ንሓዘንተኛታት ዚኸውን ሓገዝ
እንታይ ክትጽበ ትኽእል፧
ገሊኦም ክኢላታት፡ ሓዘን ክሳዕ ዚወጽእ እተፈላለየ ደረጃ ኸም ዚሓልፍ ይዛረቡ እዮም፣ እንተዀነ ግና፡ ነፍሲ ወከፍ ሰብ ሓዘኑ ዚገልጸሉ ነናቱ መገዲ ኣለዎ። እዚ ማለት ግና ገሊኦም ሰባት ብሞት ሰቦም ብዙሕ ኣይጕድኡን ወይ ድማ ስምዒቶም ይዓብጡ ማለት ድዩ፧ ከምኡ ማለት ኣይኰነን። ሓዘንካ ምግላጽ ንሓዘንካ ኬቕልሎ ዚኽእል እኳ እንተ ዀነ፡ ሓዘንካ እትገልጸሉ መገዲ ግና እዚ ጥራይ እዩ ማለት ኣይኰነን። ሓደ ሰብ ሓዘኑ ዚገልጸሉ መገዲ ብባህሉን ብባህርያቱን ብተመክሮ ህይወቱን ብኣማውታ ሰቡን ኪጽሎ ይኽእል እዩ።
ክሳዕ ክንደይ ኪኸብድ ይኽእል፧
ሓዘንተኛታት ብዛዕባ እቲ ድሕሪ ሞት ሰቦም ዚስምዖም ዓይነት ስምዒት ኣይፈልጡን ይዀኑ። ይኹን እምበር፡ ገሊኡ ስምዒታትን ብድሆታትን ልሙድ ስለ ዝዀነ፡ ክትጽበዮ ትኽእል ኢኻ። ነዚ ዚስዕብ እስከ ንርአ፦
ስምዒታትካ ሕንፍሽፍሽ ይብለካ። ትበኪ፡ ሰብካ ትናፍቕ፡ ስምዒትካ ልውጥውጥ ይብለካ። ተዘክሮታትን ሕልምታትን ይርብሸካ። ኣብ ፈለማ፡ ትስምብድ፡ ምእማኑ ድማ ትሽገር ትኸውን። ሓንቲ ቲና እትብሃል ሰበይቲ፡ ቲሞ ዝስሙ ብዓል ቤታ ብሃንደበት ምስ ሞተ እተሰምዓ ነገር ክትገልጽ ከላ፡ “መጀመርያ፡ ደንዚዘ እየ ነይረ። ክበኪ እውን ኣይከኣልኩን። ኣዝየ ተጨኒቐ ስለ ዝነበረኩ፡ ምስትንፋስ እኳ ስኢነ ነይረ። ክኣምን ኣይከኣልኩን ነይረ” ትብል።
ትጭነቕ፡ ትቝጣዕ፡ ትጥዓስ። ሓደ ኣይቫን ዚብሃል ሰብኣይ ከኣ፡ “ወዲ 24 ዓመት ዝነበረ ወድና ኤሪክ ምስ ሞተ፡ ኣነን ብዓልቲ ቤተይ ዮላንዳን ኣመና ኢና ተቘጢዕና ኔርና። ብባህርይና ቝጡዓት ስለ ዘይኰንና፡ እዚ ንዓና እውን ዘይተጸበናዮ እዩ ዀይኑና። ጸኒሕና ድማ ተጣዒስና፡ ንወድና ብእተኻለና መጠን ሓጊዝናዮ እንተ ዀይና ኸኣ ተጠራጢርና” ኢሉ እዩ። ሰበይቱ ብሰንኪ ሕዱር ሕማም ዝሞተቶ ኣሌሃንድሮ ዚብሃል ሰብኣይ ብዛዕባ እተሰምዖ ኺገልጽ ከሎ፡ “ኣብ ፈለማ፡ ክንድዚ ኽሳቐ ኣምላኽ ካብ ፈቐደ፡ ኣነ ኽፉእ እየ ማለት እዩ ኢለ ሓሲበ። ጸኒሐ ድማ ንኣምላኽ ዝወቐስክዎ ዀይኑ ስለ እተሰምዓኒ ተጣዒሰ” በለ። ኣብታ ዝሓለፈት ዓንቀጽ እተጠቕሰ ኮስታስ ከኣ፡ “ኣብ ገሊኡ እዋን፡ ብሶፍያ ተቘጢዐ ነይረ። ደሓር ግና ከምዚ ስለ እተሰምዓኒ ተጣዒሰ። ምኽንያቱ እዚ ናታ ጌጋ ኣይኰነን” ኢሉ እዩ።
ሓሳባትካ ይበታተነካ። ሓድሓደ እዋን ሓሳባትካ ይበታተነካ ይኸውን፡ ወይ ኪኸውን ዘይክእል ነገራት ትሓስብ ትኸውን። ንኣብነት፡ ሓደ ሓዘንተኛ ነቲ ዝሞተ ሰቡ ዝሰምዖ ወይ ዝረኣዮ ዀይኑ ኺስምዖ ይኽእል እዩ። ወይ ከኣ ሓሳባቱ ፋሕ ይብሎ ወይ ንነገራት ምዝካር የጸግሞ ይኸውን። ቲና ነዚ ብዚምልከት፡ “ሓድሓደ ግዜ ምስ ሰባት እናተዛራረብኩ ኸለኹ፡ ሓሳባተይ ይገይሽ ነይሩ። ኣእምሮይ ምስ ሞት ቲሞ እተተሓሓዘ ነገራት ጥራይ እዩ ዚሓስብ ነይሩ። ኣብ ሓደ ነገር ከተኵር ዘይምኽኣለይ ድማ የጨንቐኒ ነይሩ” ትብል።
በይንኻ ኽትከውን ትደሊ። ሓደ ሓዘንተኛ ምስ ሰባት ምትሕውዋስ ቅጭ የምጽኣሉ ወይ ባህ ኣይብሎን ይኸውን። ንኣብነት፡ ኮስታስ፡ “ምስ ምርዑዋት ክኸውን ከለኹ፡ ንዓታቶም ከም ዘይብጽሖም ኰይኑ ይስምዓኒ ነይሩ። ምስ ዘይምርዑዋት ክኸውን ከለኹ እውን፡ ንዓታቶም ከም ዘይብጽሖም ኰይኑ ይስምዓኒ ነይሩ” ይብል። ዮላንዳ ሰበይቲ ኣይቫን ድማ ተዘክሮኣ ኽትገልጽ ከላ ኸምዚ ትብል፦ “ምስ ናትና ጸገማት ኪነጻጸር ከሎ ብጢጥ ቅሚጥ ምስ ዜማርሩ ሰባት ምዃን ኣዝዩ የጸግመና ነይሩ። ደቆም ክሳዕ ክንደይ ይነፍዑ ኸም ዘለዉ ዚነግሩና እውን ነይሮም እዮም። ብጽቡቖም እሕጐስ ነይረ፡ እንተዀነ ግና ምስማዖም ይኸብደኒ ነይሩ። ኣነን ሰብኣየይን ህይወት ደው ከም ዘይትብል ንፈልጥ ኢና፣ ምስ ሰባት ንምዕላል ግና ድሌት ኰነ ትዕግስቲ ኣይነበረናን።”
ጸገማት ጥዕና የጓንፈካ። ኣብ ሸውሃትን ክብደትን ድቃስን ዜጋጥም ለውጥታት ልሙድ እዩ። ኣሮን ብዛዕባ እታ ድሕሪ ሞት ኣቦኡ ኣብ ዝነበረት ዓመት ዘጋጠሞ ኺገልጽ ከሎ፡ “ድቃስ ኣሸጊሩኒ ነይሩ። ለይቲ ለይቲ ብዛዕባ ሞት ኣቦይ እናሓሰብኩ ኣብ ተመሳሳሊ ሰዓት እበራበር ነይረ” ይብል።
ኣሌሃንድሮ ኺርድኦ ዘይከኣለ ጸገም ጥዕና ኸም ዘጋጠሞ ኺገልጽ ከሎ፡ “ብተደጋጋሚ ሓኪም መርሚሩ፡ ምሉእ ጥዕና ኸም ዘሎኒ ነጊሩኒ። እቲ ምልክታት ሕማም ብሰንኪ ሓዘን ዝመጸ እዩ ዚመስለኒ” ይብል። ውዒሉ ሓዲሩ፡ እቲ ምልክታት ጠፊኡ እዩ። ይኹን እምበር፡ ኣሌሃንድሮ ንሓኪም ምምኻሩ፡ ጽቡቕ እዩ ገይሩ። ሓዘን ንስርዓተ ምክልኻል ሕማም ኬዳኽም፡ ንጸገማት ጥዕና ኼጋድድ፡ ወይ ሓድሽ ጸገም ጥዕና ኼበግስ ይኽእል እዩ።
ኣገዳሲ ነገራት ምግባር የጸግመካ። ኣይቫን ከምዚ ኢሉ ተዘክሮኡ ይገልጽ፦ “ኤሪክ ድሕሪ ሙማቱ፡ ንኣዝማድናን ንፈተውትናን ጥራይ ዘይኰነስ፡ ንኸም ኣስራሒኡን ኣካራዪኡን ዝኣመሰሉ ኻልኦት ሰባት እውን ክንሕብሮም ነይሩና። ብዙሕ ሕጋዊ ሰነዳት እውን ክንመልእ ነይሩና። ድሕሪኡ፡ ንብሕታዊ ንብረት ኤሪክ ክንውግኖ ነይሩና። እዚ ዅሉ ድማ ኣብቲ ብኣእምሮኣውን ብኣካላውን ብስምዒታውን መዳይ ደኺምናሉ ዝነበርና እዋን፡ ኣትኵሮ ኽንገብር ዚሓትት እዩ ነይሩ።”
ገሊኦም ግና፡ እቲ ዝሞተ ሰቦም ኣቐዲሙ ንዚስከሞ ዝነበረ ሓላፍነት ባዕሎም ኪስከምዎ ምስ ኣድለዮም፡ ከቢድ ጸገም የጋጥሞም እዩ። ንቲና ኸምኡ እዩ ኣጋጢምዋ። ከምዚ ድማ ትብል፦ “ምስ ባንክናን ምስ ስራሕናን ዚተሓሓዝ ዋኒን ኵሉ ሳዕ ቲሞ እዩ ዚዓይዮ ነይሩ። ሕጂ፡ እዚ ናተይ ሓላፍነት ኰይኑ እዩ፣ እዚ ኸኣ ተወሳኺ ውጥረት ፈጢሩለይ እዩ። ነዚ ዅሉስ ከየበላሸኹ ኽስከሞ እኽእል ድየ፧”
ብዛዕባ እዚ ኣብ ላዕሊ ተጠቒሱ ዘሎ ስምዒታውን ኣእምሮኣውን ኣካላውን ጸገማት ክንሓስብ ከለና፡ ሓዘን ንምጻሩ ዘይከኣል ኪመስለና ይኽእል እዩ። ከም ሓቂ ግና፡ ድሕሪ ሞት እንፈትዎ ሰብና ዜጋጥመና ሓዘን ከቢድ ኪኸውን ዚኽእል እኳ እንተ ዀነ፡ ነዚ ኣቐዲምና ምፍላጥና ግና ንምኽኣሉ ይሕግዘና እዩ። ብዘይካዚ ድማ፡ ኵሉ ሰብ ኣይኰነን ብዅሉ እዚ ሓዘን ዜምጽኦ ሳዕቤናት ዚሓልፍ። ኣብ ርእሲ እዚ ኸኣ፡ ሓዘን ዜስዕቦ ኸቢድ ስምዒታት ንቡር ምዃኑ ምፍላጥና ይሕግዘና እዩ።
ድሕሪ ሕጅስ ሓጐስ ክረክብ ድየ፧
እንታይ ክትጽበ ትኽእል፧ ምረት ሓዘን ንሓዋሩ ኣይቅጽልን እዩ፣ እናሓደረ ይንኪ እዩ። ከምዚ ኺብሃል ከሎ ግና፡ እቲ ሓዘንተኛ ነቲ ዝሞተ ሰቡ ይርስዖ ማለት ኣይኰነን። የግዳስ፡ በብቝሩብ እቲ ኸቢድ ሓዘን እናነከየ ይኸይድ ማለት እዩ። ኣብ ዓመቱ ወይ ኣብ ካልእ ኣጋጣሚታት ብሃንደበት እቲ ሓዘን ይልዓሎ ይኸውን። መብዛሕትኦም ሰባት ግና እናሓደሩ ንሓዘኖም ይርስዕዎ፡ ኣብ መዓልታዊ ንጥፈታቶም ከኣ የተኵሩ እዮም። ምናዳ እቲ ሰቡ ዝሞቶ ሓዘንተኛ ኻብ ኣባላት ስድራ ቤቱ ወይ ካብ ፈተውቱ ሓገዝ እንተ ረኺቡን ንሓዘኑ ንምኽኣል ግቡእ ስጕምትታት እንተ ወሲዱን፡ ናብ ንቡር ንጥፈታቱ ኺምለስ ይኽእል እዩ።
ክንደይ እዩ ዚጸንሕ፧ ንገሊኦም ኣብ ውሽጢ ኣዋርሕ እቲ መሪር ሓዘኖም ይወጸሎም እዩ። ብዙሓት ግና፡ ዓመት ወይ ክልተ ዓመት ምስ ሓለፈ እዩ ሓዘኖም ዚንክየሎም። ገሊኦም እሞ ኸኣ ካብኡ ንላዕሊ ግዜ የድልዮም እዩ። * ኣሌሃንድሮ፡ “ንዓይ ንሰለስተ ዓመት ዚኸውን ከቢድ ሓዘን ነይሩኒ” ኢሉ ተዘክሮኡ ይገልጽ።
እምበኣር፡ ዓቕሊ ግበር። ብዛዕባ ጽባሕ ኣይትጨነቕ፣ ካብቲ ሓዘን ንምውጻእ፡ ብናትካ ዓቕሚ ሰጕም፣ መሪር ሓዘን ንሓዋሩ ኸም ዘይቅጽል ድማ ፍለጥ። ይኹን እምበር፡ ሕጂ ሓዘንካ ንምንካይን እምብዛ ኸም ዘይነውሕ ንምግባርን ብወገንካ ኽትገብሮ እትኽእል ነገራት ኣሎዶ፧
ሓዘን ዜስዕቦ ኸቢድ ስምዒታት ንቡር እዩ
^ ሕ.ጽ. 17 ሒደት ሰባት “እተሓላለኸ” ወይ “ሕዱር” ዚብሃል ከቢድን ነዊሕን ሓዘን የጋጥሞም እዩ። ከምዚ ዘጋጠሞም ሰባት፡ ካብ ሰብ ሞያ ኣእምሮኣዊ ጥዕና ሓገዝ ኪሓትቱ የድልዮም ይኸውን።