Mpendwa Wako Anapokuwa na Ugonjwa wa Akili

FAMILIA ya Johnson iliamka na kuanza siku nyingine kama kawaida. * Familia hiyo ya watu wanne ilikuwa tayari kwa ajili ya shughuli za siku hiyo. Gail alimkumbusha Matt, mwana wake mwenye umri wa miaka 14, kwamba alikuwa amechelewa kupanda basi la shule. Mambo yaliyotukia baada ya hapo hayakutarajiwa hata kidogo. Katika muda wa nusu saa, Matt alipaka rangi ukuta wa chumba cha kulala, akajaribu kuteketeza gereji, na kujaribu kujinyonga kwenye dari.

Gail na mume wake, Frank, walifuata gari la kubeba wagonjwa lililokuwa limembeba Matt, huku wakishangazwa na kilichokuwa kimetendeka. Hata hivyo, kwa kusikitisha huo ulikuwa mwanzo tu. Visa vingine vingi vinavyosababishwa na ugonjwa wa akili vilitokea, na hali ya Matt ikazidi kuwa mbaya. Katika ile miaka mitano ambayo aliugua ugonjwa wa akili, alijaribu kujiua mara kadhaa, alikamatwa na polisi mara mbili, alipelekwa kwenye makao ya wagonjwa wa akili mara saba, na kushauriwa mara nyingi sana na wataalamu wa magonjwa ya akili. Marafiki na watu wa ukoo walichanganyikiwa, na hawakujua la kusema wala la kufanya.

Inakadiriwa kwamba mtu 1 kati ya watu 4 ulimwenguni atapatwa na ugonjwa wa akili. Unapofikiria makadirio hayo, huenda mzazi, mtoto, ndugu, dada, au rafiki yako ana ugonjwa fulani wa akili. Unaweza kufanya nini ikiwa mpendwa wako anakabili hali hiyo?

●Tambua dalili. Huenda ugonjwa wa akili usitambuliwe mara moja. Marafiki na watu wa familia wanaweza kudhania kwamba dalili za ugonjwa huo zimesababishwa na mabadiliko ya homoni, magonjwa mengine, kasoro za utu, au hali ngumu. Mama ya Matt alikuwa ameona dalili fulani mapema katika mwana wake, lakini wazazi wa Matt wakadhania kwamba zilitokana na kipindi cha kubalehe ambacho kingekwisha baada ya muda. Hata hivyo, mabadiliko makubwa yanayoathiri kulala, kula, au tabia, yanaweza kuonyesha kuna hatari. Mpendwa wako akichunguzwa na daktari anaweza  kupata matibabu yanayofaa na hilo linaweza kuboresha maisha yake.

●Jifunze kuhusu ugonjwa huo. Mara nyingi watu wenye ugonjwa wa akili hawawezi kufanya utafiti kuhusu ugonjwa wao. Hivyo, habari zozote za karibuni na zinazotegemeka zinaweza kukusaidia kufahamu mambo ambayo mpendwa wako anakabili. Hilo pia linaweza kukusaidia kuzungumza waziwazi na kuwaeleza wengine kuhusu ugonjwa huo. Kwa mfano, Gail aliwapa babu na nyanya ya Matt vijitabu vya kitiba ambavyo viliwasaidia kuelewa zaidi ugonjwa huo na kuona jinsi wanavyoweza kusaidia.

●Tafuta matibabu. Ijapokuwa magonjwa fulani ya akili yanaweza kuendelea kwa muda mrefu, wagonjwa wengi wanapopata matibabu yanayofaa, wanaweza kuishi maisha ya kawaida. Inasikitisha kwamba wengi huteseka kwa miaka mingi bila kupata msaada. Kama vile ugonjwa hatari wa moyo unavyohitaji daktari wa moyo, ndivyo ugonjwa wa akili unavyohitaji daktari anayejua kuutibu vizuri. Kwa mfano, madaktari wa akili wanaweza kupendekeza dawa ambazo zikitumiwa kwa ukawaida zinaweza kudhibiti hisia, kupunguza wasiwasi, na kufanya mtu afikiri vizuri. *

●Mtie moyo mgonjwa atafute matibabu. Huenda watu wenye ugonjwa wa akili wasitambue kwamba wanahitaji msaada. Unaweza kupendekeza kwamba mgonjwa huyo amwone daktari fulani, asome habari fulani muhimu, au azungumze na mtu aliyewahi kufanikiwa aliposhughulika na ugonjwa kama huo. Huenda mpendwa wako asifuate mashauri yako. Vyovyote vile, usisite kuchukua hatua ikiwa mgonjwa unayemtunza anahatarisha uhai wake au wa wengine.

●Epuka kulaumu. Wanasayansi hawajafaulu kufahamu jinsi urithi, hali za mazingira, na za kijamii zinavyochangia ugonjwa wa akili. Mambo mbalimbali yanaweza kuchangia ugonjwa wa akili, kama vile kujeruhiwa ubongo, kutumia dawa za kulevya, hali za maisha zinazosababisha mfadhaiko, mabadiliko ya utendaji wa kemikali mwilini, na kurithi uwezekano wa kupata ugonjwa wa akili. Haifai kuwalaumu watu kwa kudai kwamba mambo fulani waliyofanya maishani ndiyo yanayosababisha ugonjwa wao. Badala yake, wategemeze na uwatie moyo.

●Usitazamie mengi. Unaweza kumvunja mgonjwa moyo ukimtazamia atimize mengi kuliko awezavyo. Kwa upande mwingine, ukikazia kupita kiasi udhaifu wake anaweza kuhisi kwamba hawezi kufanya chochote. Kwa hiyo, usitazamie mengi kupita kiasi. Bila shaka, matendo mabaya hayapaswi kuachiliwa. Sawa na watu wengine, mtu aliye na ugonjwa wa akili anaweza kujifunza kutokana na  matokeo ya matendo yake. Akitenda kwa ujeuri anaweza kushtakiwa au kuwekewa vizuizi fulani ili kumlinda au kuwalinda wengine.

● Wasiliana. Ni muhimu kuwasiliana, ingawa nyakati nyingine inaweza kuonekana kwamba yale unayosema yanaeleweka vibaya. Huenda usijue jinsi mgonjwa wa akili atakavyoitikia, na huenda hisia zake zisipatane na hali iliyopo. Hata hivyo, ukichambua yale anayosema utamfanya ashuke moyo zaidi na ajihisi kuwa mwenye hatia. Ikiwa yale unayosema hayaonekani kuwa yenye kusaidia, nyamaza na usikilize. Kubali hisia na maoni ya mgonjwa bila kumshutumu. Jitahidi kuwa mtulivu. Wewe na mpendwa wako mtafaidika ikiwa utaendelea kumhangaikia. Ilikuwa hivyo kwa Matt. Miaka michache baadaye, Matt aliwashukuru wale ‘waliomsaidia wakati ambapo hakutaka kusaidiwa.’

● Fikiria mahitaji ya wengine katika familia. Familia inapomshughulikia mgonjwa, wengine katika familia wanaweza kupuuzwa. Kwa muda fulani, Amy, dada ya Matt, alihisi kwamba ‘alipuuzwa kwa sababu ya ugonjwa wa Matt.’ Alipunguza utendaji wake ili asipate uangalifu. Wakati huohuo, wazazi wake walitaka atimize mengi zaidi kana kwamba alipaswa kulipia upungufu wa ndugu yake. Watoto wengine wanaopuuzwa hujaribu kuvuta fikira za wengine kwa kuwa watundu. Familia zilizo na mgonjwa zinahitaji msaada ili kuwapa wote katika familia uangalifu unaohitajiwa. Kwa mfano, wakati familia ya Johnson ilipokabili tatizo la Matt, marafiki katika kutaniko la Mashahidi wa Yehova la kwao walimhangaikia Amy.

● Fanyeni mambo yanayosaidia akili. Mpango mzuri wa kuboresha akili unapaswa kutia ndani kula chakula kinachofaa, kufanya mazoezi, kulala, na kuchangamana na wengine. Kwa kawaida, kufanya mambo rahisi katika vikundi vidogo vya marafiki hakuogopeshi sana. Pia, kumbuka kwamba kileo kinaweza kuzidisha dalili za ugonjwa na kuhitilafiana na dawa. Sasa familia ya Johnson inajitahidi kwa ukawaida kufanya mambo yanayoboresha akili na hilo linawasaidia wote, hasa mwana wao.

● Jitunze. Mfadhaiko unaosababishwa na kumtunza mtu mwenye ugonjwa wa akili unaweza kuhatarisha afya yako. Hivyo basi, ni muhimu kuzingatia mahitaji yako ya kimwili, kihisia, na kiroho. Familia ya Johnson ni Mashahidi wa Yehova. Gail anahisi kwamba imani yake imemsaidia sana kushughulikia matatizo ya familia yake. Anasema: “Mikutano ya Kikristo ilipunguza mfadhaiko wangu kwani wakati huo niliacha kufikiria matatizo yangu na badala yake kukazia fikira mambo ya maana zaidi na tumaini letu la wakati ujao. Mara nyingi, nilisali ili nipate msaada, na kila mara jambo fulani lilitokea na kupunguza maumivu. Kwa msaada wa Yehova Mungu, nilipata amani ya akili isiyotazamiwa.”

Sasa Matt ni mtu mzima na ana mtazamo mpya maishani. Anasema: “Ninahisi kuwa mtu bora kwa sababu ya mambo yaliyonipata.” Amy, dada ya Matt, anahisi kwamba amenufaika kutokana na mambo hayo yaliyowapata. Anasema: “Siwachambui watu sana. Huwezi kujua ni mambo gani yaliyofichika yanayoweza kumpata mtu. Ni Yehova Mungu peke yake anayejua.”

Ikiwa mpendwa wako ana ugonjwa wa akili, sikuzote kumbuka kwamba kumsikiliza, kumsaidia, na kuwa na maoni mazuri kunaweza kumfanya apate nafuu na hata kufanikiwa.

[Maelezo ya Chini]

[Sanduku katika ukurasa wa 21]

Baadhi ya Dalili za Magonjwa ya Akili

Ikiwa mpendwa wako anaonyesha yoyote ya dalili zifuatazo, huenda akahitaji kumwona daktari wa magonjwa ya akili:

• Kuhuzunika kwa muda mrefu au kukasirika-kasirika

• Kujitenga na wengine

• Hisia zinazobadilika-badilika

• Hasira yenye kupita kiasi

• Kuwa mjeuri

• Kutumia dawa za kulevya

• Kuogopa sana, kuwa na wasiwasi mwingi, na kuhangaika kupita kiasi

• Kuogopa sana kuongeza uzito

• Mabadiliko makubwa ya kula na kulala

• Kuota ndoto mbaya mara nyingi

• Kuchanganyikiwa

• Kuona maono

• Kufikiria kuhusu kifo au kujiua

• Kushindwa kukabiliana na matatizo na kutoweza kufanya shughuli za kila siku

• Kukataa kwamba una matatizo yanayoonekana wazi

• Kuwa na magonjwa mengi yasiyoeleweka

[Picha katika ukurasa wa 22]

Ikiwa yale unayosema hayaonekani kuwa yenye kusaidia, nyamaza na usikilize