Ingawa baadhi ya wataalamu husema kwamba watu waliofiwa hupitia hali fulani hususa zinazofuatana, ukweli ni kuwa kila mtu huomboleza kwa njia yake. Je, tofauti hizo zinamaanisha kwamba wengine hawahuzunishwi sana na msiba au wanazuia hisia zao? Inategemea. Ingawa kueleza na kuonyesha hisia zetu tunapofiwa kunaweza kusaidia kupunguza uchungu, hakuna njia moja hususa ya kuomboleza. Huzuni anayoonyesha mtu itategemea utamaduni, utu, mambo ambayo amepitia maishani, na jinsi kifo kilivyotokea.

Huenda watu waliofiwa wasijue kihususa watapitia hali gani. Hata hivyo, kuna hisia na changamoto ambazo kwa kawaida hutokea baada ya mtu kufiwa. Acheni tuchunguze baadhi ya hali hizo.

Kulemewa sana na hisia. Huenda mtu aliyefiwa akalia sana, akatamani sana kumwona tena mpendwa wake, na hisia zake zikawa zikibadilika-badilika. Hisia hizo zinaweza kuzidi anapoota au kumkumbuka mpendwa wake. Hata hivyo, mwanzoni watu wengi hushtuka na huwa hawaamini kilichotokea. Tiina anaeleza jinsi alivyohisi mume wake, Timo, alipokufa ghafla: “Mwanzoni nilishtuka kiasi kwamba sikuhisi chochote. Nilishindwa hata kulia. Nililemewa sana na hisia hivi kwamba wakati mwingine nilishindwa kupumua. Sikuamini kabisa kile kilichokuwa kimetokea.”

Ni kawaida pia kuwa na wasiwasi mwingi, hasira, na kuhisi hatia. Ivan anasema: “Baada ya kifo cha Eric, mwana wetu mwenye umri wa miaka 24, mimi na mke wangu Yolanda, tulikuwa wenye hasira sana kwa kipindi fulani! Hilo lilitushangaza, kwa sababu kabla ya hapo hatukujiona kuwa watu wenye hasira. Pia tulihisi tukiwa na hatia kwa sababu tulifikiri huenda hatukufanya yote tuliyoweza ili kumsaidia mwana wetu.” Alejandro, ambaye mke wake alikufa baada ya kuugua kwa muda mrefu, alihisi akiwa na hatia pia. Anasema: “Mwanzoni nilihisi kwamba ikiwa Mungu anaruhusu niteseke kiasi hiki, basi mimi ni mtu mbaya. Kisha nikaanza kuhisi hatia kwa sababu ni kana kwamba nilikuwa nikimlaumu Mungu kwa mambo yaliyotokea.” Na Kostas, aliyetajwa kwenye makala iliyotangulia, anasema: “Mara kadhaa nilimkasirikia Sophia kwa sababu ya kuniacha. Kisha nilihisi hatia. Kwa kweli, yeye si wa kulaumiwa.”

Fikira zinazohangaisha. Nyakati fulani huenda mtu akawa na mawazo yanayohangaisha yanayojitokeza ghafla. Kwa mfano, mtu aliyefiwa huenda akafikiri kwamba anamskia, anamhisi, au hata anamwona mpendwa wake. Au huenda akashindwa kukazia fikira kile anachofanya au akawa akisahausahau mambo. Tiina anasema: “Kuna nyakati ambazo ningeshtukia akili ikiwa mbali sana ingawa nilikuwa nikizungumza na watu! Ningejikuta nimezama kwenye mawazo nikifikiri kuhusu kifo cha Timo. Tatizo hilo la kushindwa kukazia fikira mambo lilinihangaisha pia.”

Kutamani kujitenga. Mtu aliyefiwa huenda asifurahie kuchangamana na watu. Kostas anasema: “Sikuhisi huru kukaa katika kikundi cha wenzi wa ndoa. Na wakati huohuo nikiwa na waseja nilihisi nikiwa mahali pasiponifaa.” Yolanda, mke wa Ivan, anasema: “Ilikuwa vigumu sana kwetu kukaa na watu ambao walilalamika kuhusu matatizo yaliyoonekana kuwa madogo ukilinganisha na yetu! Halafu kuna wengine ambao walikuwa wakisema mambo mazuri yanayotimizwa na watoto wao. Nilifurahi pamoja nao, lakini wakati huohuo mazungumzo hayo hayakunivutia. Mimi na mume wangu tulielewa ni lazima maisha yaendelee, lakini hatukuwa na tamaa au subira ya kukabiliana na hisia zilizosababishwa na mazungumzo hayo.”

Matatizo ya afya. Kupungua au kuongezeka kwa hamu ya chakula na uzito, na vilevile kulala sana au kukosa usingizi, ni hali za kawaida. Aaron anaeleza hali ilivyokuwa mwaka ambao baba yake alikufa: “Nilikuwa  na tatizo la kulala. Nilishtuka muda uleule kila siku usiku na kuanza kufikiria kifo cha baba.”

Alejandro anasema alipata matatizo ya afya yasiyoeleweka: “Nilifanyiwa uchunguzi mara kadhaa na daktari, lakini alinihakikishia kwamba sina tatizo lolote. Nilihisi kwamba huzuni ya kufiwa ndiyo iliyokuwa ikisababisha matatizo hayo.” Baada ya muda, hali hiyo iliisha. Hata hivyo, Alejandro alifanya uamuzi wa busara kwenda kumwona daktari. Huzuni ya kufiwa inaweza kuathiri mfumo wa kinga mwilini, kufanya tatizo la afya ulilonalo liongezeke, au hata kusababisha tatizo jipya lijitokeze.

Kushindwa kutimiza majukumu ya msingi. Ivan anasema: “Eric alipokufa, tulihitaji kuwafahamisha watu wa ukoo, marafiki, na watu wengine kama vile mwajiri wake na mmiliki wa nyumba aliyokuwa amepanga. Pia tulipaswa kujaza fomu nyingi zilizohusu mambo ya kisheria. Vilevile tulihitaji kupanga vitu vya Eric. Mambo hayo yote yalitaka umakini mkubwa ilhali tulikuwa tumechoka kimwili, kiakili, na kihisia.”

Lakini kwa wengine changamoto kubwa hutokea wanapolazimika kushughulikia majukumu ambayo awali hawakuhitaji kuyafanya. Ilikuwa hivyo kwa Tiina. Anasema: “Timo alishughulikia mambo yote yaliyohusiana na benki na biashara. Sasa ilibidi nibebe jukumu hilo, jambo lililoniongezea mkazo. Kweli, ningeweza kufanya mambo hayo yote kwa njia inayotakiwa?”

Hali zilizotajwa katika makala hii, huenda zikafanya ionekane kwamba mtu hupitia kipindi kigumu sana baada ya kufiwa. Ukweli ni kwamba uchungu wa kufiwa na mtu tunayempenda unaweza kuwa mkali sana, lakini kujua jambo hilo mapema kunaweza kumsaidia mtu aliyefiwa kuhimili hali hiyo. Kumbuka pia kwamba si watu wote hupitia hali hizo zote zilizotajwa. Kwa kuongezea, kwa kiasi fulani inafariji kujua kwamba kuhisi uchungu mwingi baada ya kufiwa ni jambo la kawaida.

Utarajie nini? Uchungu wa kufiwa haudumu milele, bali hupungua hatua kwa hatua. Haimaanishi kwamba “jeraha” la kufiwa litapona kabisa au yule aliyekufa atasahaulika. Lakini, pole kwa pole, maumivu hupungua. Huenda hisia hizo zikaibuka mambo fulani yanapokuja akilini au katika nyakati fulani za pekee kama vile tarehe mliyofunga ndoa inapofika. Hata hivyo, baada ya muda, wengi hufikia hatua nzuri ya kihisia hivi kwamba wanafaulu tena kushughulikia vizuri majukumu yao ya kila siku. Itakuwa rahisi kufikia hatua hiyo hasa ikiwa mtu aliyefiwa anategemezwa na watu wa familia au marafiki na anafanya kile kinachohitajika ili kukabiliana na hali yake.

Huzuni itadumu kwa muda gani? Kwa baadhi ya watu, uchungu hudumu kwa miezi michache tu. Hata hivyo, kwa walio wengi, huenda mwaka mmoja au miwili ikapita kabla ya kuanza kuhisi nafuu. Na kwa wengine hali hiyo hudumu kwa muda mrefu zaidi. * Alejandro anasema: “Uchungu wangu ulidumu kwa miaka mitatu hivi.”

Uwe na subira. Usihangaike kuhusu kesho, usijilinganishe na wengine, na ukumbuke kwamba uchungu huo hautadumu milele. Ingawa hivyo, je, kuna mambo unayoweza kufanya ili kupunguza huzuni uliyo nayo na kuizuia isidumu kwa muda mrefu kupita kiasi?