ዊስተን ብፍላይ ብተመሃሮ መጽሓፍ ቅዱስ፡ ንጽሑፋት እቲ ኣብ ቀዳማይ ዘመን ዝነበረ ፍላቭየስ ጆሰፈስ ዝስሙ ኣይሁዳዊ ጸሓፍ ታሪኽ ናብ እንግሊዝኛ ብምትርጓሙ እዩ ዚፍለጥ። እቲ ዘ ዎርክስ ኦቭ ጆሰፈስ ዘርእስቱ ጽሑፍ፡ ንታሪኽ ኣይሁድን ነታ ቐዳሞት ክርስትያናት ዚነብሩላ ዝነበሩ ዓለምን ዚምልከት ብዙሕ ሓበሬታ ዝሓዘ እዩ።

ዊስተን ኣዝዩ በሊሕ ስለ ዝነበረ፡ ብዛዕባ ብዙሕ ነገራት፡ ብፍላይ ግና ብዛዕባ ስነ ፍልጠትን ሃይማኖትን ኣጽኒዑ እዩ። እቲ ኣብ መጽሓፍ ቅዱስ ዚርከብ ብዛዕባ ፍጥረት ዚገልጽ ጸብጻብ ልክዕ ምዃኑ፡ እቲ ኣብ ተፈጥሮ ዚርአ ንድፍን ጽባቐን ስርዓትን ድማ፡ መለኮታዊ ነዳፊ ኸም ዘሎ ዚሕብር ምዃኑ ይኣምን ነበረ።

ብዘይካዚ፡ ዊስተን፡ ሃይማኖታት ህዝበ ክርስትያን ኣብ ብዙሕ ጨናፍር ኪገማምዓ ዝኸኣላ፡ መራሕቲ ሃይማኖት ንመጽሓፍ ቅዱስ ሓዲጎም፡ ነቲ ብዋዕላ ቤተ ክርስትያንን በቶም ኣበው ቤተ ክርስትያን ዚብሃሉ ሰባትን ዝወጸ መጽሓፍ ቅዱሳዊ ዘይኰነ ትምህርትታትን ልምድታትን ስለ እተቐበልዎ ምዃኑ ይኣምን ነበረ።

ዊስተን ንመጽሓፍ ቅዱስ ከም ምንጪ መንፈሳዊ ሓቂ ገይሩ ይርእዮ ስለ ዝነበረ፡ ነቲ ኣብ ገሃነም እሳት ብዛዕባ ዚህሉ ዘለኣለማዊ ስቓይ ዚገልጽ ሓሳብ ነጸጎ። ንገሃነም እሳት ከም ትርጕም ዘይብሉን ጭካነ ዝመልኦን ተግባር ገይሩ ይርእዮ ነበረ፣ ንኣምላኽ ከም ምጽራፍ ገይሩ ድማ እዩ ዚቘጽሮ ነይሩ። ምስ መራሕቲ ሃይማኖት ብቐንዱ ዘበኣሶ ግና፡ ንስላሴ ምንጻጉ እዩ ነይሩ፣ እዚ ሰረተ እምነት እዚ፡ ኣምላኽ ነቶም ማዕረን ዘለኣለማውያንን ዚብሃሉ ኣቦን ወድን መንፈስ ቅዱስን ዜጠቓልል ከም ዝዀነ እዩ ዚገልጽ። ኰይኑ ግና፡ ሰለስተ ዘይኰነስ፡ ሓደ ኣምላኽ ከም ዚዀኑ እዩ ዚሕሰብ።

ዊስተን ብጥንቃቐ ምርምር ምስ ገበረ፡ ቀዳሞት ክርስትያናት ብዛዕባ ስላሴ ይምህሩ ኸም ዘይነበሩ፡ ግናኸ ጸኒሑ ኣረማዊ ፍልስፍና ናብ ክርስትና ምስ ሰለዀ እተኣታተወ ምዃኑ ደምደመ። a ንዊስተን ፈተውቱ፡ ነቲ ዝረኸቦ ፍልጠት ኬሕትሞ ሓደገኛ ምዃኑ እኳ እንተ ኣጠንቀቕዎ፡ ንሱ ግና ነቲ ንእንታይነት የሱስ ዚምልከት እተገንዘቦ ሓቂ፡ ማለት የሱስ ወዲ ኣምላኽን ፍጡርን ምዃኑ ንዚገልጽ ፍልጠት ዕሽሽ ኪብሎ ኸም ዘይክእል ገለጸ።

ዩኒቨርሲቲ ካምብሪጅ ንዝዀነ ይኹን ምስ ሰረተ እምነት ኣንግሊካዊት ቤተ ክርስትያን ዚጋጮ ሓሳባት ዚምህር ሰብ ይእግድ ነበረ፣ ከምኡ እንተ ዀይኑ ኸኣ፡ ዊስተን መዓርጉ ኺስእን ይኽእል ነይሩ ማለት እዩ። ይኹን እምበር፡ በዚ ፈሪሁ ስቕ ኣይበለን፣ ካብቲ ንስላሴ ኸም ናይ ሓሶት ትምህርቲ ገይሩ ዚርእዮ ዝነበረ፡ ርእይቶኡ ግና ብግህዶ ዘይገለጸ ኒውተን እተፈልየ እዩ ነይሩ። ዊስተን፡ “ዝዀነ ይኹን ዓለማዊ ድራኸታት . . . ኣየታልለንን እዩ” ኢሉ ጸሓፈ።

ብ1710 ዊስተን ካብ ካምብሪጅ ተሰጕጐ። ንእምነቱ ምሕዳግ ስለ ዝኣበየ፡ “ካብ ውሩይ ምሁር ናብ ስጉጕ” ወረደ። በዚ ግና ፈጺሙ ኣይተዳህለን። መናፍቕ ከም ዝዀነ ጌርካ እኳ እንተ ተኸስሰ፡ ፕሪሚቲቭ ክሪስችያኒቲ ሪቫይቭድ (እንደገና እተበራበረ ጥንታዊ ክርስትና) ዘርእስቱ ተኸታታሊ ቴማ ጸሓፈ፣ እታ “ጥንታዊ” እትብል ቃል፡ ነቲ ቐዳሞት ሰዓብቲ የሱስ ዚስዕብዎ ዝነበሩ ናይ መጀመርታ ክርስትና ተመልክት። ዊስተን ጸኒሑ፡ ጥንታዊ ክርስትና ኸም ዜስፋሕፍሕ ዚገብር ማሕበር መስረተ፣ ኣባላት እቲ ማሕበር ድማ፡ ኣብቲ ኣብ ለንደን ዚርከብ ቤቱ ይእከቡ ነበሩ።

ዊስተን ነቲ ዝነበሮ መዓርግ ፕሮፌሰርነት እኳ እንተ ሰኣኖ፡ ንግዜኡ ድማ ገንዘባዊ ጸገም እኳ እንተ ኣጋጠሞ፡ ኣብ ለንደን ካብ ምስትምሃርን ካብ ምጽሓፍን ግና ዓዲ ኣይወዓለን። ሰባት፡ ክርስትና ኣብ ዝጀመረሉ እዋን ብዛዕባ ዝነበረ ህይወት ብዝያዳ ምእንቲ ኺርድኦም፡ ዊስተን ብ1737 ንጽሑፋት ጆሰፈስ ተርጒሙ ኣሕተሞ። ካብ ሽዑ ንነጀው ድማ ብቐጻሊ ይሕተም ኣሎ።

ጄምስ ፎርስ ዝስሙ ደራሲ ኸም ዝገለጾ፡ ዊስተን ብምኽንያት እቲ ትብዓት ዝመልኦ ግናኸ ብሰባት ዘይፍቶ ዝነበረ መትከሉ፡ ሎሚ ዘለዉ ብዙሓት ሰባት ከም “ስግንጢር” ገይሮም ይርእይዎ ይዀኑ። ገሊኦም ሰባት ግና፡ ሃይማኖታዊ ሓቂ ንምርካብ ካብ ልቡ ስለ ዝጸዓረን በቲ ዚኣምነሉ ነገራት ንኺመላለስ ስለ ዝቘረጸን፡ ከም ናይ መጽሓፍ ቅዱስ ምሁር መጠን የድንቕዎ እዮም።