio: O “Plaza ng Apio.” Sa Latin, Appii Forum. Isa itong pamilihan sa timog-silangan ng Roma na mga 65 km (40 mi) ang layo. Karaniwan itong hintuan ng mga dumadaan sa kilaláng kalsada ng Roma, ang Via Appia. Binabagtas ng daang ito ang Roma hanggang Brundisium (Brindisi ngayon) at dumaraan sa Capua. Ang daan at ang pamilihan ay parehong isinunod sa pangalan ng tagapagtayo nito, si Appius Claudius Caecus, ng ikaapat na siglo B.C.E. Dahil dito karaniwang nagpapalipas ng gabi ang mga tao pagkatapos ng isang-araw na paglalakbay mula sa Roma, naging abaláng pamilihan ito at sentro ng kalakalan. Lalong naging importante ang lugar na ito dahil matatagpuan ito malapit sa kanal na nasa tabi ng Daang Apio, na bumabagtas sa Pontine Marshes. Sinasabing nakakatawid sa kanal ang mga manlalakbay sa gabi sakay ng mga balsa na hila-hila ng mga mula. Inilarawan ng makatang Romanong si Horace ang hirap sa ganitong paglalakbay. Inireklamo niya ang mga palaka at niknik at sinabing sa Pamilihan ng Apio, “siksikan ang mga bangkero at mga barat na nagpapaupa sa taberna.” (Satires, I, V, 1-6) Pero kahit napakahirap ng paglalakbay, masayang sinalubong si Pablo at ang mga kasama niya ng ilang kapatid mula sa Roma para samahan sila sa paglalakbay at siguraduhing ligtas silang makakarating sa destinasyon nila. Sa lokasyon ng Foro Appio, o Plaza ng Appio, makikita sa ngayon ang maliit na nayon ng Borgo Faiti, na nasa Daang Apio.—Tingnan ang Ap. B13.

kamanggagawa ng Diyos: Ang salitang Griego para sa “kamanggagawa,” sy·ner·gosʹ, ay lumitaw nang mahigit 10 beses sa Kristiyanong Griegong Kasulatan, at karamihan nito ay nasa mga liham ni Pablo. Tumutukoy ito sa lahat ng nakikibahagi sa pangangaral ng mabuting balita. (Ro 16:9, 21; 2Co 1:24; 8:23; Fil 2:25; 4:3; Col 4:11; Flm 1, 24) Dito, idiniriin ni Pablo ang malaking pribilehiyo ng mga ministrong Kristiyano na maging “kamanggagawa ng Diyos.” (Tingnan ang study note sa 1Co 3:6.) Ganito rin ang punto ni Pablo sa 2Co 6:1 nang tawagin ng apostol ang mga Kristiyano na “mga kamanggagawa niya,” o ng Diyos.—2Co 5:20; tingnan ang study note sa Ro 16:3.

Epafrodito: Isang maaasahang Kristiyano sa kongregasyon sa Filipos na sa liham lang na ito nabanggit. Isinugo siya sa Roma para magdala ng ilang pangangailangan ni Pablo, na nakabilanggo nang panahong iyon. Malamang na gustong magtagal ni Epafrodito sa Roma para mas maalalayan si Pablo. Pero nagkasakit siya at “halos mamatay” dahil dito, kaya napaaga ang pag-uwi niya sa Filipos.—Fil 2:27, 28; tingnan ang study note sa Fil 2:26, 30.

kamanggagawa: Tingnan ang study note sa Ro 16:3; 1Co 3:9.

isinugo: O “apostol.” Malawak ang pagkakagamit dito ni Pablo sa salitang Griego para sa “apostol” (a·poʹsto·los), at puwede itong mangahulugang “sugo,” “kinatawan,” o “mensahero.” Isinugo si Epafrodito sa Roma bilang kinatawan ng kongregasyon sa Filipos para magdala ng ilang pangangailangan ni Pablo, na nakabilanggo nang panahong iyon.

Prisca at Aquila: Napalayas sa Roma ang tapat na mag-asawang ito dahil sa utos ni Emperador Claudio laban sa mga Judio noong 49 C.E. o unang bahagi ng 50 C.E. Namatay si Claudio noong 54 C.E., at nang isulat ni Pablo ang liham niya sa mga Kristiyano sa Roma, noong mga 56 C.E., nakabalik na roon sina Prisca at Aquila. (Tingnan ang study note sa Gaw 18:2.) Tinawag sila ni Pablo na mga kamanggagawa niya. Ang salitang Griego para sa “kamanggagawa,” sy·ner·gosʹ, ay lumitaw nang 12 beses sa Kristiyanong Griegong Kasulatan, na ang karamihan ay makikita sa mga liham ni Pablo. (Ro 16:9, 21; Fil 2:25; 4:3; Col 4:11; Flm 1, 24) Kapansin-pansin na sa 1Co 3:9, sinabi ni Pablo: “Kami ay mga kamanggagawa ng Diyos.”

isinapanganib niya ang buhay niya: Lumilitaw na may kasamang panganib sa atas ni Epafrodito na pumunta sa Roma para magdala ng ilang pangangailangan ni Pablo sa bilangguan. Posibleng nagkasakit si Epafrodito nang malubha dahil mahirap ang paglalakbay noong unang siglo at marumi ang mga tuluyan. (Fil 2:26, 27) Anuman ang dahilan ng pagkakasakit niya, sinabi ni Pablo na “muntik na siyang [si Epafrodito] mamatay alang-alang sa gawain ng Kristo.” Kaya tama lang na komendahan ni Pablo si Epafrodito at pasiglahin ang kongregasyon sa Filipos na “malugod . . . siyang tanggapin gaya ng pagtanggap [nila] sa mga tagasunod ng Panginoon” at ‘laging pahalagahan ang gayong tao.’—Fil 2:29; tingnan ang study note sa Fil 2:25, 26 at Glosari, “Nephesh; Psykhe.”

lungkot na lungkot: Ang terminong Griego na ginamit dito ni Pablo ay isinaling “naghirap ang kalooban” para ilarawan ang naramdaman ni Jesus sa hardin ng Getsemani. (Mat 26:37; Mar 14:33) Ayon sa isang diksyunaryo, nangangahulugan itong “mag-alala; mabagabag.” Lungkot na lungkot si Epafrodito dahil nalaman ng kongregasyon sa Filipos na nagkasakit siya. Posibleng nag-aalala siya dahil baka naisip nilang sa halip na matulungan si Pablo, naging pabigat pa siya rito. Di-nagtagal pagkagalíng ni Epafrodito, pinabalik na siya ni Pablo sa Filipos dala ang liham para sa kongregasyon. Dito (Fil 2:25-29), ipinaliwanag ni Pablo kung bakit napaaga ng uwi si Epafrodito at tiniyak niya sa kongregasyon na malaki ang naitulong sa kaniya ng tapat na lingkod na ito. Siguradong napatibay rin nito si Epafrodito.—Tingnan ang study note sa Fil 2:25, 30.

gustong-gusto na niyang makita kayong lahat: Ang mababasa sa ilang sinaunang manuskrito ay “hinahanap-hanap niya kayong lahat,” at ganiyan ang salin ng maraming Bibliya. Pero kung pagbabatayan ang iba pang mga manuskrito, matibay ang basehan ng saling ito. Gayunman, halos pareho ng kahulugan ang mga saling ito—gustong-gusto nang makasama ni Epafrodito ang lahat ng Kristiyano sa Filipos.—Tingnan ang Ap. A3.

lungkot na lungkot: Ang terminong Griego na ginamit dito ni Pablo ay isinaling “naghirap ang kalooban” para ilarawan ang naramdaman ni Jesus sa hardin ng Getsemani. (Mat 26:37; Mar 14:33) Ayon sa isang diksyunaryo, nangangahulugan itong “mag-alala; mabagabag.” Lungkot na lungkot si Epafrodito dahil nalaman ng kongregasyon sa Filipos na nagkasakit siya. Posibleng nag-aalala siya dahil baka naisip nilang sa halip na matulungan si Pablo, naging pabigat pa siya rito. Di-nagtagal pagkagalíng ni Epafrodito, pinabalik na siya ni Pablo sa Filipos dala ang liham para sa kongregasyon. Dito (Fil 2:25-29), ipinaliwanag ni Pablo kung bakit napaaga ng uwi si Epafrodito at tiniyak niya sa kongregasyon na malaki ang naitulong sa kaniya ng tapat na lingkod na ito. Siguradong napatibay rin nito si Epafrodito.—Tingnan ang study note sa Fil 2:25, 30.

isinapanganib niya ang buhay niya: Lumilitaw na may kasamang panganib sa atas ni Epafrodito na pumunta sa Roma para magdala ng ilang pangangailangan ni Pablo sa bilangguan. Posibleng nagkasakit si Epafrodito nang malubha dahil mahirap ang paglalakbay noong unang siglo at marumi ang mga tuluyan. (Fil 2:26, 27) Anuman ang dahilan ng pagkakasakit niya, sinabi ni Pablo na “muntik na siyang [si Epafrodito] mamatay alang-alang sa gawain ng Kristo.” Kaya tama lang na komendahan ni Pablo si Epafrodito at pasiglahin ang kongregasyon sa Filipos na “malugod . . . siyang tanggapin gaya ng pagtanggap [nila] sa mga tagasunod ng Panginoon” at ‘laging pahalagahan ang gayong tao.’—Fil 2:29; tingnan ang study note sa Fil 2:25, 26 at Glosari, “Nephesh; Psykhe.”

Epafrodito: Isang maaasahang Kristiyano sa kongregasyon sa Filipos na sa liham lang na ito nabanggit. Isinugo siya sa Roma para magdala ng ilang pangangailangan ni Pablo, na nakabilanggo nang panahong iyon. Malamang na gustong magtagal ni Epafrodito sa Roma para mas maalalayan si Pablo. Pero nagkasakit siya at “halos mamatay” dahil dito, kaya napaaga ang pag-uwi niya sa Filipos.—Fil 2:27, 28; tingnan ang study note sa Fil 2:26, 30.

gawain ng Kristo: O posibleng “gawain ng Panginoon.” Sa ilang sinaunang manuskrito, “Panginoon” ang mababasa dito, pero kung pagbabatayan ang iba pang mga manuskrito, matibay ang basehan ng saling ito.

isinapanganib niya ang buhay niya: Lumilitaw na may kasamang panganib sa atas ni Epafrodito na pumunta sa Roma para magdala ng ilang pangangailangan ni Pablo sa bilangguan. Posibleng nagkasakit si Epafrodito nang malubha dahil mahirap ang paglalakbay noong unang siglo at marumi ang mga tuluyan. (Fil 2:26, 27) Anuman ang dahilan ng pagkakasakit niya, sinabi ni Pablo na “muntik na siyang [si Epafrodito] mamatay alang-alang sa gawain ng Kristo.” Kaya tama lang na komendahan ni Pablo si Epafrodito at pasiglahin ang kongregasyon sa Filipos na “malugod . . . siyang tanggapin gaya ng pagtanggap [nila] sa mga tagasunod ng Panginoon” at ‘laging pahalagahan ang gayong tao.’—Fil 2:29; tingnan ang study note sa Fil 2:25, 26 at Glosari, “Nephesh; Psykhe.”

lungkot na lungkot: Ang terminong Griego na ginamit dito ni Pablo ay isinaling “naghirap ang kalooban” para ilarawan ang naramdaman ni Jesus sa hardin ng Getsemani. (Mat 26:37; Mar 14:33) Ayon sa isang diksyunaryo, nangangahulugan itong “mag-alala; mabagabag.” Lungkot na lungkot si Epafrodito dahil nalaman ng kongregasyon sa Filipos na nagkasakit siya. Posibleng nag-aalala siya dahil baka naisip nilang sa halip na matulungan si Pablo, naging pabigat pa siya rito. Di-nagtagal pagkagalíng ni Epafrodito, pinabalik na siya ni Pablo sa Filipos dala ang liham para sa kongregasyon. Dito (Fil 2:25-29), ipinaliwanag ni Pablo kung bakit napaaga ng uwi si Epafrodito at tiniyak niya sa kongregasyon na malaki ang naitulong sa kaniya ng tapat na lingkod na ito. Siguradong napatibay rin nito si Epafrodito.—Tingnan ang study note sa Fil 2:25, 30.

Epafrodito: Isang maaasahang Kristiyano sa kongregasyon sa Filipos na sa liham lang na ito nabanggit. Isinugo siya sa Roma para magdala ng ilang pangangailangan ni Pablo, na nakabilanggo nang panahong iyon. Malamang na gustong magtagal ni Epafrodito sa Roma para mas maalalayan si Pablo. Pero nagkasakit siya at “halos mamatay” dahil dito, kaya napaaga ang pag-uwi niya sa Filipos.—Fil 2:27, 28; tingnan ang study note sa Fil 2:26, 30.