มารีย์​มักดาลา: คำ​ว่า​มักดาลา​ที่​ต่อ​ท้าย​ชื่อ​ของ​เธอ​อาจ​เป็น​ชื่อ​เมือง​มักดาลา​ที่​อยู่​บน​ชายฝั่ง​ด้าน​ตะวัน​ตก​ของ​ทะเลสาบ​กาลิลี เมือง​นี้​อยู่​ตรง​กลาง​ระหว่าง​เมือง​คาเปอร์นาอุม​กับ​เมือง​ทิเบเรียส เชื่อ​กัน​ว่า​เมือง​มักดาลา​เป็น​บ้าน​เกิด​ของ​มารีย์​หรือ​เป็น​เมือง​ที่​เธอ​อาศัย​อยู่—ดู​ข้อมูล​สำหรับ​ศึกษา​ที่ มธ 15:39; ลก 8:2

ยากอบ​น้อย: อัครสาวก​คน​หนึ่ง​ของ​พระ​เยซู​และ​เป็น​ลูก​ของ​อัลเฟอัส (มธ 10:2, 3; มก 3:18; ลก 6:15; กจ 1:13) คำ​ว่า “น้อย” อาจ​บ่ง​ชี้​ว่า​ยากอบ​คน​นี้​อายุ​น้อย​กว่า​หรือ​ตัว​เล็ก​กว่า​อัครสาวก​ยากอบ​อีก​คน​หนึ่ง​ที่​เป็น​ลูก​ของ​เศเบดี

สะโลเม: น่า​จะ​มา​จาก​คำ​ฮีบรู​ที่​หมาย​ความ​ว่า “สันติ​สุข” สะโลเม​เป็น​สาวก​คน​หนึ่ง​ของ​พระ​เยซู เมื่อ​เทียบ​บันทึก​ใน มธ 27:56 กับ มก 3:17 และ 15:40 ก็​ทำ​ให้​รู้​ว่า​สะโลเม​น่า​จะ​เป็น​แม่​ของ​อัครสาวก​ยากอบ​กับ​ยอห์น เพราะ​มัทธิว​เรียก​เธอ​ว่า “แม่​ของ​ยากอบ​กับ​ยอห์น​ที่​เป็น​ภรรยา​ของ​เศเบดี” ส่วน​มาระโก​เรียก​เธอ​ว่า “สะโลเม” นอก​จาก​นั้น เมื่อ​เทียบ​กับ​บันทึก​ที่ ยน 19:25 ก็​ทำ​ให้​รู้​ว่า​สะโลเม​อาจ​เป็น​น้อง​สาว​ของ​มารีย์​แม่​พระ​เยซู และ​ถ้า​เป็น​อย่าง​นั้น ยากอบ​กับ​ยอห์น​ก็​เป็น​ลูก​พี่​ลูก​น้อง​ของ​พระ​เยซู นอก​จาก​นั้น บันทึก​ที่ มธ 27:55, 56, มก 15:41 และ ลก 8:3 ทำ​ให้​รู้​ว่า​สะโลเม​น่า​จะ​เป็น​คน​หนึ่ง​ใน​กลุ่ม​ผู้​หญิง​ที่​คอย​ติด​ตาม​รับใช้​พระ​เยซู​โดย​ใช้​ทรัพย์​สิน​ของ​ตัว​เอง

สะบาโต: วัน​สะบาโต (วัน​ที่ 15 เดือน​นิสาน) สิ้น​สุด​ลง​ตอน​ที่​ดวง​อาทิตย์​ตก หนังสือ​ข่าว​ดี​ทั้ง 4 เล่ม​มี​บันทึก​เหตุ​การณ์​ตอน​ที่​พระ​เยซู​ฟื้น​ขึ้น​จาก​ตาย—มธ 28:1-10; มก 16:1-8; ลก 24:1-12; ยน 20:1-29

มารีย์​มักดาลา: ดูข้อมูล​สำหรับ​ศึกษา​ที่ มธ 27:56

ยากอบ: คือ​ยากอบ​น้อย—ดูข้อมูล​สำหรับ​ศึกษา​ที่ มก 15:40

สะโลเม: ดูข้อมูล​สำหรับ​ศึกษา​ที่ มก 15:40

ซื้อ​เครื่อง​หอม . . . เท​บน​ศพ​ของ​พระ​เยซู: ตอน​นั้น​ศพ​ของ​พระ​เยซู​ถูก​เตรียม​ไว้​แล้ว​สำหรับ​ฝัง “ตาม​ธรรมเนียม​การ​ฝัง​ศพ​ของ​ชาว​ยิว” (ยน 19:39, 40) แต่​เนื่อง​จาก​พระ​เยซู​ตาย​ประมาณ 3 ชั่วโมง​ก่อน​ที่​วัน​สะบาโต​จะ​เริ่ม​และ​ชาว​ยิว​ไม่​สามารถ​เตรียม​ศพ​ใน​วัน​สะบาโต​ได้ พวก​เขา​จึง​ต้อง​รีบ​เตรียม​ศพ​พระ​เยซู ดัง​นั้น ทันที​ที่​วัน​สะบาโต​ผ่าน​พ้น​ไป คือ​วัน​ที่ 3 หลัง​จาก​พระ​เยซู​ถูก​ประหาร พวก​ผู้​หญิง​จึง​อาจ​เอา​เครื่อง​หอม​และ​น้ำมัน​มา​เท​เพิ่ม​บน​ศพ​ของ​ท่าน​เพื่อ​รักษา​ศพ​ให้​อยู่​ได้​นาน​ขึ้น (ลก 23:50-24:1) ดู​เหมือน​ว่า​พวก​เธอ​เท​เครื่อง​หอม​และ​น้ำมัน​ลง​บน​ศพ​ของ​พระ​เยซู​ที่​ห่อ​ผ้า​ไว้

วัน​แรก​ของ​สัปดาห์: คือ​วัน​ที่ 16 เดือน​นิสาน สำหรับ​ชาว​ยิว​วัน​ถัด​จาก​วัน​สะบาโต​จะ​นับ​เป็น​วัน​แรก​ของ​สัปดาห์

อุโมงค์​ฝัง​ศพ: หรือ “อุโมงค์​รำลึก” เป็น​ห้อง​หรือ​ช่อง​ที่​เจาะ​เข้า​ไป​ใน​หินปูน​เนื้อ​อ่อน ไม่​ได้​เป็น​ถ้ำ​ตาม​ธรรมชาติ ใน​อุโมงค์​แบบ​นี้​มัก​จะ​มี​ชั้น​ยาว​หรือ​ซอก​บน​ผนัง​ที่​ใช้​วาง​ศพ—ดู​ส่วน​อธิบาย​ศัพท์​คำ​ว่า “อุโมงค์​รำลึก”

วัน​แรก​ของ​สัปดาห์: ดูข้อมูล​สำหรับ​ศึกษา​ที่ มธ 28:1

อุโมงค์​ฝัง​ศพ: ดูข้อมูล​สำหรับ​ศึกษา​ที่ มธ 27:60

หิน: ดู​เหมือน​เป็น​แผ่น​หิน​กลม เพราะ​ข้อ​นี้​บอก​ว่า​พวก​ผู้​หญิง​พูด​กัน​ว่า​ใคร​จะ​เป็น​คน “กลิ้ง​หิน​ออก” และข้อ 4 ก็​บอก​ว่า​หิน​นี้ “ถูก​กลิ้ง​ออก​ไป” หิน​นี้​น่า​จะ​หนัก​ประมาณ 1 ตัน​หรือ​มาก​กว่า​นั้น บันทึก​ของ​มัทธิว​ใช้​คำ​ว่า “หิน​ก้อน​ใหญ่”—มธ 27:60

ไป​บอก​พวก​สาวก​ว่า ‘พระ​เยซู​ถูก​ปลุก​ให้​ฟื้น​ขึ้น​จาก​ตาย​แล้ว’: ผู้​หญิง​เหล่า​นี้​ไม่​ได้​เป็น​แค่​สาวก​กลุ่ม​แรก​ที่​ได้​รู้​เรื่อง​การ​ฟื้น​ขึ้น​จาก​ตาย​ของ​พระ​เยซู แต่​ยัง​ได้​รับ​คำ​สั่ง​ให้​ไป​บอก​สาวก​คน​อื่น​ ๆ ด้วย (มธ 28:2, 5, 7) ตาม​คำ​สอน​สืบ​ปาก​ของ​ชาว​ยิว​ที่​ไม่​ได้​มา​จาก​พระ​คัมภีร์ ผู้​หญิง​จะ​ไม่​ได้​รับ​อนุญาต​ให้​แก้​ต่าง​ใน​ศาล แต่​ทูตสวรรค์​ของ​พระ​ยะโฮวา​ให้​เกียรติ​ผู้​หญิง​เหล่า​นี้​โดย​ให้​พวก​เธอ​ได้​ทำ​งาน​มอบหมาย​ที่​น่า​ยินดี

ไป​บอก​พวก​สาวก: ดูข้อมูล​สำหรับ​ศึกษา​ที่ มธ 28:7

และ​เปโตร: มาระโก​เป็น​ผู้​เขียน​หนังสือ​ข่าว​ดี​เพียง​คน​เดียว​ที่​ให้​ราย​ละเอียด​ว่า​ทูตสวรรค์​พูด​ถึง​ชื่อ​เปโตร​โดย​เฉพาะ (เทียบ​กับ​บันทึก​เหตุ​การณ์​เดียว​กัน​ใน มธ 28:7) ยน 20:2 บอก​ว่า​มารีย์​มักดาลา​ไป​บอก​เรื่อง​นี้​กับ “ซีโมน​เปโตร​กับ​สาวก​คน​นั้น” ซึ่ง​ก็​คือ​ยอห์น ดู​เหมือน​ว่า​ก่อน​ที่​พระ​เยซู​จะ​ปรากฏ​ตัว​ให้​พวก​สาวก​เห็น ท่าน​ไป​หา​เปโตร​ที่​อยู่​ตาม​ลำพัง (ลก 24:34; 1คร 15:5) การ​ที่​เปโตร​ได้​รับ​ความ​สนใจ​เป็น​ส่วน​ตัว​และ​การ​ที่​ทูตสวรรค์​พูด​ถึง​ชื่อ​เขา​โดย​เฉพาะ​คง​ต้อง​ทำ​ให้​เปโตร​มั่น​ใจ​ว่า​พระ​เยซู​ให้​อภัย​เขา​ที่​ได้​ปฏิเสธ​ว่า​ไม่​รู้​จัก​ท่าน​ถึง 3 ครั้ง—มธ 26:73-75

เพราะ​กลัว​มาก: สำเนา​พระ​คัมภีร์​ที่​เก่าแก่​ที่​สุด​ที่​หา​ได้​ใน​ตอน​นี้​แสดง​ให้​เห็น​ว่า​ส่วน​สุด​ท้าย​ของ​หนังสือ​มาระโก​จบ​ด้วย​ข้อ​ความ​ใน​ข้อ 8 อย่าง​ไร​ก็​ตาม บาง​คน​ให้​ความ​เห็น​ว่า​การ​จบ​แบบ​นั้น​ห้วน​เกิน​ไป​จน​ไม่​น่า​จะ​เป็น​คำ​ลง​ท้าย​ที่​อยู่​ใน​ต้น​ฉบับ​ของ​หนังสือ​นี้ แต่​ถ้า​มอง​จาก​สไตล์​การ​เขียน​ที่​กระชับ​ของ​มาระโก​แล้ว ความ​เห็น​แบบ​นั้น​ไม่​น่า​จะ​ถูก​ต้อง นอก​จาก​นั้น เจโรม​กับ​ยูเซบิอุส​ผู้​เชี่ยวชาญ​ใน​ศตวรรษ​ที่ 4 ก็​บอก​ว่า​ต้น​ฉบับ​ของ​หนังสือ​มาระโก​จบ​ด้วย​คำ​ว่า “เพราะ​กลัว​มาก”

สำเนา​พระ​คัมภีร์​ภาษา​กรีก​และ​ฉบับ​แปล​หลาย​ฉบับ​เพิ่ม​คำ​ลง​ท้าย​แบบ​ยาว​และ​แบบ​สั้น​ต่อ​จาก​ข้อ 8 คำ​ลง​ท้าย​แบบ​ยาว (เพิ่ม​มา 12 ข้อ) มี​อยู่​ใน​โคเดกซ์​อะเล็กซานดรินุส โคเดกซ์​เอแฟรมิ ซีรี เรสคริปทุส และ​โคเดกซ์​เบแซ แคนตาบริจิเอนซิ​ส ซึ่ง​ทั้ง​หมด​นี้​มา​จาก​ศตวรรษ​ที่ 5 และ​ยัง​มี​อยู่​ใน​พระ​คัมภีร์​ฉบับ​วัลเกต ภาษา​ละติน ฉบับ​เค​อร์​โต​เนียน​ภาษา​ซีรี​แอก และ​ฉบับ​เพชิตตา ภาษา​ซีรี​แอก​ด้วย แต่​คำ​ลง​ท้าย​แบบ​ยาว​นี้​ไม่​ได้​อยู่​ใน​สำเนา​ภาษา​กรีก 2 ฉบับ​จาก​ศตวรรษ​ที่ 4 ที่​เก่าแก่​กว่า คือ​โคเดกซ์​ไซนายติคุส​และ​โคเดกซ์​วาติกานุส และ​ไม่​ได้​อยู่​ใน​โคเดกซ์​ไซนายติคุส​ซีเรีย​คุ​ส​จาก​ศตวรรษ​ที่ 4 หรือ 5 รวม​ทั้ง​ไม่​ได้​อยู่​ใน​สำเนา​ของ​หนังสือ​มาระโก​ที่​เก่าแก่​ที่​สุด​ใน​ภาษา​คอปติก​แบบ​ซาฮิดิก​จาก​ศตวรรษ​ที่ 5 ด้วย นอก​จาก​นั้น สำเนา​ของ​หนังสือ​มาระโก​ที่​เก่าแก่​ที่​สุด​ใน​ภาษา​อาร์เมเนีย​และ​ภาษา​จอร์เจีย​ก็​จบ​ที่​ข้อ 8 เหมือน​กัน

สำเนา​พระ​คัมภีร์​ภาษา​กรีก​และ​ฉบับ​แปล​บาง​ฉบับ​ใน​ยุค​ต่อ​มา​มี​คำ​ลง​ท้าย​แบบ​สั้น (เพิ่ม​มา​ไม่​กี่​ประโยค) ส่วน​โคเดกซ์​เรจิอุส​จาก​ศตวรรษ​ที่ 8 มี​คำ​ลง​ท้าย​ทั้ง​สอง​แบบ​โดย​เรียง​จาก​แบบ​สั้น​ก่อน ซึ่ง​คำนำ​ของ​คำ​ลง​ท้าย​ทั้ง​แบบ​สั้น​และ​แบบ​ยาว​ใน​โคเดกซ์​นี้​บอก​ว่า ถึง​แม้​ข้อ​ความ​เหล่า​นี้​ดู​เหมือน​ไม่​ได้​อยู่​ใน​ต้น​ฉบับ แต่​ก็​เป็น​ที่​ยอม​รับ​จาก​คน​บาง​กลุ่ม​ใน​ศตวรรษ​ที่ 8

คำ​ลง​ท้าย​แบบ​สั้น

คำ​ลง​ท้าย​แบบ​สั้น​หลัง มก 16:8 ไม่​ใช่​ข้อ​ความ​ใน​พระ​คัมภีร์​ที่​มี​ขึ้น​โดย​การ​ดล​ใจ คำ​ลง​ท้าย​แบบ​นี้​อ่าน​ว่า

แต่​ทุก​สิ่ง​ที่​ทรง​สั่ง​ไว้​นั้น พวก​เขา​ได้​เล่า​ให้​คน​ที่​อยู่​กับ​เปโตร​ฟัง​อย่าง​ย่อ ๆ หลัง​จาก​เหตุ​การณ์​เหล่า​นี้ พระ​เยซู​ทรง​ส่ง​พวก​เขา​ไป​ประกาศ​ข่าว​อัน​ศักดิ์สิทธิ์​และ​ไม่​มี​วัน​เสื่อม​สูญ​เรื่อง​ความ​รอด​นิรันดร์​ตั้ง​แต่​ทิศ​ตะวัน​ออก​จน​ถึง​ทิศ​ตะวัน​ตก

คำ​ลง​ท้าย​แบบ​ยาว

คำ​ลง​ท้าย​แบบ​ยาว​หลัง มก 16:8 ไม่​ใช่​ข้อ​ความ​ใน​พระ​คัมภีร์​ที่​มี​ขึ้น​โดย​การ​ดล​ใจ คำ​ลง​ท้าย​แบบ​นี้​อ่าน​ว่า

⁹ หลัง​จาก​พระองค์​ทรง​เป็น​ขึ้น​จาก​ตาย​ใน​ตอน​เช้า​ตรู่​ของ​วัน​ต้น​สัปดาห์​แล้ว พระองค์​ทรง​ปรากฏ​แก่​มาเรีย​มักดาลา​เป็น​คน​แรก คือ​คน​ที่​พระองค์​เคย​ขับ​ปิศาจ​ออก​เจ็ด​ตน ¹⁰ นาง​จึง​ไป​บอก​เรื่อง​นี้​แก่​คน​ที่​เคย​อยู่​กับ​พระองค์​ซึ่ง​กำลัง​โศก​เศร้า​และ​ร้องไห้​อยู่ ¹¹ แต่​พวก​เขา​ไม่​เชื่อ​เมื่อ​ได้​ยิน​ว่า​พระองค์​คืน​พระ​ชนม์​แล้ว​และ​นาง​ได้​เห็น​พระองค์ ¹² นอก​จาก​นั้น หลัง​จาก​เหตุ​การณ์​เหล่า​นี้ พระองค์​ทรง​ปรากฏ​กาย​อีก​แบบ​หนึ่ง​แก่​สาวก​สอง​คน​ขณะ​ที่​พวก​เขา​กำลัง​เดิน​ทาง​ไป​นอก​เมือง ¹³ และ​สอง​คน​นั้น​ได้​กลับ​มา​บอก​คน​อื่น ๆ คน​เหล่า​นั้น​ก็​ไม่​เชื่อ​สอง​คน​นี้​เช่น​กัน ¹⁴ แต่​ต่อ​มา​พระองค์​ทรง​ปรากฏ​แก่​สาวก​สิบ​เอ็ด​คน​ขณะ​ที่​พวก​เขา​กำลัง​นั่ง​เอน​กาย​อยู่​ที่​โต๊ะ และ​พระองค์​ทรง​ตำหนิ​ที่​พวก​เขา​ขาด​ความ​เชื่อ​และ​มี​หัวใจ​แข็ง​กระด้าง เพราะ​พวก​เขา​ไม่​เชื่อ​คน​ที่​ได้​เห็น​พระองค์​ซึ่ง​ถูก​ปลุก​ให้​เป็น​ขึ้น​จาก​ตาย​แล้ว ¹⁵ และ​พระองค์​ตรัส​กับ​พวก​เขา​ว่า “จง​ไป​ทั่ว​โลก​และ​ประกาศ​ข่าว​ดี​แก่​มนุษย์​ทั้ง​ปวง ¹⁶ คน​ที่​เชื่อ​และ​รับ​บัพติสมา​จะ​ได้​รับ​การ​ช่วย​ให้​รอด แต่​คน​ที่​ไม่​เชื่อ​จะ​ถูก​ตัดสิน​ลง​โทษ ¹⁷ นอก​จาก​นั้น ผู้​ที่​เชื่อ​จะ​ทำ​การ​อัศจรรย์​เหล่า​นี้​ด้วย คือ พวก​เขา​จะ​ขับ​ปิศาจ​โดย​ใช้​นาม​ของ​เรา จะ​พูด​ภาษา​ต่าง ๆ ¹⁸ จะ​จับ​งู​พิษ​ด้วย​มือ​เปล่า และ​ถ้า​พวก​เขา​ดื่ม​อะไร​ที่​มี​พิษ​ถึง​ตาย พวก​เขา​จะ​ไม่​เป็น​อันตราย​เลย พวก​เขา​จะ​วาง​มือ​บน​คน​ป่วย​และ​คน​เหล่า​นั้น​จะ​หาย​ดี”

¹⁹ เมื่อ​พระ​เยซู​เจ้า​ตรัส​กับ​พวก​เขา​แล้ว พระองค์​ก็​ถูก​รับ​ไป​สวรรค์​และ​ทรง​นั่ง​ด้าน​ขวา​พระ​หัตถ์​ของ​พระเจ้า ²⁰ ดัง​นั้น พวก​เขา​จึง​ออก​ไป​ประกาศ​ทุก​แห่ง​หน ขณะ​ที่​องค์​พระ​ผู้​เป็น​เจ้า​ทรง​ทำ​งาน​ร่วม​กับ​พวก​เขา​และ​ทรง​สนับสนุน​ข่าวสาร​นั้น​ด้วย​การ​อัศจรรย์​ต่าง ๆ